Info Dames met Klasse : van 17 september tot 18 december in de gerenoveerde erfgoedbrouwerij Lamot TM aan de Dijle, van 10 tot 18 uur, op vrijdag van 10 tot 21 uur, gesloten op maandag. Entree 6 / 8 euro, audiogids 2 euro, reserveren noodzakelijk. Tickets bij In&Uit Mechelen op 070 22 28 00, via de Fnac-verkooppunten of www.fnac.be, of met een b-dagtrip van de NMBS.

Info Caroline Voet & Jeroen Theuns architecten, Hopland 61,

2000 Antwerpen, 03 203 08 86, www.voet-theuns.be

Eerst even de stapels schetsen, maquettes en documentatie opruimen”, zegt Caroline Voet als ik haar architectenbureau in Antwerpen binnenstap. De georganiseerde chaos verraadt dat zij en Zaha Hadids team met fysiek enthousiasme aan Dames met Klasse hebben gewerkt. “Ontwerp de scenografie van een tentoonstelling over Margareta van York en Margareta van Oostenrijk” klinkt nochtans niet echt swingend als opdracht. “Je kunt inderdaad snel wat schilderijen ophangen of voorwerpen in vitrinekasten leggen”, geeft Caroline Voet toe. “Maar in plaats daarvan hebben we getracht een belevingswereld te ontwerpen, waarin de bezoeker zich echt kan onderdompelen. En daarin zijn we, naar Belgische normen, zeer ver kunnen gaan.”

Dames met Klasse focust op twee historische vrouwen aan het Mechelse Hof. Hoe raakt u na 500 jaar nog in hun leefwereld ?

Caroline Voet : We hebben ons afgevraagd : wie zijn die twee vrouwen, waar woonden ze ? Hoe leefden ze, wat bezielde hen ? De Margareta’s zijn we op het spoor gekomen in Mechelen zelf. We spraken met historici en bezochten het gerechtsgebouw, het voormalige paleis van Margareta van Oostenrijk. In het paleis van Margareta van York huist nu de stadsschouwburg, maar de originele plannen van haar tuin vonden we in het stadsarchief. In perfecte staat trouwens, dat was zeer dankbaar materiaal.

Hoe heeft u dat geïnspireerd voor het tentoonstellingsdesign ?

Curator Joris Capenberghs werkte met het contrast tussen de uiterlijke en innerlijke wereld van de Margareta’s. Dat hebben wij vertaald in een tentoonstelling met twee etages in de oude Brouwerij Lamot in Mechelen. De bovenverdieping symboliseert hun publieke rol als vorstin of opvoedster aan het Hof. Daar ontdek je wat hun aanzien was en hoe ze zich als sterke vrouw manifesteerden in een complete mannenwereld. Beneden staat de wereld van de vrouwen zelf centraal : hun dromen, twijfels en passies,…

Hoe zette u die dualiteit om in de moderne vormentaal van Zaha Hadid ?

Voor de bovenverdieping hebben we de planstructuur van de tuin van Margareta van York overgenomen : vier grote assen die samenkomen op een rotonde. Die basisvorm hebben we in 3D opgehoogd en vervormd tot een “landschap in perspectief”. Zo ontstonden vier ruimtelijke structuren rond één centrum. In die vier compartimenten zit de tentoonstelling verborgen, maar dat zie je niet bij het binnenkomen. Je ontdekt ze pas als je het “hart van de tuin” vanzelf binnenglijdt. Ons landschap moet de bezoekers dus stroomlijnen en onderdompelen. Precies die dynamische flow en het spel met vervormd perspectief is typisch voor de architectuur van Zaha Hadid.

Hoe ziet de tentoonstelling er beneden uit ?

We hebben het grondplan van boven ook op de benedenverdieping gebruikt, omdat publiek en privé bij de Margareta’s soms overlapten. Privé waren ze echter minder rechtlijnig, daarom kan de bezoeker ook vrij dwalen in hun leefwereld. De strakke assen van boven zijn vervangen door transparante gordijnen met een kantmotief. Kant refereert aan de glasramen uit het paleis van Margareta van Oostenrijk en aan rokken uit die tijd. Beneden vind je “tussen de plooien van de rok” vooral persoonlijke spullen terug, kistjes en juwelen. Daar word je telkens heel direct mee geconfronteerd. Alsof je de Margareta’s recht in de ogen kijkt.

Voelt u zich verwant met de Margareta’s ?

Ze hadden het niet gemakkelijk aan het Mechelse Hof. Al vroeg werden ze allebei weduwe en waren ze vrouw en vorstin tegelijk. Alles behalve vanzelfsprekend, want als vorstin moesten ze hard knokken om overeind te blijven in een absolute mannenwereld. In de architectuur is dat niet anders. Op grote bouwprojecten zie je vooral mannen, ook architecten die publiceren, zijn meestal mannen. Vrouwen zijn in onze sector nog altijd zeldzaam en moeten vechten om iets te bereiken. Hadid in haar beginperiode, dertig jaar geleden zeker, en ik op mijn manier nu ook.

Is architectuur een vrouwonvriendelijk beroep ?

Een docent vertelde me ooit : “Mannen creëren vooral omdat zij geen kinderen kunnen baren. Dat is hun manier om zich te vereeuwigen.” Ik ben het daar niet mee eens. Integendeel, ik vind architect een echt vrouwenberoep, want dat is het nest maken en zorgen voor ruimte. De geschiedenis bewijst dat : al in de oertijd gingen de mannen op jacht, terwijl de vrouwen voor een thuis zorgden. In schoolhandboeken staat het waarschijnlijk anders, maar de grotten van Lascaux zijn volgens mij beschilderd door vrouwen. ( lacht)

Ontwerpen vrouwen anders dan mannen ?

Het hangt ervan af wat je associeert met mannelijk of vrouwelijk. Heel dikwijls vervallen we dan in clichés : het puur rationele is mannelijk, en het gevoelsmatige vrouwelijk. Ronde vormen zijn vrouwelijk en rechte lijnen mannelijk. Als je het zo opdeelt, ontwerpen veel mannen vrouwelijk, en omgekeerd.

Is er dan geen verschil ?

Toch wel. Vorig jaar startte ik samen met Jeroen Theuns ons eigen architectenbureau. Omdat wij altijd samen ontwerpen, merken we het verschil in aanpak, visie en gevoeligheden bij een concrete opdracht. Dat verschil werkt net uitdagend, we vullen elkaar aan en zo bereiken we een beter resultaat. Daar zit precies de meerwaarde. Als ik bijvoorbeeld eens vastzit, dan komt Jeroen eens kijken. Omdat hij met andere ogen het ontwerp bekijkt, ziet hij vaak vlugger waar het probleem zit.

Dat klinkt heel vruchtbaar, maar de vraag blijft : waarom zijn er zo weinig vrouwen bekend als architect ?

Ik doceer architectuur aan de VUB en de helft van mijn studenten zijn meisjes. Wat die allemaal doen na hun studie, is me een raadsel. Misschien verliezen vrouwen met een gezin gemakkelijk hun ambitie, maar je mag dat niet veralgemenen. Ik ken een aantal architecten die de week voor hun bevalling nog op de werf staan, en twee dagen erna al opnieuw aan het werk zijn. Iemand vertelde me ooit : “Caroline, je kunt de weg inslaan die je wilt, maar als je kinderen krijgt, zul je het rustig aan beginnen te doen.” Ik heb me daar altijd tegen verzet. Die strijdlust heb ik geërfd van Zaha Hadid. ( lacht)

Hadid won in 2004 als eerste vrouw de prestigieuze Pritzker-architectuurprijs. Een keerpunt ?

Ik hoop het echt. De Pritzker Prize gaat naar vijftigers voor hun staat van dienst. Hadid heeft dertig jaar enorm hard gewerkt om te staan waar ze nu staat. Ik ben nu dertig, dus voor de Pritzker Prize kom ik nog niet in aanmerking. Maar ik voel dat er een hele generatie vrouwen op komst is, die meer kansen krijgen dan twintig jaar geleden.

U werkte twee jaar bij Zaha Hadid. Wat voor iemand is ze ?

Hadid is een zelfbewuste vrouw met een complex karakter. Een echte workaholic ook, ze heeft man noch kinderen en leeft voor haar ontwerpen. Dat maakt het niet zo simpel om met haar te werken. Ze is erg veeleisend en perfectionistisch.

Ook voor Dames met Klasse ?

Zeker, al is dit voor haar een kleinere opdracht. Op haar bureau werken zeventig mensen aan wel twintig grote projecten tegelijk. Hadid tekent lang niet meer elke lijn zelf uit en Dames met Klasse superviseerde ze enkel. Ik moest wel mijn ontwerpen geregeld voorleggen en zij gaf dan commentaar. Keer op keer liet ze me terugkomen en het was nooit goed genoeg, maar zo heb ik enorm veel opgestoken.

Bent u door haar een betere architect geworden ?

Absoluut. Na mijn architectuuropleiding in Antwerpen was ik op zoek naar diepgang en die heb ik in Londen gevonden. Daar heb ik geleerd abstract over ruimte na te denken, zonder direct met het praktische nut van een hal of een toilet bezig te zijn. Mijn afstudeerproject was ook zo een ruimtelijke exploratie, en daar was Hadid van onder de indruk, want ik mocht direct werken voor haar. Projectarchitect bij Zaha Hadid is niet alleen mooi om op mijn cv te zetten. Ik heb in Londen effectief meegewerkt aan waanzinnige ontwerpen, zoals het Centrum voor Hedendaagse kunst in Rome. In de maquetteruimte heb ik nooit gezeten.

Kunt u in België iets aanvangen met uw bagage uit Londen ?

Het probleem is dat je in ons land als ontwerpbureau keihard moet doorbijten. De gemiddelde Belg wil zijn fermette, en zeker geen modern ontwerp van een beroepsarchitect. Veel mensen zien daar het nut niet van en weten zelfs niet wat ons beroep inhoudt. Vergelijk dat met kleren. Er zijn mensen die naar de C&A gaan en mensen die enkel kleren op maat willen, of uitsluitend haute couture kopen. Maar ik zeg niet dat alleen haute couture goed is. Je hebt een beetje van alles nodig.

Thijs Demeulemeester

Caroline Voet : “De tentoonstelling bestaat niet uit zomaar wat schilderijen, we wilden dat de bezoeker zich echt kan onderdompelen in het dubbelleven van de Margareta’s.”

“In schoolhandboeken staat het waarschijnlijk anders, maar de grotten van Lascaux zijn volgens mij beschilderd door vrouwen.”

“Ik doceer architectuur aan de VUB en de helft van mijn studenten zijn meisjes. Wat die allemaal doen na hun studie, is me een raadsel.”

“Veel Belgen willen een fermette, ze zien het nut niet van een modern ontwerp van een beroepsarchitect. Of weten zelfs niet wat ons beroep inhoudt.”