‘Hij is zo gevoelig’: mogen mannen hoogsensitief zijn?

Mannen zijn net mensen. Zo zijn een aantal van hen hoogsensitief. Hoe ze daar het beste uit kunnen halen, en hoe ze hun schaamte overboord kunnen gooien in een maatschappij die vooral stoere venten wil, daarover schreef psycholoog Tom Falkenstein een boek.

Minder sensitief zijn. Dat is de belangrijkste wens van veel van de hoogsensitieve mannen die Duits psycholoog Tom Falkenstein in zijn praktijk ziet. Veel meer dan zijn vrouwelijke cliënten, worstelen ze volgens hem met hun gevoeligheid.

Dat ligt niet per se aan henzelf, concludeert Falkenstein in zijn net verschenen boek Hoogsensitieve mannen. Het ligt aan de maatschappij. ‘Op zich is er geen verschil tussen hoogsensitiviteit bij vrouwen en bij mannen. Zoals het door de Amerikaanse psychologe Elaine Aron gedefinieerd wordt, is het een aangeboren deel van je temperament, dat ervoor zorgt dat je zintuigen gevoeliger zijn, dat je sneller overprikkeld raakt, dat je een rijke innerlijke belevingswereld hebt en emotioneel alles intens beleeft. De reden waarom mannen het er lastiger mee hebben, is dat de typische kenmerken van hoogsensitiviteit in onze maatschappij niet geassocieerd worden met mannelijkheid.’

Niemand zal een vrouw minder vrouwelijk vinden als ze hoogsensitief blijkt, maar bij een man is dat een deuk in zijn mannelijkheid?

Tom Falkenstein: ‘Precies. Gevoeligheid, emotionele intensiteit, het zijn eigenschappen die we vandaag niet spontaan associëren met mannen. Het valt me dan ook op dat er bitter weinig geschreven is over hoogsensitiviteit bij mannen en dat het bij vrouwen sneller vastgesteld wordt.’

‘Ik heb twee praktijken. Eentje in Berlijn, waar mensen specifiek komen voor hoogsensitiviteit, en eentje buiten Berlijn, waar ze met psychologische problemen komen. Soms komt er in die tweede praktijk een man met depressieve klachten, en is hij verontwaardigd dat ik het onderwerp hoogsensitiviteit aanraak. Een psychisch probleem blijkt dan aanvaardbaarder dan een gevoelig temperament.’

‘In Berlijn is het soms omgekeerd, misschien omdat het daar ondertussen een ingeburgerd idee is. Daar zie ik weleens een cliënt die vertelt dat hij niet goed in zijn vel zit en die wil weten of dat betekent dat hij hoogsensitief is. Omdat hij dat een makkelijker etiket vindt dan depressie of burn-out.’

‘Hoe mannen reageren is dus heel dubbel, en omdat hun niet echt geleerd wordt hoe ze met emoties kunnen omgaan, protesteren ze soms of worden ze kwaad. Woede is dan ook een van de enige acceptabele emoties voor mannen in onze maatschappij. Pas als die wegebt, gaan ze onderzoeken wat hoogsensitiviteit betekent en hoe ze er nu eigenlijk tegenover staan. Net daarom is het belangrijk dat ook zij weten wat hoogsensitiviteit precies is.’

Je benadrukt in je boek ook dat het geen aandoening is?

‘Inderdaad. Het is geen psychologisch probleem, maar een deel van je temperament, en het hoeft je dus niet volledig te definiëren. Ik vergelijk het weleens met een gevoelige huid. Wie blond of rood haar heeft, heeft vaak een heel lichte huid, waardoor hij of zij veel risico loopt op zonnebrand. Die mensen weten dat ze moeten opletten en zichzelf soms moeten beschermen. Het definieert niet hun hele wezen, maar ze houden er wel rekening mee.’

‘Zo is het met hoogsensitiviteit ook. Je moet goed voor jezelf zorgen, en jezelf soms wat extra beschermen, maar verder hoeft het geen obstakel te zijn voor een goed leven.’

Het hoeft geen obstakel te zijn, maar is het vaak wel, zo blijkt uit de getuigenissen in je boek.

‘Daarom heb ik het boek ook geschreven. Zelfvertrouwen is op dat vlak cruciaal. Als je opgroeit met het idee dat je geen ‘gewoon’ jongetje bent, dat je sommige dingen anders aanvoelt of anders ziet, of als je je niet goed voelt binnen de heersende ‘jongenscode’, dan heeft dat een negatief effect op hoe je naar jezelf kijkt.’

‘Het feit dat onze maatschappij vandaag zo’n smalle kijk heeft op mannelijkheid, betekent dat jongens en mannen die niet competitief, stoer en koel zijn, zich automatisch een buitenbeentje voelen.’

‘Neem iets als casual seks. De maatschappij lijkt vandaag te denken dat ‘echte’ mannen altijd zin in seks hebben en dus elke kans zullen grijpen om met een vrouw te slapen. In mijn praktijk merk ik dat hoogsensitieve mannen daar opvallend minder in geïnteresseerd zijn. Omdat de vele prikkels van seksualiteit bij hen sterker binnenkomen en ook langer nagalmen, gaan ze minder op zoek naar vluchtige contacten en verlangen ze vaker naar een emotionele band met hun seksuele partners. En daar hebben ze dan zelf veel vragen over. ‘Ben ik wel een echte man?’

‘Vergeet niet, veel mannen hebben het stereotiepe idee over rolmodellen geïnternaliseerd. Passen ze niet binnen die lijntjes, dan gaan ze zich vragen stellen over hun eigenwaarde en plaats in de wereld.’

We leven te veel in clichés?

‘Absoluut, en mannen die het gevoel hebben dat ze niet in het clichébeeld passen, schamen zich voor wie ze zijn. Schaamte is ontzettend efficiënt. Het is een vernietigende emotie die ons klein en onzeker houdt.’

‘Ik pleit dan ook voor een veel diverser beeld van mannelijkheid. Er wordt veel gepraat over de mannelijkheidscrisis. We zouden niet meer weten wat mannelijkheid nu precies is, we zijn het verzwakte geslacht dat zwalpt en op zoek is naar een identiteit.’

‘Bovendien hebben jongens het moeilijker in het onderwijs, zelfdoding en verslaving zijn ernstige problemen bij mannen en het feit dat we gemiddeld vijf tot tien jaar vroeger sterven, kan volgens onderzoek tot 70% te wijten zijn aan levensstijl, stoer gedrag en omgeving.’

‘Maar ook al wordt er veel over die crisis geschreven, er worden maar weinig oplossingen geboden. Mijn voorstel is: een grotere mannelijke veelzijdigheid. Niet iedereen in hetzelfde hokje duwen, maar individuele verschillen toelaten.’

Zoals je collega Christopher Gerner zegt: ‘De man is een mens in een mannelijk lichaam. Dat wordt weleens vergeten.’

‘Gerner is een boeiend psycholoog, die veel bezig is met het idee van zelfcompassie. Dat brengt ons terug bij die schaamte, en bij temperament. Als je bijvoorbeeld introvert, verlegen of hoogsensitief bent, dan stelt hij dat je je daar absoluut niet voor moet schamen, en dat je je ook niet verplicht moet voelen om te voldoen aan de maatschappelijke ideeën van succes, die toch vaak gelinkt zijn aan een extraverte persoonlijkheid en een druk sociaal leven. Aanvaard wie je bent, is zijn stelling, en die is bepaald verfrissend.’

We zien gendergelijkheid vandaag meestal in termen van gelijke rechten. Dat was vooral in het voordeel van vrouwen, die tot een paar decennia geleden op veel vlakken tweederangsburgers waren. Maar als we gendergelijkheid breder zien, als minder strikte genderrollen en meer diversiteit binnen vrouwelijk- en mannelijkheid, dan hebben zowel mannen als vrouwen daar voordeel bij?

‘Exact. Er is een soort emancipatie van de man nodig. De vraag die we ons moeten stellen is: wat voor mannen hebben we nodig? Alleen extraverte, keiharde, dominante types? Of kunnen we als maatschappij ook ons voordeel doen met zachtaardige, emotionele types die dankzij hun gevoeligheid waardevolle bijdrages kunnen leveren?’

‘Ik heb dit boek geschreven vóór #metoo, maar ik merk dat de discussie over mannelijkheid en de al dan niet toxische versie ervan nu echt op gang komt, en daar ben ik blij om. Het is nodig. Wie wil je als man zijn? Dat is een vraag waar hoogsensitieve mannen bijna allemaal vanzelf op botsen, maar die we ook in de bredere maatschappij ernstig moeten stellen.’

Volgens jou kunnen hoogsensitieve mannen het goede voorbeeld geven. Door te tonen dat fijngevoeligheid, emotionaliteit en sensitiviteit ook een deel van mannelijkheid kunnen zijn, zijn ze misschien de voorhoede voor een meer divers manbeeld.

‘Klopt, maar ik moet opletten met dat idee, want dat kan verkeerd geïnterpreteerd worden. Ik zie dat hoogsensitiveit iets is waar mensen die het hebben zich intens mee identificeren. Het gevaar bestaat dat ze zich daardoor een beetje apart zetten. Maar hoogsensitiviteit is niet bijzonder, net zoals een bepaald huidtype dat niet is. Het is dus zeker geen vrijbrief voor arrogantie, want het gaat niet over welke soort persoonlijkheid beter of waardevoller is.’

‘Niet elke man moet per se gevoeliger of zachter worden, maar elke man moet wel de mogelijkheid hebben om zichzelf te zijn zonder dat de maatschappij te strikte rolrestricties oplegt.’

‘Hoogsensitieve mannen hebben met dat laatste vaak ervaring. Omdat ze niet in het plaatje passen, worden ze verplicht om na te denken over wat dat plaatje precies is. En dat laatste – nadenken en praten over rolmodellen – kan bevrijdend zijn, voor alle mannen. En trouwens ook voor vrouwen.’

‘Vandaar dat ik denk dat hoogsensitieve mannen als gids kunnen dienen in deze discussie. Neem het idee van zorg. Dat associëren we meteen met vrouwelijkheid, en als mannen zorgen, is dat meestal in financiële of fysieke zin. Maar wat als ook mannen zouden mogen zorgen in emotionele zin? Niet dat elke man zich daartoe geroepen voelt, maar het zou goed zijn als het een optie was. Voor die mannen die dat wel willen, en voor de zorgsector.’

Het valt op dat de mannen die in je boek aan het woord komen, heel genuanceerd over hun hoogsensitiviteit praten. Ze hebben ermee geworsteld, maar zien er ook een aantal voordelen in.

‘Dat is niet onlogisch. Wie hoogsensitief is, reageert anders en vaak sterker op de omgeving. Dat betekent bijvoorbeeld dat ze sneller overprikkeld raken in drukke omgevingen en zeker in de altijd geconnecteerde maatschappij van vandaag is dat een nadeel.’

‘Maar het betekent ook dat ze in positieve zin sterker reageren op wat hen op een goede manier raakt. De natuur, kunst, een goed gesprek, een liefdevol gebaar… Ze hebben vaak een sterk gevoel voor schoonheid, een rijke fantasie, een sterk inlevingsvermogen.’

Nogal wat van je getuigen hebben het over vader zijn.

‘Hoogsensitieve vaders hebben het soms moeilijk, omdat de drukte van kinderen hen sneller overprikkelt. Maar omdat ze opmerkzamer zijn voor de vaak subtiele signalen van hun kinderen en een groot empathisch vermogen hebben, hebben ze soms ook een beter idee van wat er in die kleine hoofden omgaat. Wat dan weer een groot voordeel is.’

‘In persoonlijke relaties goed omgaan met je hoogsensitiviteit kan daarom echt een meerwaarde zijn. Een ander voordeel is dat hoogsensitieve mensen vaak beter reageren op kleine psychologische interventies en hoogsensitieve kinderen die in een liefdevolle omgeving opgroeien, bijvoorbeeld, halen daar meer voordeel uit dan hun niet-hoogsensitieve vriendjes.’

‘Dus ja, ook al zien veel van mijn cliënten hoogsensitiviteit als een last, ze zijn zich meestal ook bewust van de positieve kanten. Dat is wat ik met mijn boek wilde doen. Niet alleen mensen leren hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen als ze hoogsensitief zijn, maar ook mannen sterken om zichzelf te accepteren zoals ze zijn. Misschien geeft dat de jongens die vandaag geboren worden, later meer vrijheid en verscheidenheid.’