Rouwen in tijden van corona: ‘Iemand verliezen is altijd moeilijk, maar we kunnen dit’

Hoe verwerken we verlies in deze vreemde tijden? © Getty

Ze komen elke dag om elf uur, de cijfers van de dodelijke slachtoffers. En elk van die cijfers, is als een steentje dat in een vijver gegooid is, met concentrische golven van verdriet als gevolg. Rouwen is altijd pijnlijk en complex, en nu misschien nog net iets meer. Maar we kunnen dit, stelt auteur en psychiater Uus Knops, die op 22 april een webinar over het onderwerp geeft.

Dat het zwaar is om iemand te verliezen waar je geen afscheid van hebt kunnen nemen, dat begrijpt iedereen. Dat het moeilijk is om afscheid te moeten nemen in kleine kring en ver van elkaar, daar kan iedereen zich iets bij voorstellen. Maar Uus Knops kan het nog net iets beter. Haar broer Casper verdween in december 2005 op reis in Venezuela. In april 2006 werd hij teruggevonden, en pas in juni 2007 hebben ze hem kunnen begraven. Zij weet wat bang afwachten is, hopen en wanhopen, en tenslotte afscheid moeten nemen zonder dat ze ooit afscheid heeft kunnen nemen.

Als mensen weten dat wat ze meemaken niet vreemd of uitzonderlijk is, voelen ze zich gesterkt

‘Ik was zo gefocust op corona, dat het even duurde voor ik me realiseerde dat er parallellen waren met het verlies van Casper’, vertelt Knops. Ze is psychiater, en beschreef vorig jaar in haar boek ‘Casper – een rouwboek’ de zoektocht naar haar broer en de zoektocht die elk rouwproces is. Sinds haar boek deelt ze haar kennis en geeft ze troost en hoop op lezingen in heel Vlaanderen.

‘Elk van ons rouwt op zijn eigen manier, maar mensen hebben altijd veel vragen, ze willen weten of wat ze meemaken en voelen normaal is. Rouwen is uniek, maar er zitten ook universele elementen in. Rouw heeft geen pasklare oplossing, het is geen vast parcours dat je doorloopt. Daarom is goede rouwbegeleiding vaak een kwestie van geruststellen en informeren. Ja, het is normaal dat je allerlei verwarrende gevoelens hebt, of dat je lichaam moe is, of dat er jaren later nog gevoelens van intens verdriet opborrelen. Als mensen weten dat wat ze meemaken niet vreemd of uitzonderlijk is, voelen ze zich gesterkt.’

Niet zo uitzonderlijk

En ja, dat is ook zo in deze uitzonderlijke tijden, vindt Knops. ‘Een ding weet ik zeker, we kunnen dit. Wie vandaag een geliefde verliest, doet dat onder andere omstandigheden dan normaal, dat klopt. Maar ook voor deze epidemie waren er mensen die heel plots een geliefde verloren, zonder afscheid te kunnen nemen, bijvoorbeeld door een ongeluk. Ook toen waren er mensen die door omstandigheden niet bij een uitvaart konden zijn of die bij het rouwen geen steun konden zoeken en het zonder knuffels van familie en vrienden moesten doen. Omdat ze in het buitenland wonen, bijvoorbeeld.

Weten dat iedereen op eenzelfde moment aan een dierbare denkt is troostend

Natuurlijk is onze situatie vandaag zwaar en ingewikkeld, het uizonderlijke zit hem in het feit dat er nu massaal veel mensen mee geconfronteerd worden, en dat het in sommige situaties wél anders kan. Weten dat je dierbare ergens in een ziekenhuis ligt, maar er niet bij mogen, is toch nog iets anders dan dat ie al overleden is en je voor een voldongen feit staat. Neem wat wij als familie hebben meegemaakt. We verloren Casper, en hebben hem pas anderhalf jaar later kunnen begraven, zonder dat we zijn lichaam nog hebben gezien. Geen goede start van het rouwproces, maar we hebben er voor onszelf een mooi vervolg aan gebreid, zijn erdoor gekomen en functioneren nu allemaal prima. De lockdown maakt een dierbare verliezen pijnlijker, maar het doet ons net teruggrijpen naar de essentie. Ik zie ook kansen.’

Een belangrijke boodschap vindt Knops. ‘Behalve hoop geven aan rouwende mensen, wil ik ook wel de verantwoordelijkheid leggen bij beleidsmakers. Het is aan hen om de coronamaatregelen in hun ziekenhuis of woonzorgcentrum te vertalen met voldoende aandacht voor het menselijk aspect van afscheid nemen. Laat ons het niet nodeloos complex maken.’

Mee rouwen van op afstand

Niet met z’n allen afscheid kunnen nemen is moeilijk, maar op wijrouwenmee.be geven deskundigen ideeën hoe je dat ook op veilige afstand kan doen. Knops is er één van. Samen herinneringen delen en verhalen vertellen bij een kop koffie of een glas via iets als praatbox.be of Zoom ligt voor de hand. Je kunt ook afspreken dat iedereen op hetzelfde moment een kaars brandt, weten dat iedereen op eenzelfde moment aan een dierbare denkt is troostend. Wandel naar een plek die voor je dierbare een speciale betekenis had, of waar hij of zij gewoon graag kwam, maak een foto en deel het online. Sociale media kunnen op deze manier echt hun nut hebben, en zijn ook een mooie plek om foto’s, anekdotes, muziek en herinneringen te delen. En uiteraard kan je een warm herinneringsmoment plannen voor na de corona-crisis.

Rouwen doet pijn, punt

Troost bieden is sowieso niet vanzelfsprekend. Iedereen herkent het gevoel van niet weten wat te zeggen en er dan maar voor kiezen om niets te zeggen. Dat is nergens voor nodig, legt Knops uit. ‘Wat mensen vooral nodig hebben is medeleven. Weten dat je aan hen denkt en begrijpt wat ze voelen. Empathie, dus.

Niemand wil clichés of filosofische uitspraken horen, want niets wat je zegt kan de pijn wegnemen. Maar dat is ook niet nodig. We wensen mensen vaak sterkte, maar dat kan mensen het gevoel geven dat ze zich sterker moeten voordoen dan ze zijn en dat is niet nodig. Rouwen doet pijn, punt. Het beste wat je kunt doen is luisteren naar wat ze willen vertellen, en meevoelen. Dat is niet altijd makkelijk, want als je met iemand meevoelt, wil je vaak ook helpen, en omdat dat niet echt kan, voel je je machteloos. Maar weet dat je medeleven wel degelijk helpt. En later kan je eventueel hulp aanbieden, je eigen ervaring delen of informatie aanreiken. Dat mag heel concreet zijn. Koken, hulp bij administratie, een uitnodiging voor een wandeling.’

Wat je wel best vermijdt, is het traditionele ‘je weet me te vinden als ik iets kan doen’. ‘Daarmee leg je het initiatief bij degene die rouwt en die heeft nu al genoeg aan het hoofd. Neem dus zelf het initiatief.’

Vind je het moeilijk om dat op afstand via telefoon of video te doen, dan is een brief een uitstekend alternatief, weet Knops. ‘Woorden bieden troost. Vertel wat je aan de overledene gewaardeerd hebt, hoe hij of zij je geraakt heeft, hoe hij of zij je leven beïnvloed heeft. En vergeet ook de achterblijvers niet, je kunt ook laten weten wat je aan hen waardeert.’

Uus Knops
Uus Knops

Nog meer weten over missen en rouwen tijdens de lockdown? Op 22 april geeft Uus Knops online een lezing, met mogelijkheid tot vragen achteraf. De webinar start om 20u30.

Inschrijven kan via https://borgerhoff-lamberigts.be/boeken/live-webinar-psychiater-uus-knops.

Meer webinars van Borgerhoff & Lambregts:

23/4 Neuroloog Steven Laureys over meditatie

24/4 Renaat Schotte over wielrennen 2020

27/4 Kinderpsychiater Peter Adriaenssens over opvoeden

28/4 Dokter Servaas Bingé over immuniteit

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content