Ravenna, tussen Venetië en San Marino, heeft de mooiste mozaïeken van heel Italië. Genoeg om dagenlang van palazzo naar basilica te slenteren. Benieuwd of de stad zich ook in 24 uur laat innemen.

Ravenna heeft veel weg van een eiland. Het ligt aan de Adriatische Zee, heeft iets heel aparts, maar maakt wel degelijk deel uit van het Italiaanse vasteland. De stad is vooral bekend om haar kleurrijke Byzantijnse mozaïeken. Sommige inwoners van Ravenna geloven ook dat zijzelf Byzantijns van aard zijn: gereserveerd en wat bekrompen. Een buitenstaander ervaart veeleer het tegenovergestelde: in Ravenna is men open en gastvrij.

Het kleine stadscentrum is bijzonder aangenaam om in rond te lopen. Bovendien gebeurt er altijd wel iets wat de moeite loont. Het gastronomiefestival in de lente; tijdens de zomermaanden is er het stadsfeest en een jazzfestival; in september wordt Dante herdacht en ’s winters draait het concert- en operaseizoen op volle toeren. De derde week van elke maand wordt in Ravenna een antiekmarkt gehouden.

Begin ’s avonds

Men komt het best ’s avonds aan. Wie zoveel mogelijk in één dag gezien wil hebben, moet goed uitgerust zijn. Zelfs dan moeten er keuzes gemaakt worden. Wie zijn auto bij zich heeft, kan ook naar de interessante monumenten aan de stadsrand: het mausoleum van de Gotische koning Theodorus uit de 6de eeuw, en de Rocca Brancaleone, de vesting uit de 15de eeuw, toen Venetië hier de lakens uitdeelde.

In het centrum is een auto veeleer een sta-in-de-weg. Veel straten zijn alleen voor voetgangers toegankelijk en het eenrichtingsverkeer is zo ingewikkeld dat alleen een ervaren taxichauffeur erin slaagt van A naar B te rijden zonder de hele stad af te dweilen. Zodra de bagage in het hotel is afgegeven, kan men er het best ook de auto achterlaten. (Een van de goedkoopste parkeerplaatsen is de ruimte achter de San Vitale kerk.)

De interessantste plekjes liggen binnen wandelafstand, toch kan men veel tijd winnen door een fiets te huren. Die vind je in de buurt van San Vitale en op de Piazza Farini, tegenover het spoorwegstation.

In het centrum kun je kiezen tussen vier hotels. Albergo Cappello, in een 14de-eeuws gebouw, is ongetwijfeld het meest knusse en het meest romantische. Het was ooit de privé-woning van een koopman en met slechts zeven kamers en suites doet het veeleer denken aan een residentie dan aan een hotel. Op de gelijkvloerse verdieping bevindt zich de enotheek annex gastronomisch restaurant La Cantina e Cucina del Cappello.

Twee minuten daarvandaan, echt midden in de stad, staat het hotel Centrale Byron ***, modern met weinig franjes, maar met een zeer doeltreffend en bijzonder vriendelijk onthaal. Het is populair bij Amerikanen en deelnemers van cultuur- en budgetreizen. Nog twee mogelijkheden: Best Western Hotel Bizanzio **** en Diana ***. Dat zijn uitstekende hotels met een kleine privé-tuin. Hotel Diana stelt bovendien enkele fietsen ter beschikking (5000 lire/dag).

Verpozen na een lastige reis kan op de Piazza del Popolo, met aan de ene kant de kantelen van het 17de-eeuwse palazzo comunale en aan de andere kant de belforttoren. Het interessantste gebouw is echter het palazzetto veneziano uit de 15de eeuw. Terwijl u de granieten zuilen bewondert en de kapitelen uit de 6de eeuw – die de Venetianen recupereerden uit een vernielde kerk – kunt u onder het portico een cocktail nuttigen in de Caffeteria dei Portici. Nog twee populaire huizen op het plein zijn Caffè Roma en Tazza d’Oro.

De wijnliefhebbers nemen aan de overkant van het plein de smalle Via Cairoli met z’n kleine winkels en art-nouveaudetails, klaar voor een proeverij in de enoteca Ca’de’Vén in de Via Corado Ricci 24. Hier wordt het motto van Jacopone da Todi uit 1240 in ere gehouden: “Drink alleen water als er geen wijn voorhanden is!” Die enotheek huist in het magnifieke palazzo Rasponi uit 1542. Onder met fresco’s versierde zolderingen kunt u wijnen proeven uit Emilia Romagna: trebbiano, albana, sangiovese en pagadebit. U kunt er ook terecht voor een eenvoudige maaltijd, met uitstekende, in huis gemaakte pasta. Met wat geluk ziet u er een piadina klaarmaken, een soort ongedesemd brood, een streekspecialiteit.

In het centrum is nog meer lekkers te vinden. Zoals gezegd, heeft de Albergo Cappello naast een restaurant ook een enotheek. De elegante en romantische Cucina del Cappello heeft een interessante spijskaart met drie gastronomische viergangenmenu’s (vegetarisch voor 45.000 lire, vleesgerechten voor 65.000 lire en visgerechten voor 75.000 lire, respectievelijk 900, 1300 en 1500 fr.). De cantina ernaast – modern en ongedwongen – heeft meer dan 300 wijnen op de kaart, van over de hele wereld.

Op een warme zomeravond kan er gedineerd worden op het terras van het Bella Venezia. La Gardèla heeft een mezzanino met uitzicht op de lager gelegen eetzaal. Beide restaurants zijn pretentieloos en redelijk geprijsd.

Na het eten wilt u misschien een concert bijwonen in de kerk of in het schitterende Teatro Alighieri, of een opvoering van de Divina Commedia van Dante in de San Francesco-basiliek. ’s Zomers zijn veel winkels en musea ook op vrijdagavond open. Behalve het Festival van Ravenna staan dan ook het Dante-festival en een jazzfestival op de agenda. ’s Winters is er natuurlijk het operaseizoen. Op het domein van het Venetiaanse Rocca Brancaleone kunt u in de zomermaanden ook terecht voor een zuiderse gewoonte: een openluchtfilmfestival ( sotto le stelle) of voor volksvermaak in de straten zelf. Ook al staat er niets speciaals op de affiche, de sfeer in de stad is genietbaar. Een sorbetje kan er altijd bij in de Sorbetteria degli Esarchi of een koffie in Caffè Silvano, waar soms muzikanten optreden.

Cultuur bij het ontbijt

Een leuk ontbijtplekje voor liefhebbers van gebak is Dolce e Arte. Wie iets stevigers wil, trekt naar de overdekte neoklassieke markt, op de Piazza Andrea Costa, met zijn overvloed aan kraampjes met vers fruit; salame en prosciutto; verse ricotta en andere kaassoorten; broodjes en gebak; of macrobiotisch voedsel.

Culturele bagage beginnen we te verzamelen bij de Sant’Apollinare Nuovo op de Via di Roma. De kaartjes (9000 lire of 180 fr.) geven ook toegang tot andere monumenten, zoals de doopkapel van bisschop Neone, de basiliek San Vitale en het mausoleum van Galla Placidia. De sobere buitenkant uit de 17de eeuw en het al even eenvoudige slotklooster staan in schril contrast met de mozaïeken uit de 6de eeuw waarmee het kerkschip versierd is. Die stellen meestal parabels en mirakels van Christus voor, of processies van martelaren en maagden die geschenken brengen voor Christus en voor de Heilige Maagd.

Bijzonder interessant zijn de taferelen van Classis (de Romeinse haven die in 45 voor Christus gebouwd werd door keizer Augustus, voor zijn vloot). Ook de afbeelding van de drie koningen is schitterend.

De mozaïekkunst is in Ravenna nog altijd springlevend. Het loont zeker de moeite het atelier van een eigentijds kunstenaar te bezoeken. Luciano Notturni vindt men in de Via Francesco Negri 14. Enzo Scianna en Valeria Mazzarol werken in de Via di Roma 34/A. Alle drie werken ze in opdracht en geven les. Recht tegenover het atelier van de laatste twee bevindt zich de Loggetta Lombardesca met de Pinacoteca Comunale (meestal open van 9 tot 13 uur, ’s zondags alleen na de middag). De befaamdste “bewoner” hier is Guidarello Guidarelli. Er wordt beweerd dat elke vrouw die hem kust, binnen het jaar getrouwd zal zijn. De prachtige marmeren ridder – ook wel de Valentino van Ravenna genoemd – werd in 1525 gebeeldhouwd door Tullio Lombardo en is een van de verfijndste beeldhouwwerken uit de 16de eeuw. Men beweert dat een dodenmasker gebruikt werd als model voor het gezicht. De sensualiteit ervan wordt onderstreept door de oogwimpers en de lichtjes geopende mond.

Jarenlang werd aangenomen dat Guidarelli eervol gesneuveld was op een of ander slagveld, maar onderzoek wees uit dat hij in 1501 vermoord werd tijdens een ruzie over een hemd. Het museum bevat ook een verzameling oude meesters, waaronder werk van Luca Longhi en een marmeren buste van Sant’Apollinare door Bertel Thorvaldsen, die een aantal opdrachten kreeg van de Rasponi-familie. Voorts is er de verzameling met eigentijdse mozaïek.

Van de pinacotheek trekken we terug naar het stadscentrum. Het graf van Dante Alighieri vinden we naast de San Francesco. De uit Florence verdreven dichter stierf in Ravenna anno 1321. Eeuwenlang hebben de Florentijnen geprobeerd het stoffelijk overschot van Dante weer binnen hún stadsmuren te krijgen, nu betalen ze nog de olielamp die bij het graf brandt.

Het Centrum voor Dantestudies (met museum en bibliotheek) huist in het oude gedeelde van het San Francesco klooster, met ingang aan de Via Dante Alighieri. In het gebouw ernaast, de basiliek uit de 9de-11de eeuw, kunt u goudvisjes zien zwemmen in de overstroomde 11de-eeuwse crypte. Het waterpeil is dat van de watertafel (niveau waar de scheiding ligt tussen water en gas in een onderaards aardgasreservoir). Het geeft een grafische aanduiding van hoe snel Ravenna wegzakt (2 cm per jaar). Dat is de jongste jaren nog verergerd, precies door de ontginning van aardgas.

Onder het portiek op het eind van de Piazza San Francesco bevindt zich het antieke prentenkabinet Casemurate, waar men ook oude lijsten en antiek meubilair kan bewonderen. Het portiek ziet er wel eeuwenoud uit, maar delen van het provinciehuis werden ontworpen door Giulio Ulisse Arata en dateren van 1925-’28. Via de zij-ingang van het palazzo komt u in een romantische tuin, een crypte met een mozaïekvloer en een toren met een hangende tuin.

Bent u aan koffie of een hapje toe, dan is Ramiro in het palazzo (met uitzicht op de fascistische architectuur van de Piazza Caduti) een aanrader. U kunt ook het gezelschap opzoeken van de studenten, op het overdekte terras van Caffè Teodora, waar altijd een fris windje waait. Wie zich wil concentreren op mozaïeken, kan hier een ommetje maken langs de doopkapel van bisschop Neone uit de 5de eeuw. Op de prachtige zoldering wordt het doopsel van Christus uitgebeeld. Dit is het oudste monument van Ravenna, naar alle waarschijnlijkheid gebouwd op de ruïnes van Romeinse baden.

Net voor de lunch is er misschien nog even tijd voor shopping. Maar hou wel het horloge in de gaten, zeker ’s winters als de musea niet zo lang open blijven. Na een relatief lange siësta gaan de winkels wel opnieuw open.

Langs de Via Corrado Ricci, de Via Cairoli, de Via IV Novembre, de Via Salara en de Via Cavour komt u in de San Vitale wijk terecht. In Ravenna wordt het concept van la bella figura zeer levendig gehouden. Net zoals de traditie om soireetjes thuis te organiseren. De inwoners van deze stad weten niet alleen hoe je je moet kleden om uit te gaan, maar ook hoe je het thuis gezellig maakt. Kortom, shopaholics vinden zeker hun gading.

Noordwaarts is Only Art een bezoek waard. U vindt er oosters geïnspireerde cadeautjes, vooral keramiek. Nog meer keramiek in galerie Raku. Wie niet uit Italië wil terugkeren zonder schoenendoos onder de arm, moet naar Podos. Verderop, aan de overkant van het overdekte marktplein, is er een winkel van Max Mara, in de San Michele kerk uit de 6de eeuw. Jammer genoeg bevinden de mozaïeken die ooit die kerk sierden, zich nu in Berlijn. Het metselwerk van de absis is wel interessant.

Ook de Butega ad Giorgioni, iets verderop, loont zeker de moeite. Het is een gerenommeerde erboristeria, boordevol aromatische en medicinale kruiden en specerijen. Bijzonder exotisch is ongetwijfeld Hakuna Matata, waar je voorwerpen uit de hele wereld aantreft: van flamboyante pashmina-sjaals en Indiase stoffen en kussens, tot Afrikaanse kunstvoorwerpen en antiek. Iets verderop verkoopt Orecchi veelkleurige lampen uit Marokko vanaf 40.000 lire (800 fr.).

Via Cavour is de straat met modezaken en schoenwinkels. Als u helemaal aan het einde van de straat bent, is het tijd voor de lunch. Twee van de beste restaurants van de stad zijn hier in de buurt.

In de Spasso Bistrot hangt een moderne sfeer. De spijskaart bevat uitstekende slaatjes, pasta en eenvoudige gerechten, visschotels en desserts om van te watertanden.

Iets verder: Trattoria Al Gallo 1909, net voorbij de stadspoort. Sinds haar opening in 1909 heeft deze trattoria geschiedenis gemaakt in Ravenna. Het originele art-nouveaudecor is aangevuld met mozaïek, eigenhandig gemaakt door Delia, de vrouw van de eigenaar en ook de chef in de keuken. Leuke verrassing: het eethuis heeft een prachtige tuin.

Na de lunch

De mozaïeken van de basiliek San Vitale en van het mausoleum Galla Placidia (ingang via het Museo Nazionale aan de Via Benedetto Fiandrini) behoren tot de allermooiste van heel Italië. De basiliek met een achthoekige koepel dateert uit 526-547. Ooit werden mozaïeken als “de lichtzinnige vrouwen van de archeologie” bestempeld. Een van die vrouwen was keizerin Teodora, van wie beweerd wordt dat ze eerst danseres en prostituee was voor ze trouwde met keizer Justinianus. In het klooster vindt u afbeeldingen van beiden, geflankeerd door hun respectieve hofhouding. De stugheid van die keizerlijke portretten contrasteert met de natuurlijke benadering van de bijbelse motieven en taferelen eromheen. Hier begrijp je pas hoe Gustav Klimt geïnspireerd werd door de mozaïeken van Ravenna.

Naast de basiliek is het bakstenen Mausoleo di Galla Placidia zo mogelijk nog mooier. Gebouwd in 425-450, als begraafplaats voor de zus van keizer Honorius. De schitterende mozaïeken (gedempt door het amberkleurige licht dat door de albasten ramen valt), beelden taferelen uit zoals het Laatste Avondmaal en een gouden kruis in een sterrenhemel. Het detail met de duiven die zich laven aan een fontein is veeleer een wereldlijk symbool van Ravenna geworden dan een religieus. Sommige details, met spiralen en slingers en geometrische figuren, zien er verbazend modern uit.

Het Museo nazionale kunt u voor het laatst houden, omdat het doorgaans ook lang open is. Het bevindt zich in het benediktijnenklooster en heeft een ruime collectie iconen, grafzerken, keramiek, ivoor, wapens en 14de-eeuwse fresco’s uit de kerk van Santa Chiara. Een opvallend item is de schat van 665 muntstukken, gevonden anno 1957 in een aarden kruik in de Via Longhi. In 1441, toen Ravenna onder het bewind van Venetië kwam, werd overeengekomen dat de joodse bankiers, juweliers en handelaars hier hun vrijheid zouden behouden. Toch werd in 1515 een getto opgetrokken, in het gebied waartoe ook de Via Longhi behoorde. Verondersteld wordt dat de schat eigendom was van een joodse familie die barre tijden verwachtte toen het politieke klimaat veranderde.

Recht tegenover het Museo nazionale bevindt zich een modern mozaïekatelier: de Cooperativa Mosaicisti Ravenna.

Na zo’n portie cultuur is het tijd voor een drankje. Nabij San Vitale is het Caffè Corte Cavour de uitgelezen plek voor een vieruurtje. ’s Winters vindt u wellicht een plaatsje in het gezellige interieur, ’s zomers in de rijkelijk beplante binnentuin. Jongeren verkiezen misschien de sfeer van de Verderame met z’n kunstwerken en talrijke magazines.

Wie nog tijd of energie over heeft, kan terecht in de talrijke winkels en galeries in de buurt: in haar galerie stelt Patrizia Poggi permanent interessant (maar meestal duur) werk tentoon. Aan de overkant, bevindt zich de modezaak van de plaatselijke ontwerpster Cristina Rocca, met aantrekkelijke avondkleding en badpakken. Nog een interessant adres is Fietta, waar Anna Finelli antiek, keramiek en andere siervoorwerpen verkoopt, waaronder eigentijds mozaïek in lijsten voor schilderijen en spiegels. In een parallelle straat kunnen de lekkerbekken terecht in de Enoteca di Neri wijn, aceto balsamico, olijfolie, de plaatselijke salami, Domori-chocolade en andere delicatessen.

De dag is voorbij, maar zoek alvast een gaatje in uw agenda voor een volgende trip naar Ravenna, want er wachten nog meer kerken en monumenten met schitterende mozaïeken en bas-reliëfs, u kunt ook een tochtje maken langs het kanaal dat naar de haven leidt of de plezierhaven Marina di Ravenna verkennen. Alleen al voor de mozaïeken uit de 6de en 7de eeuw in de basilica Sant’Apollinare in Classe (5 km verderop, richting Rimini) is een tweede bezoek de moeite.

praktisch

Hotels: Albergo Cappello, Via IV Novembre 41, Tel. +39-0544-21 98 13, fax: 0544-21 98 14.

Centrale Byron, Via IV Novembre 14, Tel. +39-0544-334 79, fax: 0544-341 14.

Best Western Hotel Bizanzio ****, Via Salara 30, Tel. +39-0544-21 71 11, fax: 0544-32 539.

Diana ***, Via G. Rossi 47, Tel. +39-0544-391 64, fax: 0544-300 01.

Eten en drinken: La Cantina e Cucina del Cappello (enotheek en restaurant, reserveren aan te raden: Tel. +39-0544-21 98 76).

Ca’de’Vén Via Corado Ricci 24, Tel. +39-0544-301 63 (enotheek).

Bella Venezia, Via IV Novembre 16, Tel. +39-0544-21 27 46, gesloten op zondag.

La Gardèla, Via Ponte Marino 3, Tel. +39-0544-21 71 47, gesloten op donderdag.

Sorbetteria degli Esarchi, Via IV Novembre 11, Tel. +39-0544-363 15.

Caffè Silvano, Piazza Einauldi 7, Tel. +39-0544-21 24 32.

Dolce e Arte, Via IV Novembre 20, Tel. +39-0544-355 15 (ontbijt).

Caffè Teodora, Via Corrado Ricci, 37, Tel. +39-0544-21 22 47.

Spasso Bistrot, Via Mura di San Vitale, Tel. +39-0544-21 81 00 (eenvoudige gerechten, gesloten op maandag). Trattoria Al Gallo 1909, Via Maggiore 87, Tel. +39-0544-21 37 75 (gesloten op zondagavond, maandag en dinsdag).

Caffè Corte Cavour, twee ingangen: Via San Vitale 22 en Via Cavour 51, Tel. +39-0544-301 54.

Verderame, Via Cavour 82, Tel. +39-0544-322 48.

Shopping

Only Art, Via Corrado Ricci 20 (geschenken, keramiek).

Raku, Via IV Novembre 23D (keramiek).

Podos, Via IV Novembre 31 (schoenen).

Butega ad Giorgioni, Via IV Novembre 43 (kruiden en specerijen).

Hakuna Matata, Via Salara 22A (exotisme).

Orecchi, Via Salara 6 (Marokkaanse lampen).

Patrizia Poggi, Via Argentario 21 (kunstgalerie).

Cristina Rocca, Via Argentario 22 (mode, eigen ontwerpen).

Fietta, Via Argentario 5 (antiek en mozaïek).

Enoteca di Neri, Via M. Fanti 11B (wijn en delicatessen).

Info: Voor de evenementenkalender van Ravenna kunt u terecht bij de Dienst voor Toerisme, Via Salara 8/12 ( Tel. +39-0544-354 04, fax: 0544-48 26 70).

Voor inlichtingen over de hele provincie: Provincia di Ravenna Assessorato al Turismo, Piazza dei Caduti per la Liberta 2/4 Tel. +39-0544-54 11 11, fax: 0544-21 62 93, e-mail: ravennaintorno@mail.provincia.ra.it, website: www.racine.ra.it/ravennaintorno

Ravenna Festival: Via Dante Alighieri 1, Tel. +39-0544-325 77, fax: 0544-21 58 40, e-mail: infor@ravennafestival.org, website: www.ravennafestival.org

Fiona Cameron / Foto’s Preben S. Kristensen