In België wordt steeds meer Australische wijn verkocht. De konsument krijgt kleur en gekoncentreerd fruit tegen een redelijke prijs.

HERWIG VAN HOVE

De vloot van kapitein Arthur Phillip, die in 1788 Australië bereikte met zo’n 750 uit Engeland verbannen misdadigers, had aan boord ook een kleine voorraad wijnstokken uit Europa. Die werd vlakbij geplant op farm Cove, waar nu de beroemde botanische tuin van Sydney ligt. Maar de wijnstokken gedijden niet. De opeenvolgende generaties boerenimmigranten verspreidden de wijnbouw, vooral om hun eigen dorst te lessen, over het gehele gekolonizeerde gebied. In 1820 was de totale jaarlijkse produktie ongeveer 900 hektoliter. De industriële produktie kwam maar traag op gang, en was tot in 1960 vooral gekoncentreerd op de versterkte wijntypes die dan maar port of sherry werden genoemd, zoals vroeger.

Vandaag zijn er ongeveer 4000 druiventelers, verenigd in de Grape Growers Coucil of Australia, die samen jaarlijks 600.000 ton druiven oogsten. Er zijn daarbij 700 winemakers met hun vereniging : Winemakers Federation of Australia. Druiven zijn hier nog een gewoon landbouwgoed, zowat zoals suikerbieten bij ons. Ze worden verhandeld en gemengd tot een commercieel en merkgetrouw wijnprodukt dat de konsument moet charmeren, eerder dan typisch te moeten zijn voor een origine. Men denkt nog maar van heel ver aan een mogelijke origine contrôlée.

Toen Moët et Chandon (Franser kan haast niet) in 1990 zes miljoen dollar overhad om in de Yarra Valley van Victoria een Domaine Chandon op te starten voor schuimwijn, begon men na te denken. Het kon eigenlijk in Australië nog niet zo slecht zijn voor wijn. Via het bilateraal akkoord van december 1992 tussen de Europese Unie en Australië, werd de toegang tot Europa voor de Australische wijn erg vergemakkelijkt, in ruil voor de belofte dat men de Europees klinkende wijnnamen zoals White Bordeaux of Chablis of erger nog Champagne zou opgeven. Sindsdien gebruikte men de namen van de wijnstoksoort, van de merken en jawel, van de streek van herkomst.

Exportkwaliteit, wine label integrity, oogstjaar en origine worden gekontroleerd door de Australian Wine and Brandy Corporation (AWBC) die ook aan de definitie van de grape growing regions werkt. De voornaamste wijngebieden liggen in New South Wales met als hoofdstad Sydney, in Victoria met Melbourne en in South Australia met Adelaide. Nu wordt er al twintig procent van de totale wijnproduktie uitgevoerd naar Engeland, Zweden, de Verenigde Staten, Nieuw-Zeeland, Canada en Japan. In België, zeker in Vlaanderen, begint ze langzaam door te sijpelen.

HUNTER VALLEY

Het sukses van Hunter Valley op de Australische wijnscène is te danken aan de onmiddellijke nabijheid van de grootstad Sydney, waar ruim een derde van alle Australiërs woont. De meeste wijngaarden, ook in Europa, liggen vlakbij hun afzetgebied, meestal een grote (rijke) stad, en bij de rivieren ernaartoe. George Wyndham, die als eerste in de Huntervallei zou beginnen, vestigde er zich omwille van het nauwe kontakt met de hoofdstad Sydney via de rivier en de kustscheepvaart : toen een trip van negen weken. Met nauwelijks drie procent van de totale Australische wijnproduktie geniet de Hunter Valley nog altijd van een bekendheid en een reputatie die eerder het resultaat is van promotie en marketing dan van de produktexcellentie. Het is trouwens geen vallei in onze betekenis : er is wel een rivier, maar geen heuvelflanken met wijngaarden. De wijnstokken staan gewoon in het midden van de rijke alluviale gronden, in een vochtig en schimmelgenererend klimaat met een gemiddelde temperatuur van wel 24 C. Er is dus een zekere voorbestemdheid voor grote rendementen en marginale kwaliteit. De laatste jaren kwam 80 % van de wijngaarden in handen van 20 % van de eigenaars, de groten werden nog groter. De wijn evolueerde tot “een goed standaardprodukt”.

Hoe is het met wijn allemaal begonnen ? In de jaren 1826 ging het slecht met de kolonie. Het moederland moest er nog altijd meer in investeren dan wat ze opbracht, en dat kon niet lang blijven duren. Tot overmaat van ramp brak er nog een soort rebellie uit tegen Londen, gevoed door het overmatig gebruik van sterke drank en daarom rumrebellie genoemd. Londen was toen terecht van mening dat sterke drank best kon bestreden worden met wijn, en zo kregen nieuwe kolonisten uiterst gunstige vestigingskondities op voorwaarde dat ze in de wijnbouw zouden gaan. En zo gebeurde het dat de historische grondlegger van de Australische wijnbouw, George Wyndham, naar Hunter Valley kwam. Hij zou bij zijn dood in 1870 twaalf kinderen nalaten en het bloeiend landgoed de Wyndham Winery van meer dan 100.000 hektaren. Op het einde van zijn leven werd hij vereerd als een heilige.

De Wyndham Estate Winery, nog altijd 195 hektare groot en de oudste van het kontinent, is nu een deel van de Pernod-Ricard holding (2500 hektaren in Australië) en produceert zoals de wijnmaker John Baruzzi het zegt “well made wines at a reasonable price”. Deze Baruzzi maakt niet de best mogelijke, maar de wijn die het best zal verkopen. Een van zijn suksessen is een traminer-riesling kombinatie met de naam Bin TR2, dun en zoet van smaak (25 gr per liter restsuiker !), waarbij alle mogelijke technologie werd ingezet om een frisse neutrale wijn te maken. De druiven werden ’s nachts geoogst voor meer koelte, geen schilkontakt gedurende de gisting omdat dan te veel karakter zou kunnen komen, koel gegist en vroeg gebotteld. Bij ons gelden vroege Australische wijnen als een super-primeur, omdat ze zes maanden vroeger op de markt komen dan de Franse van hetzelfde oogstjaar : in Australië is het winter als het bij ons zomert. Naar onze normen is de zoetheid van de Bin TR2 storend voor de finesse, maar dat is John geen zorg : hij plaatst er jaarlijks 60.000 flessen van, tegen 10 Australische dollar per fles, een kaskraker (niet ingevoerd).

Zijn Chardonnay Bin 222 (15.000 kisten per jaar waarvan twee derden voor export) heeft in 1992 een simpele volkomen zuivere neus, frisse smaak gedragen door een diskrete toets hout, maar nauwelijks diepte. De 1993 is wat sappiger en meer rond-rijp met meer persistentie. In het rood is zijn Cabernet Sauvignon Bin 444 1991 (120.000 kisten) een aangename revelatie van persistentie, lengte en diepte, met alle elementen mooi geïntegreerd over het gehele smaakgebied. Toch opletten, want de 1992-versie ervan is dun. De Shiraz Bin 555 1991 (60.000 kisten) is vrij licht van kleur, rond, zacht en commercieel zoet. John Baruzzi vindt dat hij past voor dames.

De Wyndham-wijnen behoren tot de Orlando-groep en worden in België door dezelfden ingevoerd ; ze kosten ongeveer 240 fr.

BAROSSA VALLEY

De Barossavallei ligt in het zuiden van Australië (aan de “andere” kant van de evenaar wordt het koeler als men zuidwaarts gaat), op 55 km van Adelaide, haast 1000 km en twee uur vliegen van de Huntervallei. Het is een strook land van ruwweg 30 km lang en 3 tot 10 km breed van Lyndoch tot Truro. De naam werd gegeven door kolonel William Light, de grondlegger van Adelaide, verwijzend naar Barrosa (rozenberg) in Zuid-Spanje waar zijn vriend generaal Thomas Graham in 1811 het Britse leger naar de overwinning had geleid. Latere spelfouten zouden er Barossa van maken, ook het stadje Lyndoch is verkeerd gespeld naar de latere adeltitel van generaal Graham : Lord Lynedoch.

South Australia, met Adelaide als hoofdstad, was in de jaren 1835 een nieuwe kolonie, verschillend van Victoria of New South Wales in die zin dat er niet met convicts gewerkt werd. Land werd (vanuit Londen) verkocht aan free men and free women. Kolonel Light koos in 1837 de plaats voor de vestiging van Adelaide en ontdekte de Barossavallei. Het was zijn assistent, William Jacob, die in de vallei zijn naam gaf aan het kleine beekje Jacob’s Creek, nu de merknaam van de meest verkochte wijn van Australië.

In de jaren 1840 werd de lutheraanse kerk in Duitsland ronduit vervolgd. Dat deed dominee Kavel met 28 families in 1842 emigreren vanuit Silizië (wat nu Polen is) naar Australië, en meer bepaald naar Barossa. Vijf jaar voordien, in 1837, was een zekere John Gramp er al als één van de eersten aangekomen. Deze Gramp zou de grondlegger worden van de industriële wijnbouw in de Barossavallei, zoals John Wyndham in de Hunter.

Het zijn Gramp en de zijnen die van de vallei een soort klein-Duitsland hebben gemaakt. Huizenbouw, vervoer, dorpsaanleg, lutherse kerkgebouwen, zanggroepen, alles deed denken aan Duitse degelijkheid, met tot op de dag van vandaag nog sporen van Duits dialekt. Toen John Gramp stierf op de leeftijd van 84 jaar (le vin conserve) was zijn hoeve gegroeid tot ongeveer 100 hektaren, en liet hij 48 kleinkinderen na : de gezonde lucht ! Zijn zoon Gustav had de zaken al overgenomen in 1877. In 1912 vormde hij het boerenbedrijf om tot een echte industriële produktie-eenheid (G. Gramp and Sons Ltd) en lanceerde de merknaam Orlando, afgeleid naar verluidt van de naam van het nabijgelegen stadje Rowland Flat, en nu wereldwijd bekend. In 1920 is het de beurt aan de volgende generatie : zoon Hugo, die een moeilijke tijd treft. De Eerste Wereldoorlog in Europa zet Engelse en Duitse immigranten tegen elkaar op, en de spanningen nemen dermate toe dat vele Duitse plaatsnamen gewijzigd moeten worden. In 1938 sterft baas Hugo in een vliegtuigongeluk, en broer Fred neemt het beheer van de zaken over met zijn zonen en de zonen van zijn overleden broer. In 1970 wordt Gramp, toen al algemeen Orlando genaamd, gekocht door een Engelse multinational, en nog eens tien jaar later neemt de Franse drankengigant Pernod-Ricard de Grampzaken over. Er begint een periode van uitzonderlijke ontwikkeling : onder meer het prachtige domein Wyndham in de Hunter komt in de groep. Vandaag is Orlando, onder de Pernod-Ricard vleugels, de grootste Australische wijnproducent na Penfolds. Het produktiebedrijf, dat nog altijd in Rowland Flat staat, is van de modernste en the biggest ter wereld.

Orlando voert een eigen politiek van merkprodukten met een voorkeur voor gemakkelijk toegankelijke wijnen vol smaak en kleur, met een goede fruitbasis en tegen betaalbare prijs. Met zo’n koncept komt de zorg voor een origine contrôlée wat op de achtergrond. Maar zij weten ook wel dat het Australische wit een hele weg heeft afgelegd : van gezoet en versterkt zoals witte port tot beendroge friszure wijnen nu. Het zuidoostelijk gedeelte van de Barossavallei, de Eden Valley, ligt hoger, en heeft zo het voordeel van de koelte van de nacht. Hier ligt zeker de basis voor een originekarakter en een geografische benaming.

Eden Valley is een ruige heuvelachtige streek met beschermde eukalyptussen van wel 300 jaar oud waar men de wijngaarden moet omheen planten. Toch is het zo dat the vines kill the trees, want druivenstokken zijn veeleisend voor de bodem. Waar echter geen druiven staan, is de Edenvallei een ongeëvenaard park met schapen en kangoeroes, met dor gras en rotspartijen vol eeuwenoud veenmos waarvan het wegnemen voor stadsparken of zelfs tuintjes nu verboden is. Het regent er enkel in de winter (juni-juli) 500 mm per jaar, wat te weinig is voor druiven. De wijngaarden worden dan ook overal met druppelirrigatie in leven gehouden.

In deze dorre Edenvallei op heuveltoppen in volle wind heeft Orlando de wijngaard St. Helga met excellente riesling. De wijn onder het St. Helga-etiket wordt gemaakt van druiven die exclusief van deze wijngaard afkomstig zijn : een echte cru. Tot nu toe vermeldt Orlando enkel Eden Valley op het etiket, maar de geboorte van de cru kan elke dag verwacht worden (niet ingevoerd). Dit is ook het geval voor de Steingarten Riesling met zijn friszuur mineraal karakter van een wijngaard nog geplant door John Gramp zelf vlak bij Rowland Flat op zo’n steenrijke bodem dat iedereen hem voor gek hield (ook niet ingevoerd).

Kleinere eigenaars die de commerciële druk van grote volumes niet ondergaan, kunnen gemakkelijker op de cru-boot stappen, vooral in de Barossavallei. De Basket Press Shiraz van op de Rockford Winery in Tanunda, waar Robert O’Callaghan de wijnmaker-eigenaar van is, haalt nu al de kwaliteit van een cru classé. Hij maakt er 4000 kisten per jaar van. Hij werkt oertraditioneel, met open gekoelde leistenen gistingskuipen en lagering op Amerikaanse eik. Zijn wijn is stevig-zacht en diep, met getemde rijpe syrah-aroma’s en groot expressief karakter. Deze alom bejubelde wijn is één van de excellentienormen voor syrah in de Barossavallei. Robert heeft over de distributie een erg uitgesproken mening : “Quality winemaking is a skilled craft that consumes a very large part of your live, so it must give you a certain amount of joy. That joy may be extended if the winemaker can sell thewine directly to those who drink it for their pleasure. ” Zijn wijn gaat per postorder naar enkele restaurants in de grote steden, en wordt voor het overgroot gedeelte rechtstreeks ter plaatse aan de bezoekers verkocht : “cellar door sales”.

Maar ook met samengestelde wijnen van verschillende wijngaarden is grote kwaliteit mogelijk : de Grange Hermitage van Penfold Wines is een normwijn voor syrah, die wereldberoemd is. Deze alomgeprezen wijn werd gemaakt door Max Schubert, de vorig jaar overleden vedette-wijnmaker met grote charismatische eigenschappen. In het oogstjaar 1988 was de wijn ongemeen klassevol, met goed ingewerkte verse eik en kompakte koncentratie.

Jacob’s Creek : een miljoen kisten per jaar.

John Gramp en de zijnen hebben van de Barossavallei een soort klein-Duitsland gemaakt.

Jacob’s Creek : niet meer dan een minuskuul plasje dat dan nog meestal droog staat.

Philip Laffer : chief-winemaker van het Orlando-imperium.