Wie een boek in een sardienenblikje of een erotisch kruiswoordraadsel zoekt, moet naar de Koninklijke Bibliotheek.

Piet Swimberghe Foto’s : Jan Verlinde

Wie had ooit gedacht dat een eerbiedwaardige instelling als de Koninklijke Bibliotheek in Brussel boekjes van geparfumeerd toiletpapier zou exposeren naast kostbaarheden uit de Renaissance ? De bouwer van de tentoonstelling Het ongewone boek, Jean-Marie Horemans, bracht honderden eigenaardige publicaties samen die op de een of andere manier afwijken van het traditionele boek. Hijzelf verzamelt gekke boeken met onwaarschijnlijke titels en kaften. Soms zit het bijzondere verscholen in het zetwerk of in de inhoud. Ongewone boeken worden al heel lang gemaakt. Het oudste stuk van de tentoonstelling is een tweelingboek, een bijbeltje bestaande uit twee banden die één achterflap delen en omgekeerd aan elkaar vastzitten.

Met het uitzicht van de tekst en de band wordt natuurlijk al lang geëxperimenteerd. Paul Van Ostaijen was lang niet de eerste en enige die speelde met de typografie. Ook Stéphane Mallarmé, Guillaume Apollinaire, Blaise Cendrars en Tristan Tzara goochelden met de vormgeving van woorden en zinnen. Na de oorlog volgden ook de Belgen Henri Michaux en Pierre Alechinsky dit spoor. Dat het visuele spel best met een ludieke inhoud kan worden gecombineerd, bewijst het boekje Cent mille milliards de poèmes van de Franse dichter Raymond Queneau. Dit bandje bevat honderden strofen, afgedrukt op reepjes papier, die oneindig veel met elkaar kunnen worden gecombineerd. Het systeem van Queneau gaat al lang mee, want reeds in de vorige eeuw werden gelijkaardige erotische platenboeken gemaakt. Telkens je een deur, raam of gordijntje opent, verschijnt een pikante afbeelding. Van Raymond Abigeo is er een Erotoscope, een bundel foto’s van drie vrouwen in horizontale repen gesneden. Het is mogelijk de dames naar believen aan en uit te kleden. Er zijn liefst 26.358 combinaties mogelijk.

De rubriek ?erotica” is natuurlijk goed vertegenwoordigd op de tentoonstelling. Onder meer met een pocket vol erotische kruiswoordraadsels en een achttiende-eeuws boek over de liefdesperikelen van Maria met Franciscus van Assisi, een zeldzame publicatie waarvan de meeste exemplaren naar de brandstapel zijn verwezen. Horemans kwam zelfs een studie op het spoor over de kuisheidsgordel, geschreven door ene Cazanova, maar niet de Venetiaanse schrijver-avonturier Casanova de Seingalt.

Er worden ook zeer malle boeken getoond, die volkomen fictief zijn, maar erg waarheidsgetrouw opgevat. Zo is er een valse Agenda secret van Jacques Chirac en een serieus geschreven monografie over Ronceraille, een schrijver die nooit heeft bestaan. Daarin wordt bewezen hoe gemakkelijk het is om een loopje te nemen met de werkelijkheid. Deze rubriek bevat natuurlijk ook de valse Hergé, Kuifje in Zwitserland.

Onder de rariteiten treffen we een antiklerikale roman aan van Benito Mussolini, een ernstige biografie over een variétéartiest die zijn brood verdiende met winden maken en een serieus traktaat van Nostradamus over de bereiding van… confituur.

Sommige kunstenaars verleggen de grens tussen literatuur en beeldende kunst. Reeds voor de oorlog experimenteerden dadaïsten met literaire objecten. Zo stopte Mario Marinetti in 1930 als eerste een boek in een conservendoos. Zijn werk is spijtig genoeg niet te zien op de tentoonstelling. Maar van Chris Ferket is er Ingeblikte heimwee, bestaande uit vier rolletjes perkament verstopt in een doosje sardienen dat half is geopend. Helemaal te gek is het loden boek van Nadine Fiévet, met in plaats van papier, lood als drager. Eddy Devolder heeft een tekst in het metaal gekrast. Je kan er dus wel in bladeren.

Op de expositie is ook werk te zien van Hugo Claus, onder meer Dag, jij, een fluwelen doosje met gedichten, Eriek Verpale en Willem Roggeman. Als afsluiter koos Horemans Une paix royale, het recentste boek van Pierre Mertens. Het wordt evenwel in twee versies getoond, de integrale en de gecensureerde.

Gelijktijdig met de tentoonstelling in de bibliotheek loopt er in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten een andere, verwante expositie, Het lezen van beelden. Er wordt een parcours uitgestippeld langs meer dan vijftig beelden en schilderijen waarin boeken een rol spelen. Deze tocht leidt ons van de Middeleeuwen tot nu, van de Vlaamse Primitieven tot en met Marcel Broodthaers. Telkens wordt de iconografische betekenis van de boeken uitgelegd.

De tentoonstelling ?Het ongewone boek” loopt tot 25 mei in de Koninklijke Bibliotheek van België, op de Kunstberg in Brussel. Gesloten op zon- en feestdagen. De tentoonstelling in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Brussel, Regentschapsstraat 3, loopt tot 26 mei en is gesloten op maandag en feestdagen.

Gekke boeken in de Bibliotheek : zoals de Petit dictionnaire à mourir de rire van Philippe Héraclès.

Vier rolletjes perkament in een sardienenblik : een creatie van Chris Ferket uit 1978.

Het loden boek van Nadine Diévet en Eddy Devolder : het gewicht lijkt zwaarder dan de inhoud.

Je kan deze uitzonderlijk ingebonden tweeling- bijbel op twee manieren lezen.