Dit is geen klassieke wandeling door Amsterdam, maar een tocht rond de oude stad, waar een hedendaagse rand omheen groeit met blitse gebouwen en gloednieuwe stadslandschappen. Met het voorjaar in zicht breekt het moment aan voor een inspirerende fietstocht, onder leiding van interieurarchitect Wim Devos.

De nieuwe rand van Amsterdam geniet internationale belangstelling bij architecten en stedenbouwkundigen. Zo krijgt de stad er een flinke bezienswaardigheid bij. “Het is bovendien niet de enige plek in Nederland waar zoveel nieuwe projecten verrijzen”, vertelt Wim Devos, die vele jaren geleden hierheen verhuisde vanuit Antwerpen. “Ook elders, zoals in Rotterdam, wordt er vrij spectaculair gebouwd. Vergeleken met wat er bij ons gebeurt, is het verschil enorm.” Wim slaat spijkers met koppen. Terwijl Antwerpen twijfelt en ruziet over de bouw van één grote brug, wordt Amsterdam omringd door een netwerk van nieuwe bruggen en tunnels. Zo ontpopt ze zich tot een hedendaagse stad, zonder het historische centrum te verknoeien, waar veel hedendaagse projecten verrassend low profile blijven en zich schikken zich naar de antieke omgeving. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Brugge, waar steeds meer hedendaagse ingrepen breken met het bestaande straatbeeld. Als ontwerper én fervent fietser kent Wim Devos alle nieuwe plekjes. We bollen samen met hem langs het IJ van oost naar west.

Nieuwe eilanden

Decennia geleden kondigden Nederlandse urbanisten al uitbreidingsplannen aan voor de stad. Toen werd er gedacht aan kunstmatige eilanden in het IJ, het water dat de stad aan de noordzijde omarmt. Uiteindelijk kwam daar niet veel van terecht, tot in de jaren negentig de stad een nieuw elan kreeg en het havengebied aan de oostzijde woongebied werd. Eilanden en schiereilanden waarop ooit loodsen en kranen stonden, werden snel volgebouwd met voyante architectuur.

Wim begint de tocht in het stadsdeel dat het verst van het centrum ligt : IJburg. Deze nieuwe eilandengroep werd geen tien jaar geleden opgespoten en wordt sinds drie jaar bewoond. IJburg ligt aan de weg naar Almere, de nieuwe stad ten oosten van Amsterdam. Er loopt een sneltram (de IJtram, waarop je je fiets mag meenemen) tussen beide steden en het is de bedoeling dat ze ooit aan elkaar groeien.

We rijden IJburg binnen via een eerste blikvanger : de elegant golvende Enneüs Heermabrug uit 2000, van de Engelse architect Nicholas Grimshaw, ook wel de Dolly Partonbrug genoemd. Ook schitterend is de Nesciobrug uit 2006 van Wilkinson Eyre Architects, voor wie via de ring komt aangereden. Je hebt er een fraai uitzicht over de nieuwe stad.

Steigereiland, het eerste dat we bezoeken, staat momenteel in het middelpunt van de belangstelling door de Jan Olphert Vaillantstraat en omgeving, waar het ‘wilde bouwen’ wordt gecultiveerd. Alle huizen hebben er een andere stijl. Er staan een houten zeeroverspand en een hedendaagse heidestulp met rieten dak naast wat hedendaagse grootstadarchitectuur. De stijl varieert van ultramodern tot Hollands klassiek. Nederlanders beschouwen dit als “de meest Belgische straat” van hun land. In Nederland krijgt immers maar een minderheid de kans om zelf een woning op te trekken, omdat de woningmarkt grotendeels wordt beheerst door de overheid en projectontwikkelaars. Bovendien worden alle projecten voorgelegd aan een strenge welstandscommissie, die zelfs de kleur van de bakstenen bepaalt. Sinds vele jaren wordt daartegen gereageerd. Hier en daar, onder meer in Enschede, Almere en in het Oostelijke Havengebied van Amsterdam, wordt het zogenaamde ‘wilde bouwen’ getolereerd. De Vaillantstraat is daarvan het kleurrijkste experiment.

Wonen in de haven

Het nieuwe Oostelijk Havengebied bestaat uit een hele reeks eilanden en schiereilanden die tot in de jaren zeventig deel uitmaakten van de haven, die daarna verplaatst werd naar het Westelijke Havengebied. In 1989 kreeg de befaamde Nederlandse bouwmeester Jo Coenen de opdracht om een stedenbouwkundig masterplan te maken van het eiland van de Koninklijke Nederlandse Scheepvaartmaatschappij, waarbij de oude havengebouwen bewaard bleven. Het KNSM-eiland werd verrijkt met enkele monumentale landmarks, zoals een hoog rond woongebouw, de Emerald Empire, op de kop van het eiland. Maar dé blikvanger is het westelijke woongebouw met onderaan winkels, horeca en bedrijven : de Piraeus van Hans Kollhoff en Christian Rapp. Dit bakstenen monument ligt voor een kleine jachthaven die moet uitgroeien tot een dorpskern. Dit is een leuke stop voor een natje en een droogje, van waaruit je een schitterend zicht hebt op veel meer gebouwen. Naast de Piraeus bouwde Diener & Diener het strak uitgelijnde bakstenen flatgebouw waar Wim Devos woont.

Java

Westwaarts loopt het KNMS-eiland over in het Java-eiland, waarvan het masterplan getekend werd door de ietwat extravagante Amsterdamse architect Sjoerd Soeters. Het is minder monumentaal en bestaat uit een aaneengeregen lint van hedendaagse grachtenhuizen. Omwille van de diversiteit werden ze door verschillende architecten ontworpen, onder wie Jo Crepain, Kees Christiaanse, Sjoerd Soeters en Bob Van Reeth.

Borneo en Sporenburg

De schiereilanden Borneo en Sporenburg werden tussen 1996 en 2000 bebouwd met een groot aantal laagbouwwoningen. De Scheepstimmermanstraat (Borneo) was een van de eerste experimenten van het wilde bouwen. Op Borneo staan enkele blikvangers van formaat, zoals het dwars liggende gebouw Pacman van Koen van Velsen en het wooncomplex The Wale van Architecten Cie (Frits van Dongen). Tussen Borneo en Sporenburg liggen er twee fraaie, frêle metalen voetgangersbruggen, ontworpen door West 8.

Oostelijke Handelskade en Rietlanden

Verlaten we de eilanden om naar het centrum te fietsen, dan moeten we nog door een zone met hoogstaande hedendaagse creaties, de Rietlanden en de Oostelijke Handelskade. Daar staan ook heel wat oude pakhuizen en het beroemde Lloydhotel uit 1917, in de stijl van de Amsterdamse school. Ooit strandden hier landverhuizers, was het een kunstenaarsatelier, een jeugdgevangenis en nu weer een hotel voor de artistieke beau monde. Het gebouw werd opgeknapt door het bureau MVRDV en binnenin ontdek je ook ingrepen van onder anderen Hella Jongerius, Marcel Wanders en Richard Hutten.

Aan het waterfront ontdekken we ook nieuwe gebouwen. Met aan de brug naar het KNSM-eiland de oudste woontoren van 1998, ontworpen door Neutelings Riedijk Architecten. Als je vervolgens richting centrum fietst, rij je voorbij een lange trein van recente torengebouwen van vermaarde ontwerpers als Rapp &Rapp, Van Reeth, DKV Architecten, Christiaanse en Claus en Kaan. Helemaal op de kop, kant centrum en half in het water, staat het spectaculaire Muziekgebouw aan ’t IJ uit 2004 en ontworpen door 3xNielsen. Deze muziektempel heeft een aparte jazzclub, die er als een zwarte doos in zit geschoven. Aan de kopse zijde ontdekken we een riant plein aan het water met een kilometersver zicht over het IJ.

Holl

Vervolgens duikt Wim Devos even de rand van de stad in voor een onopvallend gebouw dat hij bijzonder apprecieert, het restaurant van een huisvestingsmaatschappij aan de Singelgracht (Sarphatistraat) van de bekende Amerikaanse architect Steven Holl, gebouwd in 2000. Het is bekleed met geperforeerde koperplaat, waarachter er een tweede gevel steekt. In de Sarphatistraat laat Wim ons ook een merkwaardige gevel zien van een studentenhome van de Amsterdamse universiteit, met verspringende ramen die inspelen op de negentiende-eeuwse ge-velarchitectuur in de buurt. Deze gevel is een creatie van Claus en Kaan uit 2002.

Wim heeft in het centrum nog een aparte stop in petto : De Bazel (Vijzelstraat 32). Het stadsarchief kreeg een nieuwe locatie in een schitterend bankgebouw uit de jaren twintig van architect K.P.C. de Bazel. Vergeet geen kijkje te nemen in de imposante, met mozaïek versierde kofferzaal, waar nu de oudste stadsdocumenten worden bewaard. Het gebouw werd opgekalefaterd en kreeg een hedendaagse inkomruimte van het bureau Claus & Kaan.

Vervolgens verlaten we de kern van de stad en fietsen weer in de richting van het IJ naar de Prins Hendrikkade, waar René van Zuuk in 2003 een tentoonstellingsruimte bouwde in de vorm van een golf voor het Architectuur Centrum Amsterdam, beter bekend als Arcam. Daar vinden interessante tentoonstellingen plaats en kun je architectuurgidsen kopen.

Nieuwe bib

Ook het Oosterdokseiland naast het Centraal Station ondergaat een grondige facelift. Het voormalige postgebouw uit de sixties wordt straks hedendaags gere-styled door Erick van Egeraat. Tot voor kort vond het Stedelijk Museum daar een onderkomen. Maar de blikvangers van dit schiereiland zijn natuurlijk de nieuwe bibliotheek, het OBA, en het Muziekconservatorium. Het OBA uit 2007 is opgevat als een belvedère op de stad, met hoge gevels voorzien van een enorme luifel. Ontwerper Jo Coenen voorzag ook in een groot terras met uitzicht over de skyline van de historische binnenstad. Dat is een leuke plek voor een koffiepauze. Het OBA is net een bijenkorf, want er is een enorm va-et-vient van bezoekers. De bib bevat ook een Gerard Revemuseum en vermaarde boekencollecties van onder anderen Boudewijn Büch. Het Muziekconservatorium is iets jonger en nog mooier, het werd pas vorige zomer geopend door de koningin. Frits van Dongen ontwierp het volgens een Japans systeem waarbij de gangen aan de buitenzijde zitten, achter een glazen gevel.

Westerdokseiland

Voorbij het Centraal Station rij je over het Westerdokseiland met gloednieuwe flatgebouwen, onder meer van Bob Van Reeth, naar een van de indrukwekkendste wooncomplexen van de stad : Silodam. Op deze sublieme locatie aan het IJ transformeerde het bureau MVRDV in 2002 twee graansilo’s. Deze blok, net een containerschip, omvat heel verschillende types woningen, van studio’s tot lofts. De woningen zijn onderling verbonden in kleine groepen, waardoor de bewoners een buurtgevoel kunnen ontwikkelen. Beneden zijn er gemeenschappelijke voorzieningen en een openbaar terras, waar de bewoners hun boot kunnen afmeren.

Vanop het terras van de Silodam kijk je noordwaarts over het IJ naar een volgende eyecatcher, het Kraanspoor, een gloednieuw kantoorgebouw opgetrokken op een oud betonnen kraanspoor, vijftien meter boven het niveau van het water. Het 270 meter lange en drie verdiepingen hoge kunstwerk werd ontworpen door Trude Hooykaas.

Studentenschip

Vervolgens fietsen we westwaarts naar de Houthavens, aan de rand van de Spaardammerbuurt waar er over enkele jaren een volledig nieuwe woonwijk verschijnt. Ondertussen wordt het gebied gebruikt voor tijdelijke huisvesting van studenten. Hun droomplek is vanzelfsprekend het afgedankte cruiseschip Rochdale, dat tot studentenhome werd omgebouwd. Ernaast staan rijen kleurrijke prefabgebouwen, in 2005 ontworpen door HVDN Architecten. Ze zijn opgebouwd uit containers van negen bij dertien meter die een keukenblok, een douche en een toilet bevatten en voorzien zijn van polyester puien. Op zonnige dagen hangt er hier een echte vakantiesfeer, want midden in de wijk ligt er een horecazaak met een mooi terras.

Wie op de kade naar het IJ fietst, ziet ook nog een drijvend kantoorgebouw en daarnaast een van de leukste restaurants van de stad : Pont 13, ondergebracht in een oude verbouwde veerpont.

Westerpark

De Amsterdammers bekommeren zich vanzelfsprekend meer en meer om het milieu. Dat merk je niet alleen aan de passieve architectuur, de drijvende gebouwen, maar ook in de aanleg van ecologische parken. Het Westerpark, gelegen achter de oude Westerpoort, op een oud spoorwegemplacement is daarvan, volgens Wim Devos, een puik voorbeeld. Het basisplan werd getekend door Kees Christiaanse die tal van oude constructies integreerde met wat wilde natuur. Zelfs de fundamenten van enkele gascontainers bleven bewaard. Het Westerpark is niet alleen overdag een leuke pleisterplek met terrassen, maar groeit ook uit tot een uitgaansbuurt met onder meer een theater en een bioscoop, het Ketelhuis 2000, ingericht door interieurontwerper Ramin Visch. Hij ontwierp er ook de Espressofabriek in een oude spoorwegloods, waar je van een droogje en een natje geniet.

Amsterdam Zuid

Wie deze wandeling per fiets of met de wagen maakt, merkt op dat er ook op veel andere plaatsen rond de stad monumentale gebouwen en wijken uit de grond rijzen. Zo bouwen de haute finance en de advocatuur een WTC-wijk, de zogenaamde Zuidas, tegen de zuidring en het Sta-tion Zuid. Daar is het hoofdkantoor van ING, in 2002 in de vorm van een schoen gebouwd door Meyer & Van Schooten, dé blikvanger. Het gebouw heeft een dubbele gevel waardoor het op natuurlijke wijze geventileerd wordt en de warmte en de koude kunnen in de grond worden opgeslagen. Onlangs werden er ook enkele torens opgetrokken van de architecten Toyo Ito en Rafael Vinoly.

Door Piet Swimberghe Foto’s Charlie De Keersmaecker