Welkom op ‘Burning Man’, een surrealistische zesdaagse voor 29.000 doe-het-zelvers in een ‘Mad Max’-decor. Een exclusieve rondleiding in de woestijn van Nevada, waar zelfs CNN en MTV werden geweerd.

De dag begint op Burning Man pas echt tegen halfvier ’s middags, eerder is het gewoon te heet. Je bevindt je dan ook op een eindeloze zandvlakte, een uitgedroogd meer in de Black Rock-woestijn van Nevada. Het wordt hier overdag rustig 40 graden, ’s nachts duikt het kwik dan weer tot onder het vriespunt. Ik had het geluk die uren in het comfort van een campingcar te kunnen doorbrengen, met airco en al. Je doet de deur open : een intense, droge hitte slaat je in het gezicht. Aan de staalblauwe hemel staat een zon die keihard weerspiegelt op het gele, verkorste zand. Even acclimatiseren, schoenen aan, waarvan de kleur onherkenbaar is onder het zand, water meenemen (altijd en overal water meenemen !) en dan de fiets op, een mountainbike, grijs van het zand. Je rijdt tussen tenten en vans naar een van de wegen van het terrein. Dezelfde zandvlakte, afgebakend door een paar vlaggetjes. De weg vormt een zachte bocht van wel zes kilometer lang, in een wijde boog om het centrale punt van het terrein : het standbeeld van The Man. Terwijl je rondfietst, ontdek je de wondere wereld van Burning Man.

De helft van de mensen die je tegenkomt, is op de meest vreemdsoortige manier gekleed, of in het geheel niet. Om er eentje uit te pikken : de spiernaakte, rondbuikige, knalgroen geverfde man met oranje pruik en witrood gestreepte sokken. Je kruist ook mutant vehicles, tot de meest verrassende objecten omgevormde vervoermiddelen, van golfcarts tot bussen. Zo moet je even opzij voor een tropisch eiland, een schedel op wielen of voor de grote doorzichtige plastic waterzak met ondergedompelde duiker. Aan de rand van de weg liggen de attracties. Zo rij je voorbij de human carcass wash naar de chill-outruimte, een tent met gezellige fauteuils en relaxte muziek.

Aan de overkant van de straat wordt met veel toewijding een zeildoek vochtig gehouden. Je kunt er deelnemen aan de wedstrijd kunstbuikglijden. Iets verderop een enorme glijbaan van gietijzer (van een groep uit Detroit), op de hoek een grote bar met tabletop-dansruimte. Burning Man is een vuurwerk van creativiteit zonder beperkingen. Een kruising van Monty Python, Salvador Dalí, Hustler en de Aalsterse Voil Jeanetten.

Geleidelijk fiets je naar de binnenste ringweg, de Esplanade. Daar vind je de grootste attracties. Aan de binnenkant van de immense boog ligt de Playa, een zandvlakte met kunstwerken. In die eindeloze zandbak ligt opeens een grasveld van een paar honderd vierkante meter, versierd met sculpturen van metalen plaatwerk. Verder de bodypaint-fabriek, waar iedereen zich in een diepe kleur kan laten borstelen. Op de Playa vind je de grootste mutant vehicles : de witte walvis en de twee piratenschepen. Alle drie zijn ze van hout en doek op en om een autobus gebouwd, ’s avonds fungeren ze als busdienst op de Playa. De Playa loopt nog een aantal kilometer verder, tot aan de oranje afsluiting. En daarachter : de eindeloze vlakte van Black Rock, totale leegte zo ver het oog reikt.

In het midden van de Playa staat The Man, een houten beeld van een rechtopstaande man, gemonteerd op een vuurtoren. Je kunt die toren ook op. Het is het moment om even in stilte te laten inwerken wat je exact aan het meemaken bent. In je onmiddellijke buurt de vreemdste mensenverzameling, allen even sterk onder de indruk als jezelf. Voertuigen en kunstobjecten van de bizarste pluimage. De lage bebouwing van het kamp, erboven een mist van zand die oplicht in de zon. Erachter, de vlakte en de bergkam van een paar honderd meter hoogte. Magisch.

In dit spervuur van indrukken zou je bijna uit het oog verliezen hoe fascinerend het concept van Burning Man wel is. De plaats alleen al. Je bevindt je in wat op dat moment de zevende stad van Nevada is, uit het niets opgebouwd in het niets, die na zes dagen weer helemaal verdwijnt, tot het laatste peukje. De lay-out van de stad is indrukwekkend in zijn harmonie, zoals je merkt op het plannetje. De London Observer beschreef de stad als een ” tentopolis, ontworpen met de precisie van een renaissancestad”.

Niet alleen de stad doet denken aan de Renaissance. Je kunt Larry Harvey, de bedenker van Burning Man, gerust als een renaissanceman beschouwen (je vindt zijn geschriften op www.burningman.com). Voor Harvey is Burning Man geen vrijblijvend amusement. Het is een politiek statement, een scherpe kritiek op de hedendaagse Amerikaanse samenleving. Hij is niet mals voor de VS van vandaag. Wat hem in het bijzonder verontrust, is de vernietiging van het sociale kapitaal, van het netwerk aan informele contacten, familiaal zowel als sociaal, dat een wereld leefbaar houdt. De verzuring van de maatschappij door de vereenzaming achter de tv, gekapseld in een lifestyle die is uitgevonden door handige marketingjongens. Burning Man wil een antigif zijn voor die steriele maatschappij. “We moeten het openbare leven weer uitvinden, we moeten onze echte behoeften vinden.”

Burning Man heeft anarchistische roots. Een stuk grond van tien vierkante kilometer wordt tijdelijk ingepalmd om er gedurende een aantal dagen een Utopia te creëren. De spelregels, de wetten die er gelden, worden bepaald door de organisatoren. De manier waarop Harvey en zijn team deze autonome zone met zachte hand vorm- en zingeven, is ronduit fascinerend. Op de vraag welke invloed Burning Man op de bezoekers uitoefent, antwoordde meer de helft van wie in 2001 een enquête invulde : “I am a changed person.”

Er is natuurlijk de setting : eindeloos ver verwijderd van alles. Het is een van de meest frappante aspecten van Burning Man : het zeer directe contact met de oerelementen : zon, zand, wind, hitte en koude, (gebrek aan) water, maar ook het vuur, het menselijk lichaam. Nagenoeg alle gebruikte bouwmaterialen zijn natuurlijk : hout, doek, gietijzer. Je leeft er een weeklang afgekoppeld van de wereld. De locatie vereist ook veel verantwoordelijkheidszin van iedereen. Vooreerst moet je goed voor jezelf zorgen : drinken, bescherming zoeken tegen zon en zand. Maar ook aan de omgeving wordt gedacht. Het terrein wordt achtergelaten in de staat waarin het is aangetroffen. Tijdens de controle door de eigenaar, het Federal Bureau of Land Management, worden delen van het terrein in detail uitgekamd, objecten ter grootte van een pistachenoot ontsnappen niet aan het alziend oog. Er staat ook niet één vuilnisbak : alles wat je hebt meegebracht, moet terug mee.

Harvey en zijn team leggen nog andere regels vast. De meest drastische is ongetwijfeld het verbod op geld. U leest het goed : alle commerciële activiteiten (aan- en verkoop, reclame) zijn simpelweg verboden, op straffe van verwijdering van het terrein. In de plaats komt de gifteconomy, een van de hoekstenen van Harveys gedachtegoed. “We raden de mensen aan om zichzelf als een geschenk te zien. Dan vragen we hun dit naar buiten te projecteren onder de vorm van een geschenk dat met anderen gedeeld kan worden. Dat leidt tot een ongelooflijke waaier aan geschenken : bizarre, charmante, maar ook vele erg praktische. Het voedt een overvloed aan kunstuitingen. Maar we organiseren ook de hele publieke dienstverlening door middel van het geschenk van deelnemers. Nagenoeg alle leden van de organisatie zijn vrijwilligers.” Voor meer dan dertig activiteiten kunnen vrijwilligers zich aanbieden. Volgens de enquête heeft 85 procent van de deelnemers vrijwillig ‘iets’ gedaan tijdens zijn verblijf. Een geschenk onder de vorm van een attractie wordt natuurlijk het meest op prijs gesteld. Dus bouw je een chill-outtent, hou je een glijdoek vochtig gedurende een paar uur, smeed je een glijbaan, versleep je die duizenden kilometer om hem daar te monteren en een week later weer uiteen te halen. “Je bent soms maandenlang bezig, vaak in groepen van tweehonderd man, gratis en voor niets. Zo kweek je sociaal kapitaal, relaties, vriendschappen.”

Geleidelijk gaat de zon onder. De schaduwen, en zeker die van The Man, worden langer. Tijd voor de Lamplighters om hun processie te doen. Elke avond worden honderden petroleumlampen opgehangen aan de lantaarnpalen. Naarmate de duisternis valt, ontwaken de lichten van Black Rock City. Zeer snel ontdek je de essentiële rol van vuur. Uit de metalen bloemen, die er toch zo rustig uitzien overdag, schieten ’s nachts torenhoge vlammen. Typisch op Burning Man is het whoooch en hmmmfff van de vlammenwerpers.

Vanaf The Man zie je de processie van de vijf zeepaarden op de boulevard van Center Camp. Met neon verlicht, schrijden ze plechtstatig over de vlakte. Na een paar uur daal je dan toch maar af van The Man, en fiets je geleidelijk terug naar de homebase. Het spektakel gaat maar door. Je stopt even om te genieten van een kunstwerk. Op een ronde plaat staan gipsen beelden van een zwemmer gemonteerd. Met een fiets doe je de plaat draaien en de stroboscoop oplichten. Daardoor zie je verschillende zwemmers in een vloeiende beweging, naarmate je harder fietst, zwemmen ze sneller.

Homebase, dat zijn Peter, Helen en Nikki en Mark. De Deense ontwerper van pornosites, het Engelse lesbopaar en de werkloze dotcom‘er uit San Francisco. Alleen Helen en Nikki kenden elkaar voorheen. Zoals het hoort in deze cybertijden hebben we mekaar op het web leren kennen. Afspraak in San Francisco, in het appartement van Mark. Inpakken voor Burning Man is geen sinecure. Voor acht dagen eten en drinken, aan alles denken. Een halve dag met zijn allen gespendeerd in de lokale supermarkt : drie karren torenvol. De auto afhalen, alles inladen. Het is trouwens niet evident om een camper vol te stouwen in San Francisco. Je kunt hoogstens de richting kiezen waarin hij helt : naar voren of opzij, in beide gevallen bijna twintig procent.

Een hele periode met onbekenden doorbrengen, is echt wel speciaal. In korte tijd leer je elkaar vrij goed kennen, omdat je zo intiem samenleeft. Er is ook tijd. Je spendeert uren samen in de kleine ruimte van de wagen. De ene doet een dutje achterin, de ander kruipt op het bed boven de bestuurdersstoel. Een leuke bezigheid is op het dak kruipen, om het landschap te overschouwen. Een ideale plek voor een meditatie of voor een uitgebreide massage.

Maar de avond roept ! De bende maakt zich op om de nacht in te duiken. Vandaag verkleden we ons allemaal. Een uur lang worden alle koffers omgewoeld. Persoonlijk was ik er vrij snel door : de purperen pruik paste prima bij mijn groen jurkje. Eerste tussenstop is Center Camp, de immense bedoeïenentent op de Esplanade. Een kwart van de tent is ingenomen door een podium, met ervoor een verzameling fauteuils : stoffige gezelligheid. Het publiek zit, hangt, ligt, luistert of kletst. Verderop zijn er meditatieoefeningen, elders een Afrikaanse drumband. Een bloedmooie meid danst urenlang op de ritmen. Een purpergeverfde New Yorkse advocaat op leeftijd, die eruitziet als een purpergeverfde New Yorkse advocaat op leeftijd, komt er even bijstaan. Tijd voor verwenning : we willen ons laten portretteren in de fotostudio van Center Camp. Nikki laat zich even goed gaan, Peter komt er met een bijtwonde in de tepel van af. Elders op het plein wordt er gedanst bij een vuurhaard. Daar zie ik de vreemdste hoelahoeptruc ooit. Een wel zeer groot geschapen meneer laat zijn orgaan ritmisch op en neerslaan, mooi synchroon met de om zijn heupen wentelende hoelahoep.

De nacht op Burning Man voelt aan als een middeleeuws festijn. Een wervelstorm van geluiden, dingen, mensen, stof en vuur. Véél vuur : gietijzeren kachels, vlammenwerpers van alle formaten, vuurspuwers, jongleurs. Op de Esplanade heb je een majestueus gezicht op het verlichte standbeeld van The Man en de enorme laserstralen die de vier windrichtingen aanduiden. Daar vind je ook de grootste attracties. De Death Guild Thunderdome is zo geplukt uit een Mad Max-film. Aan elastieken bengelend vechten deelnemers duels uit, in dit geval met grote verwarmingsborstels. Je treft er verscheidene grote dansgelegenheden met een uiteenlopend muziekaanbod, maar ook rustige chill-outs. Je tuimelt er van de ene verbazing in de andere, je blijft hier en daar hangen, je verliest je vrienden, vindt ze later weer terug. Na een lange nacht keer je de drukte de rug toe, even tot rust komen in een van de stillere plekken, dieper in het kamp. Een half uur kijken naar de originele Wizard of Oz op de tonen van the Dark Side of the Moon, in het gezelschap van een man die alleen een rubber kip aanheeft.

En de dag erop zijn er weer nieuwe dingen te ontdekken. Naarmate de week vordert, komt er almaar meer volk bij en gaan er nieuwe attracties open. Ook heeft elke dag zijn evenementen. In het programmaboekje staat netjes waar en wanneer The great Canadian beaver eating contest plaatsvindt of de Santa Humiliation Hour. Bijzonder populair is de Critical TitsParade : honderden vrouwen paraderen per fiets topless en versierd door het dorp. Mark, die zich voorgenomen had om de parade op video vast te leggen, was zo in de ban van het peloton dat hij de hele tijd zijn voeten gefilmd heeft. Anderen zoeken liever de Moon Time Circle op, een rituele dialoog voor vrouwen met de maanstand, ook zonder maandstonden ben je er welkom.

De uitzonderlijkste momenten daarentegen zijn niet geprogrammeerd. Zoals de zandstorm. Het weer was de hele dag al wat vreemd, bewolkter dan anders. Maar niets liet voorzien dat het kamp plotsklaps overvallen zou worden door een stofwolk. Al het losgekomen zand blaast de lucht in. De zichtbaarheid valt terug tot bijna nul. Een masker en een zwembril (mij spontaan door iemand toegestoken) worden mijn redding. Het leven gaat over in een slowmotion, moeilijk als het is om te zien, te ademen. Het licht wordt eindeloos zacht, elke schaduw verdwijnt. Droge mond, lens om de vijf voet afstoffen, (tevergeefs) hopen dat de camera geen schade oploopt. Center Camp zit in de zandstorm, maar het leven gaat er door, nog surrealistischer dan voorheen. Op de ringweg klauw ik het geraamte van een glijbaan op en leer er de bouwers kennen, ze bieden me champagne aan. Op tien meter boven de grond in het midden van een zandstorm een glas champagne drinken, terwijl je geleidelijk de storm ziet wegtrekken, zoiets kun je plannen noch vergeten.

Het moment waar iedereen naar uitkijkt, de apotheose op zaterdagavond, is The Burn, het verbranden van The Man. In de vooravond wordt het plein afgesloten door de Rangers (vrijwilligers die als ordedienst fungeren), die zonder enige moeite de massa achter de imaginaire omheining houden. De hele gemeenschap verzamelt zich, ettelijke rijen dik. Aan de toegangspunten tot de binnencirkel wacht de grootste concentratie vuurspuwende objecten die ik ooit heb gezien. De indrukwekkende Mad Max- mobiles, bevolkt door sombere figuren in combat-plunje, werpen metershoge vlammen. Loeihard komt ritmische muziek uit alle hoeken dichterbij. De artiesten worden in de cirkel binnengelaten voor het ultieme spektakel. Draagbare vlammenwerpers het eerst, dan de vuurspuwende wagens. Daarna een groots vuurwerk vanaf The Man, tot die plots zelf begint te branden. Onverbiddelijk happen de vlammen om zich heen, tot het beeld volledig in lichterlaaie staat. Het gehypnotiseerde publiek baadt in een onwezenlijk licht. Een irreëel moment, in de ban van absolute oerkrachten. Op het hoogtepunt van de brand ontstaan er vanaf het beeld wervelstormen van stof en hitte. The Man valt. De hel breekt los : iedereen stormt in de richting van de enorme hoop brandend hout. Deinst terug voor de hitte. Geleidelijk drommen de mensen dichter en dichter bijeen. De massa draait onophoudelijk rond het vuurcentrum. Mensen wringen zich naar voren, verdwijnen weer in de kolkende massa. La fête du feu. Dit is oerprimitief, woordeloos.

Na tientallen minuten daalt de temperatuur geleidelijk, en kun je tot bij gloeiende massa komen. Dit is voor velen een moment van intense emotie. Een veertiger toont me zijn baseballpet met als opschrift Cutty Sark (een whiskymerk) : “Dit is mijn geschenk voor The Man”, en gooit zijn cap in het vuur.

De volgende dag, na een heel rustig ontwaken, beginnen we in te pakken. Zoals gevraagd, geeft iedereen twee uur van zijn laatste dag om op zoek te gaan naar zwerfvuil. De buit is bijzonder karig. En dan rij je terug, richting Reno, in een lange colonne richting ‘echte wereld’.

Burning Man geeft een ontzettend zoete nasmaak die weken duurt. Je voelt dat je batterijen opgeladen zijn, klaar om de wereld met wat meer welwillendheid te bekijken. Je hebt iets om naar terug kijken. Je hebt een ontzettend creatief, intens en wild festijn meegemaakt en tegelijkertijd ben je een verantwoordelijk medeburger geweest in de meest ‘geciviliseerde’ plek van het land, gemeten in vrijwilligerwerk, geweldloosheid en ecologisch handelen. Harvey heeft het proefondervindelijk bewezen : beschaving is mogelijk, ook in het Amerika van vandaag.

Ondanks het extreme karakter van het evenement, krijgt Burning Man de laatste jaren een positieve berichtgeving. De relatie met de pers zegt iets over de filosofie van Harvey en zijn team. “Altijd bellen ze en zeggen ‘We hebben een perskit nodig en we willen met Larry spreken. ‘ We antwoorden dat er geen perskit bestaat en dat als ze met iemand wensen te spreken, ze eerst eens onze website moeten bezoeken. We testen ze erop, we spreken met ze gedurende een aantal weken, om een band te creëren. En dan moeten ze verscheidene dagen met ons kamperen, leven, overleven. Het is een radicale aanpak, maar het levert betere verhalen op.” De grote media doen hier liever niet aan mee en willen hun eigen regels opleggen. Gevolg : CNN is niet welkom. MTV werd zelfs met een rechtszaak buitengehouden. Geen commerciële uitverkoop, geen compromissen : een van de basisregels van de punkbeweging blijft hier van kracht. Daarom ook heeft Burning Man geen sponsors, heeft het zelf nooit een dollar aan reclame uitgegeven.

Blijft het evenement een curiosum van een week, of draagt het in zich de kiemen van iets belangrijkers ? Harvey heeft nog veel plannen. In een recente speech ( Viva Las Xmas, te lezen op de website) vertelt hij dat hij Burning Man nog ziet groeien. “Ik zie het als een rolmodel van beschaving. Deelnemers moeten naar huis kunnen gaan met de overtuiging dat ze de wereld kunnen veranderen.” Vandaag blijft Harvey weg van elke concrete politieke stellingname, hij beperkt zich tot ethisch-maatschappelijke beschouwingen. Misschien weegt het gedachtegoed achter Burning Man ooit meer op de Amerikaanse politieke agenda . Larry Harvey for President. Zelfs Joschka Fischer, de oproerkraaier van Mei ’68, kon de populairste politicus van Duitsland worden. n

Tekst en foto’s Marc Goldchstein

Op tien meter boven de grond in het midden van een zandstorm

champagne drinken, terwijl je geleidelijk de storm ziet wegtrekken, zoiets kun je plannen noch vergeten.