We kunnen niet zonder, maar willen er niet in investeren. En toch ligt het ’typisch vrouwelijk’ reproductief werk aan de basis van echte inclusiviteit. Sofie De Graeve en Fatma Arikoglu vertellen in het voorwoord van ‘Feminisme voor de 99%. Een manifest’ waar feminisme echt om zou moeten gaan.
#MeToo, Ni Una Menos, vrouwenstakingen … Wereldwijd zetten activisten vrouwenrechten opnieuw op de agenda. En dat is een goede zaak. Maar er is niet alleen goed nieuws. Een marktgerichte visie op gelijkheid die vooral een oppervlakkige vorm van ‘diversiteit’ viert, overheerst het maatschappelijke debat. De radicale wortels van het feminisme worden zo verdoezeld en hele groepen vrouwen blijven in de kou staan. Dat is wat Feminisme voor de 99% aankaart.
Die tendens vertaalt zich bijvoorbeeld in een vaak al te exclusieve focus van de feministische elite op het doorbreken van het fameuze glazen plafond. Feminisme voor de 99% laat zien hoe die ambitie blind maakt voor wie ‘de scherven bijeenveegt’ en letterlijk het vuile werk moet doen. Het laat de geleefde realiteit van grote groepen vrouwen die gebukt gaan onder de gevolgen van verschillende vormen van uitsluiting onzichtbaar. Terwijl feminisme net vooral daarover moet gaan. Zo niet blijft het een zaak van de 1 procent happy few.
Uit de boot
Want wat baten quota voor vrouwen in topfuncties als een hele groep vrouwen geen toegang heeft tot betaalde arbeid omdat ze een ‘foute’ naam hebben of een hoofddoek dragen? Waarom is het makkelijker om miljoenen aan ‘fondsen van en voor ondernemende vrouwen’ bijeen te brengen dan om de drempels voor kwetsbare gezinnen, vaak alleenstaande moeders, in de kinderopvang weg te werken?
Je kan geen kansen grijpen als er structurele ongelijkheid is
Gezinnen met tweeverdieners uit de middenklasse lossen de combinatie van betaalde arbeid en onbetaalde zorg op door dat laatste uit te besteden. Maar wie poetst het huis van de poetsvrouw of de zorgverlener? En wie zorgt voor de kinderen van vrouwen die vaak voor langere tijd hun land verlaten om elders te zorgen voor kinderen of ouderen? Waarom worden vrouwen van kleur systematisch naar de sector van de dienstencheques geloodst? Vrouwen met een handicap krijgen nog altijd de boodschap dat het al goed zal zijn als ze hun huishouden beredderen.
Vrouwen zonder papieren blijven al helemaal onder de radar. Ze blijken bijzonder kwetsbaar voor uitbuiting en geweld, maar geen papieren betekent in de praktijk geen hulp. En dat terwijl alle Europese lidstaten zich ertoe verbonden hebben om alle vormen van geweld op vrouwen en meisjes, ongeacht hun verblijfsstatuut, te voorkomen, te bestrijden en te bestraffen. Vrouwen op de vlucht voor oorlog en conflict krijgen nauwelijks specifieke aandacht in het asiel- en migratiebeleid.
Die groeiende ongelijkheid tussen vrouwen, waarvoor ook de politieke overheden verantwoordelijkheid dragen, baart zorgen. Het persoonlijke moet weer politiek worden: de concrete levens van alle vrouwen moeten het vertrekpunt zijn. En die levens zijn altijd een knooppunt van verschillende discriminatie- en uitsluitingsmechanismen die niet uit elkaar gehaald kunnen worden. Dat moet zich vertalen in de strijd op het terrein.
Onzichtbaar werk
Dé sleutel voor een inclusieve strijd die iedereen ten goede komt, ligt voor Feminisme voor de 99% bij het reproductieve werk dat vrouwen wereldwijd op zich nemen. Dat is alle zorgende, emotionele en koesterende arbeid, zowel thuis als in de gemeenschap, die de samenleving draaiende houdt. Vaak is dat werk ‘onzichtbaar’ in de hoofden van mensen omdat het vanzelfsprekend in de vrouwelijke aard zou liggen. Die vanzelfsprekendheid vloeit voort uit de structurele sekseongelijkheid en heteronormativiteit die onze samenlevingen tekenen. Reproductief werk is ondergewaardeerd werk en onbetaald of in het beste geval slechtbetaald. Want al kan de kapitalistische economie niet zonder, ze is helemaal niet geneigd hierin te investeren omdat het niet winstgevend is.
Het doel: een samenleving die opkomt voor de belangen van de werkende vrouwen die we allemaal zijn, en die ons uiteindelijk ook bindt met de belangen van de werkende mannen
Feminisme voor de 99% breidt het concept van ‘werk’ uit naar alle vormen van reproductieve arbeid. Hierdoor worden ook de vrouwen (en mannen) die dat werk doen opgenomen in de ‘arbeidersklasse’. En dat opent perspectieven voor een gezamenlijke strijd. Op die manier maakt Feminisme voor de 99% van staking opnieuw een krachtig en verbindend instrument. Het motto van de vrouwenstakingen luidt niet toevallig: ‘Als vrouwen stoppen, stopt de wereld met draaien.’
De golf van wereldwijde vrouwenstakingen bereikte in 2017 voor het eerst ook België en Nederland met acties. Dit jaar erkenden de Belgische vakbonden, of minstens enkele centrales, weliswaar nog schoorvoetend, de staking op de Internationale Vrouwendag van 8 maart en keerden een stakersvergoeding uit. Opnieuw stapten duizenden vrouwen in Brussel en Amsterdam op.
Gezamenlijke strijd
Het idee van vrouwenstaking wekt enthousiasme. Zo organiseerden midden deze zomer tienduizenden Zwitserse vrouwen in verschillende steden een Frauenstreik. De vrouwenstaking maakt het onzichtbare werk van vrouwen dat de kapitalistische economie schraagt zichtbaar. Ze verenigt vrouwen in een inclusieve strijd tegen de groeiende ongelijkheid. Ze gaat radicaal in tegen de verdedigers van gelijkheid die dit vanuit een neoliberale opvatting doen. Zij verdedigen immers een louter meritocratisch model van kansen grijpen dat de verantwoordelijkheid voor het bereiken van gelijkheid uitsluitend bij het individu legt. Dat de oorzaak van ongelijkheid structureel is en dat het daar is waar drempels weggewerkt moeten worden, blijft zo buiten beeld.
De aanval op feminisme en mensenrechten is een globaal fenomeen onder de nieuwrechtse vlag
Het doel is niet lean in of ‘het leunen’ op de schouders van vrouwen van wie de belangen onverdedigd blijven, zoals Feminisme voor de 99% stelt, maar wel een andere samenleving. Een samenleving die ook opkomt voor kortgeschoolde vrouwen, vrouwen van kleur, vrouwen met een handicap … ongeacht leeftijd, seksuele oriëntatie, klasse, religie, taal, genderidentiteit, enzovoort. Kortom, een samenleving die opkomt voor de belangen van de werkende vrouwen die we allemaal zijn, en die ons uiteindelijk ook bindt met de belangen van de werkende mannen. Samen zijn we de 99 procent!
Meer dan ooit is die gezamenlijke strijd nodig. De aanval op feminisme en mensenrechten is een globaal fenomeen onder de nieuwrechtse vlag. De vrouwonvriendelijke, racistische, xenofobe, homo- en transfobe vertogen sijpelen steeds meer binnen in instanties die beslissen over het lot van veel mensen zonder inspraak. Maar niet alleen extreemrechts is een bedreiging. Vrouwenrechten en trans- en holebirechten worden vandaag breed ingezet in het mainstreamdiscours dat ‘de ander’, in het bijzonder moslims, uitsluit. Hier, in het Westen, luidt het, zijn gelijkheid tussen vrouwen en mannen en trans- en holebirechten gerealiseerd. ‘De ander’ of ‘de migrant’ wordt gezien als een probleem en een bedreiging voor ‘onze westerse cultuur’. In een dergelijk xenofoob en racistisch discours dat de cultuur van ‘de ander’ als vrouwonvriendelijk, trans- en homofoob en gewelddadig voorstelt, worden mannen met migratieroots snel de kop van Jut. Terwijl de witte en rijke Weinsteins van deze wereld de stempel van jammerlijke uitzondering krijgen. Hier blijft ‘cultuur’ gemakshalve buiten schot.
Feminisme voor de 99% laat deze instrumentalisering van vrouwenrechten en trans- en homorechten niet toe en stelt meteen een concrete strategie voor: het wapen van de vrouwenstaking die alle vrouwen verenigt tegen de overlappende vormen van discriminaties in hun leven. Het manifest Feminisme voor de 99% is vooral een inspirerende boodschap van verzet voor activisten wereldwijd én hier bij ons.
Sofie De Graeve, Furia
Fatma Arikoglu, Ella
Uit: Feminisme voor de 99%, Cinzia Arruzza, Tithi Bhattacharya en Nancy Fraser (isbn 9789462671805 – 2019 – 136p. – 15 € – EPO Uitgeverij)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier