In Haworth, tussen de heidevelden van Yorkshire, staat de pastorie van de familie Brontë : een pelgrimsoord tussen mythe, commercie en echte romantiek.

Mark Gielen / Foto’s Kristien Buyse

De moors, de veen- en heidegronden rond Haworth, kleuren paars in de avondzon. Het is alsof je de roman van Emily Brontë binnenrijdt, maar het gebeurt echt, mooier dan in eender welke verfilming : op een heuvelrug vol heide rijdt een man te paard voorbij. Dat kan toch niemand anders zijn dan die duivelse Heathcliff, die door het land van de Wuthering Heights raast. Romantisch zelfbedrog is dat, ik weet het wel, maar dit beeld is te toevallig om te vergeten. Het dompelt me ook opnieuw onder in dat raadselachtige boek, zo vol haat en liefde, die wrede roman over de ondergang van Heathcliff en zijn geliefde Catherine, van de families Linton en Earnshaw in een landschap vol stormen en wind. Zo herinner ik me die brute Heathcliff : als een Dionysische god die z’n hartstocht volgt. Ja, zo droomden we het leven toen we jong waren. Nu lees ik in dat boek veeleer de tragiek van zijn liefde, die even treurig is als de heide op een druilerige dag.

?But lovelier than cornfields all waving

In emerald and scarlet and gold

Are the slopes where the north-wind is raving

And the glens where I wandered of old.?

Zo klinkt dit landschap in een gedicht van de frêle Emily. Beneden in het dal dommelt een industrieel verleden : grauwe rijhuisjes, schoorstenen en textielfabrieken. Maar het is romantiek die de pelgrims naar Haworth lokt. Main Street, een met zwarte stenen geplaveide weg vol herinneringen aan de Brontës, klimt steil omhoog. De zusjes zijn overal. Haworth is een toeristische trekpleister met pubs en winkeltjes die allemaal een graantje meepikken. Literatuur en commercie zijn nauw verstrengeld, je ontsnapt er niet aan : daar staat het Villette Coffee House, en naast The Brontë Society verkoopt The Land of Gondal porseleinen nimfjes. Voor 38 £ heb je een lelijk portret van Emily in profiel. De Brontë Cottage biedt Bed & Breakfast voor 12,50 £ : in de living hangen schilderijen van de schrijfsters en, zegt de trotse huisvrouw, de ?rooms arenamed after the sisters?. Ieder z’n handeltje, het stopt maar niet : op het dak van een voorbijrijdende taxi staat Brontë private hire. Herbergen en hotels spelen met de titels van de romans. En in de kruidenwinkel verkoopt een dame fragrances in Brontë Sachets.

?Oh, definitely, it’s absolutely true?, zegt ze als ik vraag of het opschrift bij de deur ook waar is : ?Here Branwell purchased the opium which contributed to his early death on the 24th sept 1848 at the age of 31.?

Broer Branwell, die zich laveloos dronk in The Black Bull aan de overkant : hij stierf een vroege dood. Jong sterven, het hoort bij de romantische mythe die het leven van de Brontës omweeft. Op het kerkhof heerst de rust van een herfstochtend, de zon lovert op de mosgroene grafstenen een rij megalieten voor de doden. In het zijkoor van de Church of Saint Michael and All Angels prijkt een gedenkplaat in memory of, met alle namen van de familieleden die hier begraven liggen allemaal behalve Anne, die de zee nog eens wou zien en in Scarborough ligt. Ik lees een opsomming, iedere keer onderbroken door een tragisch also : moeder Maria 39 jaar, dochter Maria 12 jaar, dochter Elisabeth 11 jaar, Patrick Branwell 31 jaar, Emily Jane 30 jaar, Anne 29 jaar, Charlotte 39 jaar en dan vader Patrick die iedereen overleefde, 85 jaar. Ergens, ?cold in the earth?, liggen ze samen begraven onder de tegels van de kerk. Zit er niet te veel systeem in die vroege overlijdens van de domineeskinderen ? ?Ik wou dat ik weer een meisje was, half wild en half triest en vrij…?, zegt Cathy op haar sterfbed.

Somber omringt het kerkhof de zandstenen pastorie. De legende wil dat Charlotte de bomen voor het huis zelf heeft geplant. Als ik de deur open, verandert de Haworth Parsonage in het Brontë Parsonage Museum : van 1820 tot 1861 leefde de familie hier, nu stappen er per jaar honderdduizend bezoekers binnen, literaire pelgrims, leden van de Brontë Society ?they all love to walk? , feministen en dagjestoeristen, aangetrokken door het korte leven van de tengere zusjes en hun romans. Alleen Shakespeare lokt meer bezoekers. ?Devote fans zoeken alle plekken op, ze gaan naar Cornwall en Penzance, trekken naar Ierland in de sporen van de vader, of bezoeken Brussel waar de zusjes studeerden. Maar Haworth is the place to be, hier komt iedereen naartoe?, zegt de kassierster.

In de traphal hangt een kopie van het doek dat Branwell heeft geschilderd : drie zussen en de getormenteerde schilder die zichzelf onder een witte vlek onkenbaar maakte. Charlotte, Emily en Anne kijken saai voor zich uit, het zijn meisjes uit een godvergeten stadje in Yorkshire. Als een indringer loer ik binnen in de studeerkamer van de vader, een Iers immigrant en dominee die zijn maaltijden vaak alleen tot zich nam. Op het psalmenboek ligt het vergrootglas van de langzaam blind geworden eenzaat. In Emily’s room, anderhalve op drie meter klein, schreef ze haar eerste teksten : een dagboektekening toont haar met de hond Keeper aan haar voeten. In de museumruimte kijkt iedereen naar de schoentjes van Charlotte :?Everyone is so fascinated by the shoes, because they are so tiny?, zegt de gids Pauline Bill. Ik lees er de handgeschreven gedichten van Currer, Ellis & Acton Bell, de mannelijke pseudoniemen van de zusters : ?We did not like to declare ourselves women, because we had a vague impression that authoresses are liable to be looked upon with prejudice.?

?Schrijven was hun vorm van bevrijding, ze hadden geen andere uitweg?, zegt directrice Jane Sellars. ?Het zijn romans over vrouwen die hun eigen weg zoeken. Charlotte schreef met Jane Eyre meer dan een romantische love story, het is een complexe kritiek op de Victoriaanse zeden. The Tenant of Wildfell Hall van Anne gaat over een vrouw die er met haar kind vandoor gaat en haar man achterlaat : dat was schokkend in die tijd. Maar Wuthering Heights van Emily blijft natuurlijk onthutsend, de roman is ook nu nog een mysterie. Misschien is het wel een onchristelijk boek, zelfs Charlotte was geschokt : Heathcliff en Catherine breken de wetten omdat er geen andere uitweg is. Het zijn trotse harten op zoek naar zelfvervulling. Er zijn tal van uiteenlopende interpretaties, maar de antwoorden blijven open. Het is een modern boek met een sterke sociale achtergrond. Voor het overige is er niets mis met een romantische visie op Wuthering Heights. De mensen geloven wat ze willen geloven : op de sofa in de eetkamer is ze gestorven. Dat zal wel altijd zo blijven.?

?De zoveelste mythe : de beruchte sofa in de dining room is er pas later gekomen. De rest is authentiek : een schommelstoel en een portret van Charlotte, een tafeltje met een kristallen inktpot, naaigaren en een brief waarop de woorden horizontaal en verticaal door elkaar geschreven staan een besparing op het kostbare papier. Wat is de kamer klein waarin toch enkele grote romans zijn geschreven. Vijftien jaar lang hebben ze hier samengeleefd. Terwijl vader vroeg naar bed ging, liepen ze gearmd rond de tafel, en schreven ze een poëtisch universum bijeen. ?We are such odd animals?, mijmerde Charlotte. Zijn ze dagdromers, eeuwige assepoesters van Haworth ? Maar zo vreemd het lijkt, zo uniek is het : drie zussen die in een geheim genootschap een wereld creëerden waarin de verbeelding geen grenzen kende, zoals blijkt uit de little notebooks, minuscule schriftjes waarin de vreemdste verhalen staan neergekrabbeld.

?Al die romantische clichés over hun tragisch leven?, zucht de directrice : ?Wij altijd met onze 20ste-eeuwse visie op een niet-geslaagd leven ! Jong gestorven ? Ja, maar dat was toen niet ongewoon. Bleven ze verstoken van affectie ? Ze genoten van elkaars aanwezigheid, het was de bron van hun grote romans. Dat toont ook die nieuwe biografie : de pastorie was een happy house. En die verbeelding was echt niet zo wereldvreemd. Hun vader moedigde hen aan te lezen : de bijbel, Scott en Byron, Milton. Hij bracht populaire magazines mee, houten soldaatjes en een ets van een kasteel aan zee. Dat was voor hen voldoende. Ze maakten denkbeeldige reizen, ze schiepen een magische wereld die ze eindeloos beschreven : koninkrijken vol helden en heldinnen, de fantastische rijken Angria en Gondal. Hun vader was ook een centrale figuur in Haworth : hij wist veel over de dramatische levensomstandigheden in die ruwe 19de eeuw, een rurale gemeenschap met een oprukkende industrie. De Parsonage staat niet in het midden van een niemandsland.?

Niemandsland : dat zijn de moors. Achter de kerk begint een tocht van zo’n tien kilometer naar Top Withens, het einddoel van alle Brontë-pelgrims. Ze zullen de waterval en een bruggetje tegenkomen die luisteren naar de naam van de schrijfsters. Houten paaltjes wijzen de weg, de opschriften zijn zelfs in het Japans gespeld. Iedereen wandelt de mythe binnen, een mooie maar bedrieglijke weg naar de woeste hoogten uit de gelijknamige roman. Kate Bush zong er een popliedje over, Cliff Richard deed het haar na. Zelf omschreef Emily wuthering als ?a significant provincial adjective, descriptive of the atmospheric tumult… in stormy weather?. Maar het weer is te mooi voor een roman die snakt naar ruige aarde en boomloze hellingen waar de wind langsgiert. Het moet waaien, wolken moeten de hemel toedekken.

Boven op Penistone Hill zie je nog vele dorpen en stadjes, industriële sites uit een vorige eeuw die zich in een gordel van verval en werkloosheid rond Leeds nestelen. Pas na lang stappen verdwijnt de mens, tot er enkel nog schapen met zwarte koppen, omheiningen en hoeveruïnes overblijven. Moerashoenders scheren gaggelend over de heide en zoeken dekking in het harde land.

?Wild the road, and rough and dreary ;

Barren all the moorland round.?

Eindelijk wordt de hemel leeg en krijgt de fantasie toch nog even vrij spel : Emily doolde er rond met haar hond Keeper, de wind wordt grimmig en het licht ontvlamt als op een doek van William Turner. Net zoals ze in de roman door de bladzijden raast, verandert de natuur in een wilde kracht waarin de helden van het boek ten onder gaan. Daar ligt de heuvel : op Top Withens staat een paar vervallen muren overeind. Zo’n huis in verval zegt me wel wat : het herinnert aan een wilde jeugd die we droomden en nu voorbij is. Maar de plaat op de ruïne vertelt een ander verhaal, dat echte fans nooit zullen geloven. De Brontë Society waarschuwt bezoekers ervoor dat deze hoeve niets te maken heeft met Wuthering Heights, ?but the situation may have been in her mind when she wrote of the moorland setting on the heights?. Zo wordt de mythe niet helemaal ontluisterd : ook de komende jaren moeten nog vele pelgrims de tocht maken naar de onverwoestbare Wuthering Heights.

Info : British Tourist Authority, Louizalaan 306, 1050 Brussel, tel. (02) 646.35.10. Brontë Parsonage Museum, Haworth, Keighley, West Yorkshire, BD22 8DR, tel. (00-44) 1535.642.323.Met ?De Brontë’s? schreef Juliet Barker zowat de definitieve biografie. Niet enkel maakt ze komaf met de vele romantische clichés, er is ook eerherstel voor vader Patrick en aandacht voor zuster Anne, de meest onbekende van de drie Brontë-zusters. De Nederlandse vertaling verschijnt begin februari bij De Bezige Bij / Van Halewyck, 700 p., ong. 1950 fr.

Achter de kerk van Haworth begint een tocht van tien kilometer naar Top Withens, het einddoel van alle Brontë-pelgrims. Ze zullen de waterval en een bruggetje tegenkomen met de naam van de schrijvende zusjes. Houten paaltjes wijzen de weg, de opschriften

Linkse reeks foto’s : pas na lang stappen verdwijnt de mens, tot er enkel nog schapen met zwarte koppen overblijven.De winkeltjes in Haworth pikken allemaal een graantje mee.Het kerkhof rond de zandstenen pastorie. De legende wil dat Charlotte Brontë zelf de bomen voor het huis plantte. Jong sterven hoort bij de romantische mythe over het leven van de Brontës.Beneden in het dal dommelt een industrieel verleden met grauwe rijhuisjes.Rechts : een landschap vol stormen en wind. Hier doolde Emily rond met haar hond Keeper.

In de kruidenwinkel worden fragrances in Brontë Sachets verkocht. Hier zou Branwell Brontë de opium gekocht hebben die hem de dood injoeg toen hij 31 was.

De Haworth Parsonage, waar de familie leefde van 1820 tot 1861, werd het Brontë Parsonage Museum. Er stappen per jaar honderdduizend bezoekers binnen. Alleen Shakespeare lokt er meer. Alles is authentiek : het portret van Charlotte, het tafeltje met een kristallen inktpot, naaigaren en een brief waarop de woorden horizontaal en verticaal door elkaar geschreven staan (een besparing op het kostbare papier).