In het hoofd van een kleptomaan: ‘Ik wil niet in de gevangenis belanden. Ik wil mij vooral snel beter voelen’

© iStock
Anke Wauters
Anke Wauters Journaliste Knack Focus en Knack Weekend

Julie (26) steelt iedere maand voor honderden euro’s aan spullen die ze gemakkelijk uit eigen zak kan betalen. ‘Ik ben geen slecht mens, hé. Ik weet dat wat ik doe verkeerd is.’

Of ze zich schuldig voelt? ‘Soms, maar waarom zou ik geld neerleggen voor iets dat ik zo gemakkelijk mee kan grissen? Het is een gewoonte geworden, sterker dan mezelf. Schuldgevoelens heb ik uiteraard. Maar vooral schaamte. Heel veel schaamte.’

Ik denk dt veel mensen mij als een ordinaire dief zullen afschrijven. Maar dat klopt niet.

Julie (26), kleptomaan

Julie is zesentwintig en steelt iedere maand voor honderden euro’s aan spullen die ze gemakkelijk uit eigen zak kan betalen.

We ontmoeten haar in haar appartement in Gent, waar ze ons prompt een kop koffie aanbiedt. ‘Dat kopje?’ vraagt ze afwezig als ik pols naar de emaillen koffiemok op de salontafel, ‘Ook gestolen. Ik weet zelfs niet meer waar… of waarom.’

Oncontroleerbaar

We zijn nog geen tien minuten aan het praten en toch hebben we al een paar keer moeten slikken. Het is heel moeilijk om vooroordelen opzij te schuiven. Julie knikt: ‘Ik denk dat veel mensen mij als een ordinaire dief zouden afschrijven. Maar dat klopt niet.’

Personen met kleptomanie stelen niet uit economische overwegingen of persoonlijk gewin. Het gevoel van bevrediging wordt snel gevolgd door spijt.

Ann Cocquyt, psycholoog en psychoanalytisch psychotherapeut

We mogen kleptomanie niet verwarren met de klassieke winkeldiefstallen, bevestigt psycholoog en psychoanalytisch psychotherapeut Ann Cocquyt: ‘Personen met kleptomanie stelen niet uit economische overwegingen of persoonlijk gewin.’

Het gevoel van bevrediging na het plegen van de diefstal wordt door kleptomanen vaak omschreven als ‘een kick’ of ‘een fysieke rilling’. Als ze zich verzetten tegen deze drang, rapporteren ze een toename van spanning en angst.

‘Er ontstaat een bepaalde drang voor het stellen van een daad van kleptomanie, wat zij omschrijven als ‘verkeerd’, ‘oncontroleerbaar’ en ‘overweldigend’, duidt Cocquyt, ‘Freud omschreef deze drang als een drift die een bepaalde kracht uitoefent, die pas tot rust komt als de bevrediging is bereikt.’

Kleptomanen handelen vaak zonder plan, voorbereiding of hulp van anderen, onderstreept Cocquyt: ‘Belangrijk is dat zij zich bewust zijn van het immoreel karakter van hun gedrag maar dat de drang te sterk is om het stelen stop te zetten, dit in tegenstelling tot de klassieke winkeldiefstal. Het gevoel van bevrediging wordt snel gevolgd door spijt.’

Betekenissen ontrafeld

‘Uit mijn praktijkervaring als psycholoog beschouw ik het stelen als een symptoom van een onderliggend onbewust conflict. Het is in eerste instantie belangrijk om verder te kijken dan het steelgedrag op zich, om na te gaan wat de betekenis is van dit gedrag’, benadrukt Cocquyt.

Opvallend is dat na het stellen van een daad van kleptomanie door bepaalde personen een vermindering van symptomen van depressie worden gerapporteerd.

Ann Cocquyt, psycholoog en psychoanalytisch psychotherapeut

‘Wat drukt het uit? Wat verbergt het? Welke herinneringen zijn ermee verbonden? Enzovoort. In de loop van de behandeling wordt dit complex van betekenissen ontrafeld en bijgaande emotionele beleving tot uitdrukking gebracht.’

Kleptomanie gaat vaak samen met een andere psychische problemen, waaronder depressie. De depressie kan vooraf gaan aan het ontstaan van kleptomanie maar kan evengoed gelijktijdig ontstaan.

‘Opvallend is dat na het stellen van een daad van kleptomanie door bepaalde personen een vermindering van symptomen van depressie worden gerapporteerd’, zo stelt Cocquyt.

Julie lijdt aan depressie. ‘Het begon met concentratieproblemen die ik zelf toeschreef aan vermoeidheid’, vertelt ze openhartig, ‘Maar het ging van kwaad naar erger. Ik zat wekelijks bij mijn huisarts met klachten: spierpijn, maagpijn… Niets bleek te helpen.’

Rollercoaster aan emoties

Anderhalf jaar geleden zakte Julie volledig weg en werd duidelijk dat ze een depressie had. ‘Ik ben door een zeer donkere periode gegaan. Niets kon mij wakker schudden.’

Of toch: bijna niets. Zeven maanden geleden heeft ze voor het eerst gestolen. ‘Het gebeurde zonder dat ik erover nadacht’, vertelt de twintiger, ‘Ik stond in een parfumwinkel met een vriendin die maar geen knoop kon doorhakken. Ik testte samen met haar de verschillende geuren uit. Een van de peperdure flesjes stopte ik zomaar in mijn jaszak.’

Ik zie er niet uit als iemand die steelt. Ik ben gewoon een doorsnee vrouw in de ogen van de verkopers. En toch steel ik soms bijna een tweede maandloon bij elkaar. Dat is vreselijk.

Julie (26), kleptomaan

Julie zei aan haar vriendin dat ze een trein moest halen en stapte gehaast de winkel uit. Dat moment vergeet ze nooit meer. ‘Kriebels in mijn maag, een versnelde ademhaling’, lacht ze.

‘En achteraf: de opluchting dat er niets ergs gebeurd was, dat niemand mij had betrapt. Je kan het vergelijken met een hevige rollercoaster in een pretpark. Een rush. Het maakte mij zo blij om eindelijk nog eens iets te voelen.’

Hoewel Julie er nooit op uit trekt met het idee dat ze vandaag iets zal stelen, weet ze ondertussen wel wat ze doet. ‘Supermarkten zijn bijvoorbeeld een eenvoudig doelwit’, legt de jonge vrouw routineus uit, ‘Enkel dure flessen drank zullen daar een beveiliging dragen. Flessen wijn stop je wel zo in je handtas.’

‘Meestal ga ik naar de kassa met een verwaarloosbaar product: een tomaat, een appel… Een winkel binnenstappen zonder iets aan te kopen, valt al snel op. In veel van de plaatsen waar ik steel, ben ik bovendien een vaste klant. Ze vertrouwen mij. En…’

Julie twijfelt even: ‘Ik weet niet of ik dit mag zeggen.’

Dan haalt ze de schouders op: ‘Ik zie er niet uit als iemand die steelt. Ik ben altijd keurig gekleed. Ik heb een vaste job waar ik genoeg verdien. Ik ben gewoon een doorsnee vrouw in de ogen van de verkopers. En toch steel ik soms bijna een tweede maandloon bij elkaar. Dat is vreselijk.’

Schuld en schaamte

Vreselijk. Ze neemt het woord zelf in de mond. Al snel werd het tijdelijke goede gevoel vervangen door permanente schuld en schaamte, zegt ze: ‘Het knaagt aan mij.’

Ik weet dat als dit ooit uitkomt, ik niet op begrip zal kunnen rekenen. Ik zou iedereen verliezen. Volledig terecht. Depressie is een ding. Stelen, dat is een dealbreker.

Julie (26), kleptomaan

En dan, feller: ‘Natuurlijk knaagt het aan mij. Ik ben geen slecht mens, hé. Ik weet dat wat ik doe verkeerd is. Ik doe enorm hard mijn best om de drang tot stelen te onderdrukken. Toch loopt het uit de hand. Ik kan er niets aan doen.’

Ze slaat haar ogen neer. Wacht op een volgende vraag. Wanneer die uitblijft, gaat ze verder: ‘De schaamte is het ergste. Ik kan hier met niemand over praten.’

‘Ik weet dat als dit ooit uitkomt, ik niet op begrip zal kunnen rekenen. Ik zou mijn vrienden verliezen. Mijn lief zou mij aan de deur zetten. Mijn familie zou mij niet meer welkom heten. En terecht. Volledig terecht. Depressie is een ding. Stelen, dat is een dealbreker. Dat kan gewoon niet.’

Kleptomanen ondervinden vaak toegenomen lage eigenwaarde als gevolg van stelen. Die intense schaamtegevoelens en de angst voor gerechtelijke gevolgen zorgen ervoor dat kleptomanen niet durven praten over hun gedrag – zelfs niet met therapeuten.

‘Veelal komt de aap pas uit de mouw wanneer ze betrapt worden en er een rechtszaak van komt’, zegt psycholoog Ann Cocquyt, ‘De kans om betrapt te worden is bovendien heel hoog, net omdat kleptomanen meestal zeer onwillekeurig te werk gaan.’

Gevangenis

Hoe vertel je zoiets? ‘Vandaag voel ik mij sip. En oh, ik heb ook een haardroger gestolen.’ (lacht) Ik weet het niet. Het zal wel moeten. Ik wil niet in de gevangenis belanden.

Julie (26), kleptomaan

‘Maar betrapt worden zal de kleptomanie niet meteen een halt toeroepen’, voegt Cocquyt er nog aan toe, ‘Zelfs de dreiging van een gevangenisstraf slaagt er niet hun steelgedrag onder controle te houden.’

De drang overheerst, waardoor kleptomanen snel vervallen in hun oude steelgewoontes. ‘Een kleptomaan moet beschouwd worden als een persoon met psychische problemen en niet als een recidiverende winkeldief. Deze mensen hebben professionele hulp nodig. Met psychotherapie kunnen ze al een heel eind komen.’

Zelf heeft Julie de stap naar psychologische hulp al gezet. Maar ze bekent dat ze haar kleptomanie nog niet ter sprake bracht: ‘Hoe vertel je zoiets? ‘Vandaag voel ik mij sip. En oh, ik heb ook een haardroger gestolen.’ (lacht) Ik weet het niet. Het zal wel moeten. Ik wil niet in de gevangenis belanden. Ik wil mij vooral snel weer beter voelen.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content