In februari stelde de website Archdaily een top zeventig op van de mooiste gebouwen van 2014. Op de lijst : een lemen bibliotheek in Burundi van een relatief onbekend Brussels bureau: BC-Architects.
Contemporary vernacular is een architectuurstijl die zo nieuw is dat er nog geen Nederlandse benaming voor bestaat. Vernacular is Engels voor ‘streektaal’ of, ruimer begrepen, dat wat ‘lokaal’ is. Vooral jonge architecten doen aan ‘contemporary vernacular’, zoals het Brusselse BC-Architects, een klein bureau dat vooral actief is in Afrika. Daar realiseert het kleine projecten en experimenteert het met traditionele kleitechnieken. BC-Architects kiest resoluut voor ecologie en kleinschaligheid, en is niet geobsedeerd door hoogbouw. “Daar zijn vooral oudere architecten mee bezig. Zij denken dat ze daarmee hedendaags bouwen, maar eigenlijk zijn dit soort ideeën achterhaald”, stelt Wes Degreef van BC-Architects.
Jullie zijn anders dan de meeste moderne architectenbureaus. Is er een generatieconflict ?
Wes Degreef : “Soms denk ik dat ons bureau nog een soort jeugdhuis is. Ik geloof dat we voeling hebben met een nieuwe stroming die stilaan vorm krijgt. Wij hebben geen zin om wolkenkrabbers te bouwen. Wij dromen niet van immense gebouwen à la Zaha Hadid of Frank Gehry of van de torens van Abu Dhabi.
Het gaat er ons trouwens niet alleen om wat er wordt gebouwd, maar ook hoe. Voor ons is bouwen zowel een ruimtelijk als een sociaal project. Zo’n lemen gebouw in Afrika moet ieder jaar een opknapbeurt krijgen waaraan iedereen van de gemeenschap deelneemt, en zo plaatsen we de architectuur dichter bij de mensen. Ik vermoed dat dit vroeger met de landelijke architectuur bij ons ook zo was. We moeten inhaken op die tradities. Ook plaatselijke bouwmaterialen zijn van groot belang. Ik ben me daarvan bewust, want mijn grootvader heeft nog gewerkt in de baksteenproductie in Sint-Pieters-Leeuw. De architect van de toekomst moet een begeleidende rol aannemen.”
Leg eens uit.
“Je moet architectuur vanuit ecologische, economische en stedenbouwkundige hoek bekijken. De manier waarop architectuur onderwezen wordt, staat veraf van de realiteit. Op school vragen ze je om een origineel huis of een museum te ontwerpen, maar daar krijg je misschien nooit de kans voor in je leven. Maar een deftig huis bouwen, met andere technieken dan de industriële, en met een andere ecologische voetafdruk, nee, dát leer je niet.”
Nochtans wemelt het in de media van het woord ‘duurzaamheid’.
“Veel mensen blijven maar denken dat een gebouw met zonnepanelen op het dak ‘duurzaam’ is. Het gaat om zoveel meer. Steeds meer architecten vinden dat we terug moeten gaan naar de oorsprong van het bouwen. Daarom steunt ons bureau op twee pijlers, BC Architects dat bouwt en BC Studies dat onderzoek doet naar bouwtechnieken. Hoe gaan we bijvoorbeeld te werk in Afrika ? Eerst verkennen we de regio, bestuderen er de architectuur, de bouwtechnieken en de bouwmaterialen. We kijken of we ter plekke bakstenen kunnen maken, of we kunnen bouwen met aarde of, als we beton gieten, dit kunnen doen met lokale ambachtslui. Samenwerken met de bevolking is essentieel in ons verhaal. Dat vergt dus allemaal studiewerk. En bovendien steken we ook zelf de handen uit de mouwen.”
Jullie maken jullie handen vuil ? Ik dacht dat de hedendaagse architect alles van achter zijn laptop ‘bouwt’ ?
“Dat praktische aspect is net van groot belang. Ik vind dat architecten in opleiding te veel achter een bureau zitten. Ze moeten de werf op en zelf iets kunnen. Als ze dan kritiek hebben op een metselaar, dan kunnen ze tonen hoe het moet.”
Hoe zijn jullie terechtgekomen in die alternatieve sector ?
“Een bevriende designer, Thomas Lommée, hielp ons aan een eerste opdracht. De directeur van de Abdijschool Zevenkerken had een project in Afrika waarvan hij dacht dat we er iets mee konden aanvangen. Het werd een interessant eerste project, namelijk de bouw van een dovenschool in Burundi, waar we werkten met architectuurstudenten en leerlingen van het laatste jaar uit Zevenkerken. Ondertussen zijn we ook bezig met een kleuterschool en een loods voor de ngo van de fotograaf Yann-Arthus Bertrand in Marokko en een universiteitsgebouw in Niger.”
Ik vraag me af of veel Afrikanen de lemen hutten niet willen vergeten en dromen van moderne steden vol hoogbouw.
“De heel rijken willen inderdaad een soort Dubai-architectuur met alle modern comfort. Een middenklasse is er niet, wel veel armen die zelfs geen hut van leem hebben. Dan zijn er ook nog de betonboeren. Toen we een prijs wonnen voor de bouw van de Kamer van Koophandel van Ethiopië stelden we daar vast dat Chinese aannemersbedrijven er alles volbouwen met net dezelfde glazen torens als in China. Niet alleen verkrachten ze de Ethiopische cultuur, die torens passen daar klimatologisch helemaal niet.”
Zijn jullie bevindingen uit Afrika ook bij ons van nut ?
“We willen met de ervaring van ginds ook hier aan de slag. We zijn nu bezig aan een toegangsgebouw voor het Provinciedomein van Huizingen, waarvoor we nagaan of we houten gevelpanelen kunnen maken die via een kliksysteem zijn op te bouwen.
Door in Afrika te werken, denken we nog meer na over wat er met een gebouw gebeurt over dertig jaar. Veel architecten doen dat niet, waardoor we met bergen bouwafval kampen. Zo’n lemen school breek je gewoon af en het leem wordt weer landbouwgrond, zo simpel is het. We pleiten ook voor meer gebouwen die makkelijk aan nieuwe functies zijn aan te passen. Hier wordt alles, eenmaal buiten gebruik, afgebroken. Ga maar na hoeveel kantoren en flatgebouwen er tegen de vlakte gaan. Wij opteren voor gebouwen waarvan je gewoon de binnenkant leeghaalt en vervangt door een andere. Veel moderne gebouwen zijn ook van vorm te complex ; veel materialen, zoals isolatie met crepi op, zijn na een paar jaar gewoon stuk.”
Er zijn enerzijds de ecologische architecten die bouwen met balen stro en anderzijds architecten die met industriële materialen energiezuinige gebouwen optrekken. Waar mag ik jullie situeren ?
“Ecologisch verantwoord bouwen is voor ons maar een deel van de oplossing. Je kunt een gebouw supergoed isoleren, nu ook met dunne wanden, maar dat is niet ecologisch. Wij zeggen : leef anders. Je moet sleutelen aan het denken van de mensen. We moeten traditionele technieken opnieuw durven te gebruiken, technieken die prefect passen in ons klimaat. Waar traditioneel baksteen wordt gebruikt, opteren we voor baksteen, een bouwmateriaal dat je ook perfect kunt recupereren, zeker als je metselt met kalkmortel. In de Ardennen zouden we met natuursteen bouwen. Ook hier zijn de regionale stijlen soms een inspiratiebron. Maar niet alle oplossingen liggen klaar, we moeten ze ontwikkelen en gaan dit doen door architecten anders op te leiden, na te denken en te experimenteren. Het zal op den duur heel onze architectuur beïnvloeden en veranderen.”
Ik dacht net dat jonge architecten dromen van hightech woontorens.
“Dat klopt niet. Er komt een generatie aan van twintigers die er anders over denkt. Wij geven bijvoorbeeld les over bouwtechnieken en materialen. We hebben het over zelfgemaakte baksteen. Wekelijks komen hier mensen solliciteren. Je merkt dat er een generatie aantreedt die niet het traditionele pad kiest en liefst niet werkt met de klassieke, industriële technieken. Veel architecten die als hedendaags worden bestempeld zijn eigenlijk oud. Frank Gehry is de tachtig voorbij. Het wordt tijd om daar even bij stil te staan. In de media hebben ze het altijd maar over ‘jonge architecten’ die soms al veertig of ouder zijn… is dat niet een beetje grappig ?”
Je voelt een andere denkwijze ontstaan, maar zullen de bouwsector en de bureaucratie volgen ? Iedereen heeft het enkel over energiezuinige woningen.
“Het passief bouwen zit vol contradicties. Ons wordt opgedrongen om ecologisch en duurzaam te bouwen, maar de overheid legt ons regels op inzake passiefbouw die volledig daarmee in tegenspraak zijn. Zo moet je isoleren met materialen waarvan je je afvraagt of ze over twintig jaar niet even erg worden beschouwd als asbest. Tegen dan zitten we ook met een gigantische berg bouwafval die moeilijk te recycleren valt. Het is ook absurd, zoals sommige politici beweren, dat je oude gebouwen gewoon moet afbreken. Meestal zijn ze net beter dan de nieuwe. We moeten op een andere manier nadenken over passief bouwen in plaats van gewoon de normeringen strenger te maken. Veel jonge mensen willen dat zelfs niet, ze wensen een huis dat ze kunnen verluchten. Nu moeten we bij het ontwerpen al onze energie steken in het omzeilen van de normering : dat is belachelijk. Ik heb net zelf een oud pand gekocht met een waardevol interieur en behoud de oude vensters met énkel glas. Ik trek gewoon een extra trui aan in de winter.”
Info : www.bc-as.org
DOOR PIET SWIMBERGHE
“Chinese aannemersbedrijven bouwen in Ethiopië alles vol met dezelfde glazen torens als in China. Ze verkrachten de Ethiopische cultuur”
“Zo’n lemen school breek je gewoon af en het leem wordt weer landbouwgrond, zo simpel is het”
“De overheid in België legt overdreven normen op inzake passiefbouw. Je moet isoleren met materialen waarvan je je afvraagt of ze over twintig jaar niet even erg worden beschouwd als asbest”
“Veel architecten die als hedendaags worden bestempeld zijn eigenlijk oud. Frank Gehry is de tachtig voorbij”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
