Miljoenen kijkers wereldwijd hebben zich vergaapt aan de natuurbeelden van de legendarische documentairemaker Sir David Attenborough. Al meer dan zestig jaar staat hij achter de camera’s, maar hij wil van geen wijken weten : “Als je ziet hoe de planeet kreunt onder de mens, en hoe snel het klimaat opwarmt, dan moet ik wel spreken.”

Hij werkt al voor de BBC sinds de vroege jaren vijftig, toen televisie voornamelijk nog bestond uit korrelige zwart-witbeelden die vanuit primitieve studio’s werden uitgezonden. In de jaren zestig stond hij een tijd aan het hoofd van BBC Two, dat in ’67 als eerste Europese zender overschakelde op kleur. Hij was het ook die Monty Python’s Flying Circus een kans gaf. Legendarische tv-momenten. Maar toch zou hij al snel terugkeren naar zijn oorspronkelijke liefde : natuurdocumentaires. En ook daar legde hij de lat hoog : sinds de jaren zeventig reist hij de wereld af om de staat van de planeet op te maken. Miljoenen kijkers wereldwijd hebben zijn programma’s gezien. Sir David Attenborough is een monument van het kleine scherm, maar denkt er niet aan om op zijn lauweren te gaan rusten.

U bent nu 87 en nog altijd zeer actief. Zou u niet liever een comfortabel, rustig leven leiden en van uw pensioen genieten ?

Ik ben me bewust van mijn leeftijd, wees gerust. Maar moet ik het daarom kalmer aan doen ? Waarom zou ik ? Wat zou het me opleveren ? Ik denk niet na over mijn pensioen, echt niet. Ik zal blijven doorgaan tot dit oude lichaam me duidelijk maakt dat het tijd is om te stoppen. Mijn lichaam wordt wat trager, maar ik weet zeker dat ik er nog enkele jaren op kan vertrouwen. Ik ben een documentairemaker. Ik doe wat ik al heel mijn leven doe.

U maakt al natuurdocumentaires en milieuprogramma’s voor de BBC sinds het begin van de jaren vijftig. Wat zijn de belangrijkste veranderingen in onze natuurlijke omgeving die u in die periode hebt gezien ?

De klimaatverandering is en blijft een enorm probleem voor onze planeet. De aarde warmt op, jaar na jaar, onmiskenbaar. Maar het is geen gelijkmatige opwarming, en dat maakt het probleem natuurlijk wat complex. In het noordpoolgebied stijgen de temperaturen zeer snel, maar aan de Zuidpool wordt het dan weer kouder, en daar klampen bepaalde lobbyisten zich natuurlijk aan vast. Met als gevolg dat ze overal vertellen dat er niets aan de hand is.

De wereld is groot en heeft geen uniforme kenmerken. Dus zijn er allerlei grilligheden en tegenstrijdigheden. Maar over het algemeen wordt het op de aarde wel veel warmer, in snel tempo. Ik heb enorme ijsschotsen en ijsbergen sterk zien slinken. Er zijn ook verschillende ijsplaten aan de polen verdwenen. Dat kan iedereen met eigen ogen zien. Ook het weer is veel extremer geworden. We stevenen op een catastrofe af, in een sneller tempo dan ooit werd verwacht. Ik hoop dat er snel een soort van parallelle oplossing wordt gevonden. Ik hoop echt dat die er komt. Er zijn trouwens veel getalenteerde, serieuze, ijverige mensen die er hard aan werken. Zij maken het verschil. En ze verdienen alle lof.

U bent op ontelbare prachtige plekken geweest. Wat is volgens u de mooiste plek op aarde ?

De hele wereld is een prachtige plek. Alles, overal, heeft zijn eigen schoonheid. Ik heb zo veel gezien waarvan ik nooit had gedacht dat ik het ooit te zien zou krijgen. Maar als ik eerlijk ben : een van de indrukwekkendste natuurwonderen is voor mij het Groot Barrièrerif. Het was echt een verbluffende ervaring toen ik daar voor de eerste keer ging duiken. En telkens als ik terugging, werd ik opnieuw van mijn sokken geblazen. Het is niet alleen het grootste koraalrif ter wereld, het beweegt ook voortdurend in alle richtingen. Niet te vergelijken met gelijk welk ander organisme. Als ik de mensen zou kunnen weghouden uit een ecosysteem, dan zou ik dat zeker doen in het Groot Barrièrerif.

Wat de natuur en het wildleven betreft, lijkt Europa een vrij saai en arm continent. Vindt u dat ook ?

Ik moet tot mijn schaamte toegeven dat ik weinig weet over Europa. Ik hou er wel veel van, ik breng veel tijd door op het continent, je kunt er zo lekker eten en drinken ! Ook cultureel gezien heeft Europa veel te bieden, en je kunt je er goed amuseren. Maar er wonen zo ontzettend veel mensen, met als gevolg dat er nog maar weinig wilde dieren zijn. Als je echt wilde dieren wilt zien, moet je naar het regenwoud. En dat hebben we hier dus niet.

Vanuit de geïndustrialiseerde wereld gezien is de natuur een randverschijnsel. Is er echt nog maar zo weinig wildernis over ?

O ja, sinds ik ben begonnen met tv-programma’s zijn er drie keer meer mensen op aarde. De wereldbevolking is verdrievoudigd. En iedereen, u en ik, we willen allemaal huizen om in te wonen en scholen voor onze kinderen en wegen voor onze auto’s… En daarvoor moet er veel natuur sneuvelen. Er is gewoon minder ruimte voor de natuur. Dat is niet per se een ramp, maar we moeten wel het probleem onder ogen durven zien. Alleen dan kunnen we op een verstandiger en zuiniger manier omgaan met de natuur, zodat we kunnen zorgen voor de mensen die op deze planeet geboren worden. Als we dat niet doen, zullen we gewoon heel de wereld verknoeien.

De klimaatverandering, de vervuiling van de oceanen, het massale uitsterven van soorten… Krijgt de natuur nog een kans ? Blijft u optimistisch ?

Het gaat niet om één bepaalde soort. Ik ben echt bezorgd over hele ecosystemen, complete gemeenschappen van planten en dieren. Op dit ogenblik maak ik me het meest zorgen over het mariene milieu, want daar zullen we een ramp nog maar moeilijk kunnen afwenden. Overal op de oceanen, zelfs in de meest afgelegen delen van de Stille Oceaan, vind je vandaag plastic afval dat op het water drijft, zo ver je kunt kijken. Dat is tragisch, want daar zijn wij als mens schuldig aan. Plastic heeft een lange levensduur en het blijft zich maar opstapelen. We vervuilen er de hele wereld mee. Dat is verschrikkelijk.

Als we de natuur willen redden, zullen we kennelijk onze comfortabele en luxueuze levensstijl moeten opgeven en veel soberder gaan leven. Bent u het daarmee eens ?

De bevolkingsexplosie is een veel groter probleem. In 2050 zullen er 15 miljard mensen rondlopen op deze planeet. Er leven nu meer mensen dan er ooit geleefd hebben, en de wereldbevolking blijft maar aangroeien, met een verbijsterende snelheid. Mijn vraag is dus : waar gaan al die mensen naartoe ? Waar gaan ze wonen ? Het tempo van de bevolkingsgroei is schadelijk voor onze planeet. Daar moeten we ons echt zorgen over maken. Wat we ook doen, welke maatregelen we nu ook nemen, binnen tien jaar zullen we met één miljard meer zijn.

Uiteindelijk is deze planeet eindig. We zijn op weg naar een ramp. En het lijkt of iedereen gelooft dat er niets meer aan te doen is. In de vorige eeuw heeft de mensheid veel verwezenlijkt, maar de bevolking is nooit bij elkaar gekomen om dit probleem aan te pakken, ze heeft nooit gezegd : “Dit is wat we gaan doen.” Er werd nooit, nooit op een serieuze manier over gepraat. Dat is een groot risico.

Een op de drie Amerikanen gelooft niet in de evolutietheorie. Wat denkt u daarvan ?

Ik vind dat eerlijk gezegd om wanhopig te worden. Ik vind het onbegrijpelijk dat de mensen de bewijzen niet willen zien. De vraag is : geloof je in wat de Bijbel zegt over de wereld om je heen, of geloof je in de bewijzen die je overal om je heen ziet ? Kun je discussiëren met een fundamentalistische christen die gelooft dat Eva, de eerste vrouw, door God werd geschapen uit de rib van Adam, de eerste man ? Als je gelooft dat alles wat in de Bijbel staat letterlijk waar is, dan ben ik uitgepraat. Want altijd weer zullen ze zeggen : “Nee, het is niet waar wat jij zegt, want in de Bijbel staat het zus en zo, en de Bijbel is juist.” De mensen die het boek Genesis hebben geschreven, hebben een mythe gecreëerd, zoals elk volk in de wereld een mythe heeft over de schepping van de mensheid. Maar er zijn veel vormen van creationisme, en als je dan zegt : “Er zijn veel mythes, en terwijl jij gelooft in het verhaal van Adam en Eva, geloven de mensen in Thailand in een heel ander verhaal. Sommige mensen geloven dat de eerste mens werd geschapen uit gestremde melk waar een python door gezwommen had… Hoe weet je dan welke mythe waar is ?” Het antwoord zal waarschijnlijk zijn : “Ik geloof in wat mijn ouders mij verteld hebben.”

Wij zien de natuur als hard en meedogenloos. Hebt u ooit echte liefde of zelfs maar vriendelijkheid gezien in de natuur ? Of is het echt alleen ‘het recht van de sterkste’ ?

De echte natuur van dieren is de voortplanting : meer bewijs voor de liefde in de natuur heb je toch niet nodig ? Kijk naar gelijk welk zoogdier dat zijn jongen voedt. Kijk naar de vogels die voedsel voor hun kleintjes naar het nest brengen. Of kijk naar verschillende dieren die samenleven en hun eigen gemeenschap creëren. De dierenwereld is vol liefde, net als de mensenwereld.

Nu we het over liefde hebben : u had zelf ook een gezin, maar u was wel veel op reis. Lukte dat goed ?

Het is soms zeer moeilijk om lange periodes geen contact met je familie te hebben, maar dat geldt niet alleen voor mij, dat is zo voor het hele team waarmee ik werk. Je kon het soms goed zien als we al een hele tijd weg van huis waren. We misten het thuisfront en begonnen toch wat anders op elkaar te reageren. Maar ik probeerde dat op te lossen door niet te lang weg te blijven. Mijn langste reis duurde slechts vier maanden. Dat was voor een serie in Borneo, en het was echt lang genoeg voor mij, vooral omdat ik toen nog jonge kinderen had.

De BBC staat bekend voor zijn schitterende natuurdocumentaires. Maar tegelijk vervuilt u diezelfde natuur door het uitsturen van grote cameraploegen over heel de wereld, in vliegtuigen, helikopters en zware vrachtwagens. Hoe kunt u dat met elkaar verzoenen ?

Dat is een goede vraag. Mijn antwoord : het gaat om het afwegen van de positieve en de negatieve effecten. Als we door deze documentaires te maken de bewustwording kunnen bevorderen en meer aandacht kunnen vragen voor de natuur, dan is het de moeite waard. Het is een beetje zoals de regering van Oeganda die wildlifetoeristen verwelkomt om naar de neushoorns te komen kijken. Niet alleen hebben de neushoorns het nu beter dankzij de inkomsten, ook de dierenverzorgers hebben er baat bij, want er is nu minder armoede dan vroeger. Bovendien gaan wij erg milieubewust te werk. Alles wat we doen, is gericht op een minimale verstoring.

Wat is het belangrijkste wat u met uw werk hebt bereikt ?

Mijn rol als programmamaker is dingen duidelijker maken. En als ik al iets bereikt heb, dan is het ongetwijfeld dat ik de mensen bewuster heb gemaakt van de natuur, vooral de mensen die er niet mee in contact komen. Volgens cijfers van de VN woont ongeveer vijftig procent van de mensen in steden, en de enige dieren waarmee ze regelmatig in contact komen, zijn ratten, duiven en dergelijke. Wel, ik denk dat we allemaal nood hebben aan een beter begrip van de natuur. Dus : als ik en anderen erin geslaagd zijn om die boodschap over te brengen bij de mensen thuis, dan zou ik al heel gelukkig zijn.

Heeft uw carrière ook een absoluut dieptepunt gekend ?

Ik denk dat we dan weer terechtkomen bij het probleem van de aantasting van onze planeet. Dat zou mijn antwoord zijn.

Als u niet voor de BBC had gewerkt, wat zou u dan hebben gedaan ?

In het begin dacht ik eraan wetenschapper te worden, maar ik vermoedde dat ik daarvoor niet genoeg concentratie en geduld had. Daarna heb ik even gedacht iets te doen met wetenschappelijke publicaties. Ik heb dat ook een tijdje gedaan, maar het was erg saai. Uiteindelijk ben ik documentaires gaan maken, per toeval, toen ik moest invallen voor een collega. Het was het beste wat me ooit overkomen is.

DOOR SHAUN CURRAN