Mocht Sartre nog leven, dan was Brasserie Verschueren in Sint-Gillis zijn gedroomde thuis, weg van huis. Het is de derde stop in onze kroegen-reeks en nog steeds dezelfde onderzoeksvraag : hoe is het gesteld met de cafécultuur ?
Aflevering drie: Verschueren, Brussel
Bestel : XX Bitter of een traditionele Cristal 1928 naar orgineel recept – portie oud Bruggekaas
Woensdagmorgen, 9.15 uur, vlak bij het Zuidstation. Het is markt op het Sint-Gillisvoorplein en bij Verschueren naast de kerk zit het eerste spitsuur erop. In het pand, met de allure van een Franse bistro, is koffie gemorst over de toog. Sporen van het vroege werkvolk dat alweer de deur uit is.
We bestellen een lait russe en wanen ons in Parijs, zo ergens in een grand café in het elfde arrondissement aan de Bastille. Forse Flor (63) komt erbij zitten in zijn gestreept matrozenshirt, de enige Vlaamse garçon van de Verschueren. Flor Dewit, een en al caféfiguur, baatte dertig jaar Den Delper in Leuven uit, tot de zaak moest sluiten. Nu staat hij al twaalf jaar hier, sinds zijn hersentrombose nog maar twee dagen in de week. Daarnaast heeft hij nog zijn communistisch antiquariaat Aurora, achter de hoek.
Verschueren was vroeger het supporterscafé van voetbalploeg Royale Union Saint-Gilloise. De derde helft van de match vond steevast achter de toog plaats. Naast de toog hangt een scorebord uit de jaren vijftig, alsof zondag om kwart voor zes de man met zijn ladder nog altijd in krijt de punten van de 21e speeldag uit 1957 zal komen noteren. Elke club had een glazen naamplaatje. Ook de serveuses van de brasserie kregen wekelijks een score van de habitués.
Spaghetti bolo pour les bobos
Vandaag trekt het café een heel gemengd publiek. Overdag komen de madammen na de misviering voor één consumptie, een warme choco of in de zomer een pintje. Ook creativo’s komen er brainstormen : schrijvers, theaterspelers en grafisch ontwerpers. Op woensdag en in het weekend arriveren ouders met kinderen, voor een croque monsieur of un spaghetti bolo. “Maar als het hier te veel op een crèche begint te lijken, dan maak ik wel een opmerking. ‘Excuseer mevrouw, zijn de parken soms dicht vandaag ?’ Zo pak ik het dan aan”, zegt Flor.
“Het publiek is geëvolueerd, net als de buurt”, gaat hij verder. “Twaalf jaar geleden ging het er ruiger aan toe. Er werd al eens naar je gegromd als je geen vaste stamgast was. De ruitenzetter moest geregeld langs-komen.”
Maar Sint-Gillis is hip en duur geworden. Dat trekt de bobo’s aan, plaatselijke fenomenen kunnen de huur niet meer betalen. Flor : “Al ben ik blij dat iemand als David Van Reybrouck hier vaak zit. In de buurt wonen nu ook echte Parijzenaren, hun ‘ alors, ça va ?’ verraadt hun afkomst.”
De nieuwe inwijkelingen maken de buurt quasi onbetaalbaar voor lokale gezinnen. De huisprijzen beginnen op die van Leuven te lijken. “Elsene en bepaalde wijken in Ukkel worden goedkoper dan Sint-Gillis”, zegt Flor. “In 1996 kon je hier een herenhuis met vijf verdiepingen kopen voor 150.000 euro. Des maisons de maître ! Vandaag is dat drie tot viermaal duurder, de architecten en advocaten slaan elkaar dood om een kantoor te bemachtigen in de hoofdstraat. Mijn groenten moet ik nu op de Zuidmarkt kopen, de markt hier wordt alsmaar duurder.”
Dansen met de meisjes
De familie Verschueren had 135 jaar geleden een kleine brouwerij, waar geuze en kriek gebrouwen werd. Wat nu het café is, was toen hun comptoir de vente. Tot in de jaren negentig had de familie het pand in handen, maar toen ze het uiteindelijk overlieten, verloor het al snel zijn ziel en kwam het leeg te staan, zeker twee jaar lang.
Tot Robert Van Craen, ook uitbater van café Au Soleil, vlak bij Manneke Pis, op het toneel verscheen. Flor : “Robert wist de ziel van de Verschueren weer wakker te maken. Enkel de bronzen lusters hingen er nog, maar de man heeft oog voor sfeer en details. Hij is een echte cafémaker.”
En dus werden tafels op maat gemaakt, koterij voor de ramen werd weggeslagen. Boven werd een keuken geïnstalleerd, beneden een toog en scorebord uit de jaren vijftig. Het café zit weer in zijn jus original, groot en elegant. Zowel het interieur als het exterieur zijn door Monumentenzorg beschermd. “Als we de gevel willen herschilderen, moeten we aan hen toestemming vragen.”
“Salut Angèle !” wuift Flor naar een voorbijgangster. “Ah, daar is meneer Alzheimer, de man die altijd vergeet welk bier hij drinkt. Ofwel een Rochefort, ofwel een donkere Chimay.”
Ook van de andere habitués kent Flor de voorkeuren. De zeventiger aan tafel 18 : drie koffie en het kruiswoordraadsel van Le Soir. De madame van tafel 5 : drie kleine koffietjes snel na elkaar. “Ik durf mijn bestellingen nogal luid doorroepen. Mensen kijken graag naar een beetje theater. Af en toe zet ik mijn plateau neer om met een van de meisjes te dansen. Mijn gaminen. Ik heb hen nog als snotapen weten beginnen, vandaag zetten ze lastige klanten zonder pardon buiten.”
In Verschueren werkt een vaste barploeg, ze worden achter de toog geholpen door een zwerm jobstudenten, wereldreizigers en “Franse theatermakers die op zoek zijn naar inzicht, en denken dat ze de nieuwe Rimbaud zijn”, aldus Flor ( lacht). “Maar ik moet oppassen wat ik zeg.”
Ooit was het een dieprood café. In een doos vol krantenknipsels zitten herinneringen aan de gloriedagen en het politieke verleden van de Verschueren. “We hadden ooit een serveerster die het café wilde sluiten om te gaan betogen tegen de oorlog in Irak, zo’n tien jaar geleden. De patron, de klanten en barmannen zijn toen allemaal gaan protesteren. Daarna kwam de groep weer pinten drinken aan de bar.”
Ook het spandoek ‘ Le Verschueren contre la guerre’ zit nog in de herinneringendoos. Net als andere foto’s die duidelijk maken dat de stamgasten van de Verschueren eigenlijk één grote familie vormen. “Ligt er iemand in het ziekenhuis, dan gaan we allemaal op bezoek. Voor een verjaardag zingen we samen karaoke. Ik heb zelfs mijn trouwfeest hier laten plaatsvinden”, zegt Flor.
Vier jaar geleden trouwde hij met Geneviève, “maar iedereen kent haar als Coucou. Om twee uur ’s middags werd er al gedanst. Voor zo’n feest heb je wat Afrikanen nodig hé !” Coucou staat in de keuken van een klein Kameroens restaurant verderop, en in die van Verschueren. Vandaag heeft ze witloofsoep gemaakt die we met boter besmeerde boterhammen geserveerd krijgen. “Klanten vragen al eens boterhammen zonder boter, da’s een teken van deze tijd zeker.”
Colaboycot
Is hier eigenlijk gratis wifi voor al die creatieven ? “Olala, neen. Mannen die hier op hun computer komen werken en een halve koffie drinken in drie dagen, vind ik de meest asociale cafégangers. Ze willen wel op café gaan, maar het moet zo weinig mogelijk kosten. Hun aangekoekte ondertas moet je soms met een beitel loskloppen uit de tafel. Zo gaan wij failliet hé. Daarom is hier geen wifi.”
Er gelden nog andere afspraken. Cola wordt hier niet geschonken. “We willen geen producten aanbieden die je overal vindt. We zijn wel rooie rakkers, maar we boycotten cola niet omdat we tegen Amerika zijn. Het is gewoon slecht voor je gezondheid. Vraagt mijn collega Bertrand een cola, dan weten we dat hij witte wijn bedoelt. Cola is ons codewoord voor lievelingsdrankje.”
Ook achter de rest van de menukaart zit een verhaal : de bouletten worden huisgemaakt van het varkensvlees van een Waalse boer, die ook de gedroogde worst levert. De koffie wordt speciaal voor Verschueren gebrand door koffiebranderij De Pauw, een beetje verderop. De bruine koffiekoppen zijn dezelfde als die van de Weense koffiehuizen. “We betalen dubbel zoveel als bij een grootleverancier, maar we vinden het belangrijk authentieke producten te serveren.” En als een toerist vraagt welk bier aan te bevelen is, dan schenkt Flor steevast een XX Bitter in. “Dat gaat terug naar de oer-smaak van bier. Het is geen suikerwater met schuim op. Het voordeel is dat je er snel zat van wordt, maar ’s anderendaags heb je geen houten kop.”
Hier wordt ook nog aan tafel geserveerd. “Het kost ons twee man personeel meer, maar die service willen we graag aanbieden. Ik open ’s ochtends om acht uur, een uur vroeger doen we de mise-en-place. Tot tien uur sta ik hier alleen. Het gebeurt al eens dat je dan pech hebt en meteen tien verse fruitsappen en tien keer een lait russe moet maken. Als dan het terras buiten ook bediend moet worden, loop je niet te lachen.”
Couleur café
Verschueren moet het niet hebben van de media-aandacht. “Als wij eens in een magazine staan, is het om te wenen, zoveel volk komt er dan over de vloer.” De klanten komen nu al van overal, vooral in het weekend hangen alle nationaliteiten samen aan de toog. Ook de barploeg heeft zijn roots zowat overal. Flor en Bertrand, die naast de toog ook het papierwerk doet, zijn de enige Belgen. Barvrouw Julie is half Hollands, half Portugees. Laetitia’s moeder is half Senegalees en half Algerijn, haar vader is dan weer Welsh. De vaste kok is een Syrier. Qua couleur café scoort Verschueren hoog.
In de hoek aan het raam zit een spiritueel figuur. Witte baard, gekleurde pots. Mooi voor de foto, denken we, en stappen op hem af. De man wordt door vrienden Papagui genoemd en nodigt ons meteen uit voor un diner philosophique bij hem thuis. “Want ’s avonds word ik wakker voor de essentiële dingen in het leven. Wij moeten samen de revolutie in gang zetten ! Ik heb een theorie bedacht over de huidige maatschappij. Heb je even tijd ? Kijk, de wereld waarin we leven bestaat uit vier dimensies.”
De man weet van geen ophouden en wij kunnen niet meteen een excuus bedenken om op te staan. Zut alors.
Flor lacht van aan de overkant van de zaal. Hij had ons nochtans gewaarschuwd voor plakkers. “In de Verschueren ga je zitten als in sloefen aan de haard.” We besluiten dat échte cafés niet sterven als ze de kans krijgen te leven.
Verschueren, Sint-Gillisvoorplein 11, 1060 Brussel.
Volgende week : L’Excelsior in Bergen.
Door Elke Lahousse – Foto’s Griet Hendrickx
“Ligt er een stamgast in het ziekenhuis, dan gaan we allemaal op bezoek”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
