Ik ben een sukkel voor een mooie complottheorie. Geef mij een gevat geformuleerde samenzwering, en ik geloof. Elvis leeft ! Hij was het beu om zo beroemd te zijn, ensceneerde zijn eigen dood en werkt nu voor de CIA. Of voor de Illuminati. Lady Diana leeft ! De royals vonden haar vele liefdesavontuurtjes te gevaarlijk worden voor de reputatie van de Engelse kroon en vroegen aan MI6 om een oplossing te vinden voor dat ongeleide projectiel. Maar Lady Di kwam achter het complot, fakete haar eigen dood en leeft nu met haar minnaar in Pakistan. En zo kom ik heel wat confabulaties tegen die me mateloos fascineren. Niet dat ik ze echt geloof, verre van, maar ik vind het boeiend om me erin te storten.

Sommige zijn ondertussen zo vaak herhaald dat ze bijna een mogelijke versie van de waarheid zijn geworden. De dood van Albert I tijdens een bergklimexpeditie was geen ongeluk, maar moord, uitgevoerd door Duitse spionnen. De Roze Balletten waren seksfeesten waar hoge ambtenaren en politici aanwezig waren. Ze werden georganiseerd door ondergrondse organisaties om de betrokkenen later te kunnen afpersen. De Bende van Nijvel wilde de Belgische staat destabiliseren en zo de bevolking motiveren om voor extreemrechtse partijen te stemmen.

Het zijn theorieën die een alternatieve realiteit vormen waarin alles netjes wordt uitgelegd en alles een reden heeft. De politieke wetenschappers Uscinski en Parent onderzoeken al jaren diverse complottheorieën en maakten een lijstje van vier gemeenschappelijke factoren. Het gaat altijd om (1) een groep, die (2) handelt in het geheim, om (3) instituten omver te gooien, de waarheid te verdoezelen of macht te krijgen, (4) ten koste van het grotere goed.

Mijn favoriete samenzweringstheorie, alleen al om de naam, is de light bulb conspiracy. Uitvinder Dieter Binninger bedacht een lamp die volgens sommigen eeuwig zou kunnen blijven branden, volgens anderen zo’n zeventien jaar lang. Binninger stierf in een vliegtuigongeval, maar volgens liefhebbers van the dark side werd hij vermoord door de lampenlobby, het Phoebus kartel (klinkt dat niet geweldig !) die uiteraard niet gebaat waren bij eeuwig brandende lampen.

Je zou denken dat het internet een einde heeft gemaakt aan al die onzin en verzinsels, omdat het zo gemakkelijk geworden is om de feiten te achterhalen. Het tegendeel is waar. Je kunt het zo gek niet bedenken of er is een chatgroep over, je kunt het zo onwaarschijnlijk niet verzinnen of er zijn bewijzen voor gevonden. Volgens Viren Swami, psychologie-professor, is het logisch om in onzekere tijden te zoeken naar een complot. Economische crisis, terrorisme aanvallen, natuurrampen… Ons brein heeft er geen controle over en we weten niet hoe we de effecten ervan moeten verwerken. Op zulke momenten van machteloosheid draait de amygdala – een amandelvormige kern van neuronen in onze hersenen – overuren. Wetenschapper Paul Whalen beschrijft hoe we in een poging om de informatie te verteren overanalytisch worden en allerlei scenario’s verzinnen om terug controle te krijgen. Laat er dan wat paranoia of op zijn minst achterdocht mee gemoeid zijn. Zegt Swami : “Het voelt goed om een wijze oude geit te zijn te midden van een kudde schapen.”

lene.kemps@knack.be

Lene Kemps

Dieter Binninger stierf in een vliegtuigongeval, maar volgens liefhebbers van the dark side werd hij vermoord. Door de lampenlobby !