Waarom de feestdis zo belangrijk is: ‘Net als huidhonger hebben we ook samen-eten-honger’

Samen eten is zoveel meer dan gewoon eten, aldus Charlotte De Backer: 'Het idee is dat je band veel sterker en inniger is naarmate ook het besmettingsgevaar groter wordt.' © JORIS CASAER
Jorik Leemans
Jorik Leemans Journalist

Hoe belangrijk is het om samen een maaltijd te delen? De toekomst van de wereld hangt ervan af, schrijft communicatiewetenschapper en evolutionair psychologe Charlotte De Backer in haar nieuwe boek. Een pleidooi tegen cupcakes en exclusiediëten, maar vooral een voor een kerstfeest waarbij samen tafelen centraal staat. “Net als huidhonger hebben we ook samen-eten-honger.

Het voelt gek om een eigen thermos mee te hebben voor een gesprek dat net moet gaan over het delen van eten. Met anderhalve meter afstand en een persoonlijke cupcake voor de neus nemen we plaats op het overdekte terras van Charlotte De Backer (44) in Borgerhout. ‘Het is goed dat je eraan gedacht hebt’, glimlacht ze. Al mist ze het toch wel, dat koken voor anderen. ‘Ik ben dan ook gisteren mijn keuken ingedoken toen een vriendin me liet weten dat ze het moeilijk had met de lockdown. Ik heb een doos samengesteld met zelfgemaakte cupcakes en confituur en zat vervolgens drie kwartier in de auto om het als verrassing voor haar deur te zetten. Ze was er zo door aangedaan dat ik me heb voorgenomen om vaker zulke acties te ondernemen.’

Het mooie is dat eten een nóg sterker signaal van verbintenis gaat worden, we zullen namelijk selectiever worden in wie we dichtbij laten komen.

Als hoofddocent aan het departement Communicatiewetenschappen van de Universiteit Antwerpen en als evolutionair psycholoog onderzocht De Backer de voorbije jaren welke rol voeding speelt in onze interpersoonlijke communicatie. Of het nu gaat over vriendschappen sluiten, samenwerken of vertrouwen opbouwen: voeding delen blijkt bijna altijd ergens aan de basis te liggen. Haar bevindingen pende de wetenschapster neer in het nieuwe boek Niet iedereen kan een bizon schieten. De ondertitel van het werk vat meteen de essentie van haar onderzoek samen: waarom de wereld om zeep gaat als we niet samen eten.

Charlotte De Backer: ‘De bizon staat in mijn boek symbool voor het feit dat voeding en coöperatie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Onze voorouders hadden al de nodige communicatie nodig om te bepalen hoe ze dat beest zouden neerhalen. Eens de buit binnen was, zaten ze ook met een dilemma: hoe zou je alles verdelen? Er zijn immers mooie en minder mooie delen van het dier, en dat maakte dat men moest nadenken over hoe ze dat zouden aanpakken.’

Die bizons vertaalde je naar het delen van een maaltijd vandaag. Alleen delen we tegenwoordig ons eten meer op Instagram dan met elkaar.

‘Ergens vind ik het wel mooi dat we dat nog doen. Een deel van koken is net die waardering krijgen van de mensen om je heen. Ook voor corona wisten we al dat mensen die alleen wonen zelden graag koken. Door Instagram kunnen we alsnog die waardering krijgen. Ik merk zelf wanneer ik iets post dat foto’s met eten erop altijd de meeste reacties opleveren. Uit studies blijkt ook dat een connectie zoeken met anderen een van de voornaamste redenen is waarom we foto’s van ons eten delen.’

Toch blijkt dat we steeds minder eten delen. Was die tendens al voor de huidige gezondheidscrisis zichtbaar?

‘Een grote kentering in ons eetgedrag zagen we halverwege de twintigste eeuw, bij de industrialisatie van onze voeding en het ontstaan van tweeverdieners. Koken, hoe je het ook draait of keert, vergt tijd en moeite. Niet iedereen doet het even graag, waardoor mensen op zoek gingen naar kant-en-klare alternatieven. De tijd die we besteden aan koken is daardoor alsmaar gedaald, al is het bij ons nog niet zo drastisch als in andere landen, zo blijkt uit het tijdbestedingsonderzoek van VUB-professor sociologie Ignace Glorieux. De redenen dat we steeds minder eten delen zijn tijdsdruk, gemaksvoeding en het feit dat we op restaurant vaak andere maaltijden kiezen dan ons gezelschap. Daardoor missen we de dynamiek van samen uit een pot te eten. In andere culturen is dat nog veel meer ingeburgerd. Ga je bij een Ethiopiër injera eten, dan eet je die pannenkoek samen en met je handen. Het idee daarbij is dat je band veel sterker en inniger is naarmate het besmettingsgevaar groter wordt, iets wat wij nu bijvoorbeeld proberen te vermijden door uit een eigen thermos te drinken. Er hangt een hele psychologie aan vast: jij moet beslissen of je tafelgenoten te vertrouwen zijn, en je doet dat met een krachtig signaal.

Ik ben niet bang dat corona onze drang om samen te eten kan tenietdoen, integendeel. Net als huidhonger hebben we ook samen-eten-honger. Het mooie is zelfs dat eten een nog sterker signaal van verbintenis gaat worden, we zullen namelijk selectiever worden in wie we dichtbij laten komen.’

Diëten doe je thuis

Zelfs klinken op een feestje noem je een vorm van vertrouwen.

‘De legende wil dat de vloeistof uit het ene glas op die manier kon overgaan in het andere glas, aangezien er vroeger weleens gif in je beker kon zitten. Was het vertrouwen er niet, dan zou ik niet klinken met jou. In de middeleeuwen moest je zelfs de beker van het huis aannemen. Dat was een risico en iets dat je alleen deed als je wilde tonen dat je de gastheer betrouwbaar achtte. Deze traditie zie je vandaag nog in bepaalde Afrikaanse, Aziatische en Zuid-Amerikaanse culturen. Ik sprak met antropologen over het veldwerk dat ze deden in Bolivia, waar de traditie wil dat je als gast van hun kava drinkt, een plant die voorgekauwd wordt door oude vrouwtjes uit de gemeenschap en vervolgens in een pot gespuugd wordt. Dat wordt gefermenteerd en opgedronken. Als je je lippen niet aan die beker wilt zetten, zul je nooit deel uitmaken van hun community. Maar probeer het gerust ook te vertalen naar een herkenbaar verhaal: als jij eten zou maken voor je gasten en iets anders voor jezelf, dan zouden die mensen zich toch ook heel ongemakkelijk voelen?’

Waarom de feestdis zo belangrijk is: 'Net als huidhonger hebben we ook samen-eten-honger'
© JORIS CASAER

Een van de redenen dat we minder samen eten is tijdsdruk. Hoe vertaalt zich dat in het gezinsleven?

‘Zeker bij jonge gezinnen zijn de prioriteiten vaak sport en spel. Eten gebeurt snel, of in de auto onderweg. Een studie bij vijfhonderd gezinnen uit de Verenigde Staten heeft gekeken naar wat de belangrijkste activiteiten zijn die je kunt doen om de band met je kinderen te versterken. Een maaltijd delen stak er met kop en schouders bovenuit. Je kunt uren samen in de auto spenderen, wandelen of gezelschapsspelletjes spelen, maar dat zal niet hetzelfde effect hebben. Als je met een tiener aan tafel zit, zal het gesprek meestal ook stroever verlopen wanneer er geen eten mee gemoeid is. De verklaring daarvoor is dat eten op tafel zetten een intiem signaal geeft. Dat doe je tenslotte niet met iedereen. De families waar vaak samen wordt getafeld zijn dan ook vaak hechtere gezinnen.’

In welke mate strooit de stijgende aanwezigheid van allergieën en intoleranties roet in het eten? Als zelfs professionele chefs al vloeken op een aangepast menu, hoe zit dat dan bij oma en opa die plots gluten- of lactosevrij moeten koken?

‘Daar pleit ik echt voor mildheid langs beide kanten. Een allergie of een zware intolerantie is echt geen lachertje, maar ik heb moeite met mensen die exclusiediëten gaan volgen omwille van een hype, of zonder medische noodzakelijkheid. Dan wordt het problematisch. Neem nu mensen die stoppen met koolhydraten, terwijl daar eigenlijk geen medische aanleiding toe is. Voor hen is mijn advies: doe dat als je thuis bent, maar niet als je bij je oma of vrienden op bezoek bent.’

Mensen die geen koolhydraten eten, vertrouw ik sowieso meestal niet.

(lacht) ‘We merken effectief in onderzoeken dat er onmiddellijk iets knakt in een relatie wanneer iemand heel dogmatisch zegt dat hij bepaalde dingen niet eet. Diëten zijn vooral voor je omgeving ellendig omdat je je eigen gedachtegoed opdringt aan iedereen rondom je. Vandaag is het daardoor soms extreem moeilijk geworden. Vroeger waren het uitzonderingen waar we met plezier rekening mee hielden, maar die bereidheid daalt door de mensen die niet altijd een gegronde reden hebben.’

Een cupcake minder

Gelukkig zijn wij niet op dieet en steken we maar al te graag een zelfgebakken cupcake achter de kiezen. Verbaasd over de keuze van de patisserie zijn we wel. In haar boek pleit Charlotte De Backer immers voor het afschaffen van de miniatuurcakejes. Liever ziet ze een grote taart op de feesttafel verschijnen, en het liefst nog in ongelijke stukken.

‘Een van de mooiste lessen om kinderen eerlijk gedrag bij te brengen is het verdelen van een verjaardagstaart’, knikt ze geamuseerd. ‘Wanneer mijn vijfjarige dochter een feestje geeft en er tien kinderen naar de tafel stormen omdat ze allemaal het eerste en grootste stuk willen, voel je al meteen een interessante dynamiek. Soms ben ik zo gemeen om kleinere stukjes te snijden bij wijze van experiment. (lacht) Je merkt dan meteen of ze gaan delen met elkaar en hun vriendje nog een stukje geven. En dat hoeft niet alleen op een feest zo te zijn. Geef je kind eens een extra spruitje of een balletje in de soep minder. Op die manier breng je hun in een dagelijks ritme iets bij over eerlijke verdeling.’

Cupcakes hebben dat allemaal tenietgedaan, zegt de Backer stellig. ‘Die hebben allemaal dezelfde grootte en verdwijnen zonder dat je er een morele les aan koppelt. Ze zijn het symbool van de industrialisatie: ze creëerden een groot consumentengemak omdat ze zo snel klaar zijn. Daarom dat ik me er licht tegen verzet. Ik heb er nu uit tijdsgebrek gemaakt gisteren, maar ik heb er zeven afgezet bij een gezin van vijf. Zo probeer ik alsnog dat dilemma te creëren.’

Waarom de feestdis zo belangrijk is: 'Net als huidhonger hebben we ook samen-eten-honger'

Van taarten op verjaardagen tot gevulde kalkoen met kerst: geen feest zonder eten, schrijf je.

‘De jager-verzamelaars gingen niet drie keer per dag aan tafel zitten zoals wij, maar aten ’s avonds wel samen om de oogst van de dag te delen. Dat ritueel is in de geschiedenis van de mensheid altijd blijven bestaan. De Britse archeoloog Martin Jones schreef er het boek Feast over, waarin hij beschrijft hoe elk feest doorheen de geschiedenis rond eten heeft gedraaid. Denk maar aan de oogstfeesten die in Frankrijk en Italië nog steeds gehouden worden in augustus, waarbij iedereen aan tafel mag om de oogst van die zomer te vieren. Feest betekent eten delen met elkaar. Daarom dat buffetten op vakantie ook altijd goed scoren, omdat het diep in ons zit dat we ons geslaagd voelen als we samen uitvoerig kunnen eten.’

Hoe belangrijk is daarbij het overleveren van bepaalde familietradities en -recepten?

‘Ik vind dat heel belangrijk, het is ons cultureel erfgoed. Kerst is een familiefeest waar de familierecepten ook centraal zouden moeten staan. De kans is klein dat we dit jaar met z’n allen samen mogen vieren, dus ik pleit ervoor om dit jaar de recepten te maken van de mensen die niet bij ons kunnen zijn. Mijn oma kookte enorm graag en heeft die passie ook doorgegeven aan ons. Ik gebruik nog altijd haar recept voor wafels en rijstpap. Op die manier is zij voor een deel onsterfelijk geworden, omdat haar gerechten nog steeds op tafel belanden.’

Zelfs paus Franciscus moet toegeven dat het feest tegenwoordig hoofdzakelijk om samen eten draait. Hoe komt het dat dit zo’n grote rol speelt?

‘De eindejaarsperiode is een donkere tijd waarin we extra warmte en licht nodig hebben. En voeding biedt soelaas. Niet alleen met kerst, maar ook op oudejaarsavond zit het in de cultuur van de Belgen om uitgebreid te tafelen. Ik heb dat beseft toen ik een paar jaar geleden bij Nederlandse vrienden van mijn man oudjaar vierde. In de Nederlandse cultuur is het veel minder belangrijk om samen te eten, dus na minder dan twee uur was het eten al voorbij. Ik heb er toen bijna de hele avond gechoqueerd bij gezeten.’ (lacht)

Tijdens de eerste lockdown zijn we beginnen ‘skyperitieven’ en ’teledineren’. Zullen we ook Kerstmis digitaal beleven?

‘We zullen op zoek moeten naar alternatieven, maar puur digitaal werkt het niet, leerden we uit de Corona Cooking Survey die onze faculteit op poten zette. Als ik naar de camera kijk, kan ik geen oogcontact maken met de mensen. Zeker bij samen eten is dat een signaal van vertrouwen en genegenheid. Daarnaast mis je ook die hele dynamiek van dankbaarheid. We kunnen elkaar niet complimenteren met het eten als iedereen met zijn eigen bordje aan tafel zit. Je zou het moeten kunnen combineren door bijvoorbeeld elk een deelgerecht te koken en rond te brengen. Op die manier kun je toch nog een complimentje uitdelen over die lekkere maaltijd.’

Of, wie weet, mogen we een anderhalvemeter-feest organiseren waarbij iedereen zijn eigen glas cava en cupcake consumeert?

‘Dan toch liever een gedeelde cake.’ (knipoogt)

Niet iedereen kan een bizon schieten (22,50 euro) verscheen bij Manteau, nietiedereenkaneenbizonschieten.com, coronacookingsurvey.be

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content