Al duizenden jaren geneest Ayurveda Indiërs van vele kwalen. Toeristen hebben er één aspect van herontdekt, en laten zich wegmasseren naar het nirvana. Op zoek naar de ultieme relaxatie.

TEKST EN FOTO’S : MYRIAM THYS

Er wordt minstens één liter olie over mijn haar en in mijn oren gegoten, zonder enige verwittiging. De drie liter olie die gebruikt wordt voor de massage van de rest van mijn lichaam, kan me echt niet meer verbazen. Ik voel me als een vis die onherroepelijk van de bank zal glibberen, ware het niet dat twee kleine maar potige masseuses dat zeer professioneel beletten met perfect symmetrische bewegingen. Het lijkt wel een ballet voor twee ballerina’s met vis. Vermits mijn dansprestaties zich meestal beperken tot wat gewiebel op veel te luide muziek, is overduidelijk wie de vis is in dit geval.

Het voelt heerlijk aan. Ik ben me nog nooit zo bewust geweest van mijn aders, ribben en knoken. De masseuses spelen harp op al mijn ruggenwervels. De op elkaar afgestemde simultane bewegingen gaan alsmaar door, en ik voel me langzaam één worden met de houten bank waarop ik lig. Ik ben nog slechts een tweedimensionaal velletje dat vertrokken is naar een wereld van totale relaxatie.

Dit heet een algemene gezondheidsmassage. Het stimuleert de bloedsomloop en is dus goed voor je algemene toestand. Kleine kwaaltjes zijn meteen verleden tijd. Alle spierproblemen worden ermee opgelost, en je huid voelt achteraf aan als een babyvelletje. Het is een verjongingskuur.

Wat nu volgt, is de stoomkamer. Een metalen bak waar alleen je hoofd uitsteekt staat daarvoor model. Ongeschikt voor mensen met claustrofobie, maar uiterst aangenaam als je daar geen last van hebt. Ik zie eruit als een circusattractie : de vrouw zonder lichaam. Ik laat de temperatuur tot 47,1C stijgen en vind dat meer dan genoeg. Sommigen gaan tot 52, hoger wordt afgeraden. Eén van de masseuses dopt met liefdevolle nauwgezetheid elk druppeltje zweet van mijn voorhoofd. Niets wordt aan mij overgelaten, ik word zelfs gedoucht achteraf.

Dit is nog maar een deeltje van de vele behandelingen en massages die Ayurveda rijk is. Deze vorm van geneeskunde betekent letterlijk : de kennis (veda) van het leven (ayur). Ze bekijkt het leven als een weegschaal die constant in evenwicht moet blijven. In de 6de eeuw voor Christus, het begin van de gouden eeuw in India, was Ayurveda al sterk ontwikkeld. De gezondheid van de staat hing toen in grote mate af van de gezondheid van de koning. De diensten van de koninklijke Ayurveda-dokters waren dus van het grootste belang voor de politieke stabiliteit in India. Sommige Ayurveda-specialisten vergelijken nu nog het lichaam met het politiek systeem. Als alle lichaamsfuncties perfect uitgebalanceerd zijn, gaat alles goed met de lichaamspolitiek. Maar als één functie begint te domineren, komt er ziekte. Duizenden jaren later kent deze geneeskunde een heropleving. Niet alleen in India, waar ze nooit verdween, maar ook in de rest van de wereld : reizigers uit Europa, Amerika en Japan zijn er gek op en laten zich op deze manier maar al te graag verwennen.

Alles is gemaakt naar aloud voorbeeld. De houten banken ademen minstens 100 jaar olie en traditie uit. De vuurtjes waarop de oliën worden verwarmd, zijn antiek, de koperen potten ook. Ayurveda is gebaseerd op filosofische principes, en gebruikt alleen natuurlijke geneesmiddelen : er groeit niets in de wereld dat niet kan gebruikt worden als medicijn. Zo stapte mijn taxichauffeur uit om één of ander plantje langs de kant van de weg te plukken. ?You sick, you cold, wait. This very good”, zei hij. Hij wreef het op de binnenkant van mijn hand. Wat er toen had moeten gebeuren, weet ik niet, maar mijn arm rook de hele middag naar het plantje. Het was alsof het sap zich vermengd had met mijn bloed, maar mijn verkoudheid werd er niet beter van. Iedereen in India gebruikt zijn Ayurveda-kennis, zoals onze grootmoeders ons ook altijd allerlei kruidenmengsels voorschreven om kleine kwaaltjes te genezen.

Dokter Adithya Babu, die het Ayurveda-centrum in Coconut Lagoon leidt, vindt dit een gewoon verschijnsel, maar wil het toch op tijd een halt toeroepen. Vooral omdat zoveel toeristen erin geïnteresseerd geraken. De kwakzalvers ruiken geld en doen zich voor als specialisten. ?Je moet ervoor gestudeerd hebben”, zegt hij, alsof ik dat in twijfel trek. Vroeger moest je zelfs de geschreven toelating van de keizer hebben om het beroep van vayda te mogen uitoefenen. Nu volstaat een diploma.

Ik ben toe aan mijn tweede behandeling : the leafbundel massage. Een kleine inleiding gebeurt op dezelfde manier als bij de general health massage : tien minuten marineren in de met kruiden verrijkte liters olie, twee paar stevige handen die elk reliëf uit je lichaam verwijderen. En dan begint het : bundels met een mengeling van vijf kruiden verpakt in katoenen doekjes, telkens opgewarmd in hete olie, worden over je hele lichaam gedopt. Dat gebeurt alweer symmetrisch door twee kleine dametjes. Op en neer, zonder ophouden, het is allesbehalve relaxerend. Het is een massage om de bloedsomloop en de aders te stimuleren, om een energiestroom los te werken en om het water in het lichaam te verminderen. Eerst meer zweten, om het daarna helemaal niet meer te doen. En zweten doe ik, en wat die stimulatie betreft : ik heb zin om meteen van de bank te springen. Maar na een half uur voel je inderdaad je bloed door al je aders stromen en krijg je het gevoel dat je alles aankan. De bundels laten sporen van kruiden na op je lichaam die je er, vermengd met de olie, doen uitzien als een zombie die een tocht door een moeras heeft overleefd. Maar Ansama, één van de bekwame masseuses, laat me niet gaan vóór elk vuiltje verwijderd is. Volledig schoon en vol energie kan ik weer een dag India aan. Van vermoeidheid is geen sprake meer.

Dit is het soort massage dat buitenlanders aantrekt, maar Ayurveda is meer dan dat. Maar we zouden niet in India zijn als er niet ook een mystiek sfeertje zou rondhangen. Sinds kort zou een eeuwenoude behandeling terug toegepast worden : een vorm van Rasayana, waarbij de patiënt een volledige hergeboorte ondergaat. De bedoeling is dat rijke mensen, want je moet over veel vrije tijd beschikken, minstens tien jaar jonger worden na een behandeling van drie tot zes maanden in een lemen hut. De hut wordt als het ware rond de patiënt gebouwd. Hij krijgt al zijn behandelingen daar : massages, specialediëten, medicijnen, enz. De patiënt mag de hut niet verlaten, hij ziet dus al die tijd geen zonlicht. Er gebeurt een zuivering van geest en lichaam. Voor de behandeling begint, wordt het lichaam gezuiverd door al de overtollige inhoud eruit te verwijderen op een niet altijd even prettige manier, zoals bijvoorbeeld met de vomating therapy of Panchakarma. Pas daarna kan er opbouwend gewerkt worden, want zoals dokter Babu filosofisch verwoordt : ?Je kleurt toch ook geen vuile kleren ? Je wast ze eerst voor je de nieuwe kleur aanbrengt.” Het haar van de patiënten zou uitvallen om daarna weer volop aan te groeien, en zelfs tanden zouden zich vernieuwen. Een waar mirakel ! Als je ernaar vraagt, lachen de Indiërs er zelf een beetje mee. ?Maar het staat in één van de veda’s, oude geschriften in het Sanskriet waar alle ziektes en hun behandelingen in beschreven staan, dus moet het waar zijn”, volgt er dan. Naar het schijnt willen vooral sjeiks hun jeugd terugvinden en betalen ze er grof geld voor. Recente resultaten zijn niet bekend. Wat de psychologische effecten zijn van dit soort behandeling, is ook niet duidelijk. ?Je moet stevig in je schoenen staan voor je eraan begint,” zegt dokter Babu, ?want de behandeling moet strikt gevolgd worden en vergt dus erg veel discipline.”

Drie maanden eenzame opsluiting, zij het dan met de nodige zorg omringd, is niet meteen wat ik relaxerend vind. Wel buitengewoon relaxerend is the buttermilk stream, mijn derde kennismaking met de Ayurveda-massages. Het is geen echte massage, maar verwijdert alle stress en moeheid, geeft koelte en kan chronische hoofdpijn genezen. Lange behandelingen zouden ook bepaalde geesteszieken kunnen helpen.

Je ligt weer op een houten bank, een droni, en krijgt een hoofdband om. Boven je hoofd slingert een traditionele aarden pot met onderaan een pijpje. Uit dat pijpje komt non-stop een wittige vloeistof gelopen : botermelk, gemengd met allerlei kruiden die het hoofd moeten koel houden en voor de nodige rust zorgen. Vier liter botermelk wordt telkens weer opgevangen en opnieuw gebruikt, een heel uur lang. Het is heerlijk fris. Het voelt niet aan als een vloeistof : het lijkt alsof er pure zijde over je heen dwarrelt. Na een tijdje krijg je het idee dat het bovenste gedeelte van je hoofd verdwenen is, samen met alle negatieve gedachten en problemen. Het lijkt alsof de botermelk rechtstreeks in je hersenen wordt gegoten. Slapen mag niet, je moet je bewust blijven van het feit dat de bovenste helft van je hoofd afscheid van je neemt. Als ik terug de 35 instap, voelt het aan alsof ik met mijn hoofd in een ijsbox loop en met mijn voeten op wolkjes.

Ayurveda is al langer bekend bij Europeanen dan de recente belangstelling doet vermoeden. India lag immers in de 16de en 17de eeuw op de handelsroute van vele koopvaardijschepen, en de Europeanen namen de geneeskrachtige kruiden maar al te graag mee op hun lange zeetochten. Maar de massages zijn bij de westerlingen nog maar sinds enkele jaren in de mode. De teleurstellingen die vele mensen in de allopathie opliepen, het steeds meer teruggrijpen naar de natuur, en het Oosten als grote aantrekkingspool zitten daar voor veel tussen.

In de deelstaat Kerala, aan de zuidwestkust van India, is er een concentratie van Ayurveda-mogelijkheden. Bijna elke stad heeft haar kliniek, maar ook hotels en resorts bieden massages en behandelingen aan. Het bekendste centrum, The Arya Vaidya Sala, ligt in Kottakkal, zo’n 164 km van Cochin. Het heeft een eigen fabriek voor kruidenmedicijnen. Maar de uitgelezen plaats om massages te ondergaan, is The Ayurveda Health Spa in Coconut Lagoon, in Kumarakom. Voor de meeste toeristen gaat het om relaxatie, en hier gebeuren de behandelingen op dezelfde traditionele wijze als in de grote ziekenhuizen : onder toezicht van een dokter, maar dan wel in een paradijselijke omgeving. Coconut Lagoon ligt aan het Vembanad-meer. De kamers maken deel uit van 100 jaar oude houten huizen die in de schaduw liggen van de typische hoge cocosnootpalmen, kera’s, waar Kerala naar genoemd is. De enige manier om er te geraken, is met een boot. De huisboten, gemaakt van bamboe en riet, zijn de oorspronkelijke inheemse boten van Kerala. Zij doen je wegdromen naar de begintijden van de Ayurveda.

Eén van de principes van Ayurveda is dat de patiënt zich na de behandeling meteen goed voelt, opgelucht en comfortabel. Voor Europeanen is dat misschien moeilijker te verwezenlijken in de typische hospitalen die Kerala rijk is. Het gebrek aan comfort en hygiëne, vrees ik, leiden niet meteen tot een gevoel van totale relaxatie. Dokter Sreedharan, Ayurveda-arts van de staatskliniek, het PNVM-hospital van Cochin, leidt me een vuile trap op, waar ik bijna val over hopen steengruis en metalen kabels. We belanden op het dak, dat vol bouwmateriaal en afval ligt. Een grote sleutel geeft ons toegang tot een klein hokje bovenop het dak. ?Dit is de massagekamer”, zegt hij trots. Ze ziet eruit alsof er al 100 jaar geen massages meer plaatsvonden en ze ook zo lang niet meer werd schoongemaakt. ?Vanmorgen hebben we nog twee patiënten gehad”, zegt hij. Hij leidt me terug via een paar donkere kamertjes, waar zieken met lede ogen de veel te kleine ruimte instaren. Het fabriekje voor Ayurveda-geneesmiddelen dat bij het ziekenhuis hoort, is wel interessant, al heerst ook hier een middeleeuwse sfeer. Overal liggen bundels kruiden, takken, schorsen en bladeren. Oude pillendraaimachines worden bediend door al even oude mannen. In de powder room, waar de kruiden tot poeder worden gestampt, moet je naar adem snakkend na 2 minuten wegvluchten. De olie rijpt in stenen vazen in donkere kelders, zoals oude wijn. De kruidenmengelingen worden langzaam één met alle mogelijke natuurlijke oliën. Ze worden opgewarmd op grote houtvuren. In sari’s gehulde vrouwen staan in een allesoverheersende geur te roeren in onwaarschijnlijk grote koperen schalen. Het ziekenhuis heeft zelfs zijn eigen schapen en koeien om de melkproducten, die soms met de oliën vermengd worden, zelf te kunnen aanmaken. Alles wordt nog precies gedaan zoals de rishi’s het in de veda’s al eeuwenlang voorschrijven.

?Ayurveda blijft een levende traditie, en is oneindig omdat er geen begin is : itcomes from the gods“, zegt de dokter mij. Ondanks de goddelijke oorsprong is er nog altijd een strijd aan de gang tussen Ayurveda en allopathie. De regering heeft meer geld over voor allopathie. Dat is al zo sinds de Engelsen hier de macht hadden. Begin deze eeuw, toen het Indisch nationalisme zijn kop opstak, bemachtigde Ayurveda terug een plaatsje tussen de andere erkende geneeskundes. Maar wie zuivere Ayurveda bedrijft, wordt het maar niet eens met wie ze wil integreren in de allopathie. Al blijkt er nu een soort tweede gouden eeuw aangebroken te zijn voor Ayurveda. Iedereen springt op de trein. Er is Ayurveda-zeep, Ayurveda-tandpasta, er zijn Ayurveda-snoepjes en zelfs Ayurveda-schoonheidsproducten. Kaya Kalp wordt nu op levensgrote affiches aangekondigd als dé oplossing voor alle huidproblemen en hét middeltje om te verjongen. Ayurveda wil lichaam en geest in balans brengen. Ideaal als India je uit je evenwicht brengt.

Boven : massagekamerin een typische Ayurveda-kliniek. Rechtsboven : de stoomkamer. Onder : the buttermilk stream : het lijkt alsof er pure zijde over je heen dwarrelt en of het bovenste gedeelte van je hoofd verdwijnt, samenmet alle negatieve gedachten en problemen.

Coconut Lagoon is enkel te bereiken met een boot.

De pillendraaimachines zijn nog veel ouder dan de oude mannen die ze bedienen.