Heeft een vrouwenstaking zin? Deze acties veranderden de kijk op vrouwenrechten

Naar aanleiding van Internationale Vrouwendag zal er opnieuw gestaakt worden. Daarmee sluit ons land aan bij een rijke geschiedenis van acties waarbij vrouwen opkomen voor hun rechten. Een overzicht van enkele spraakmakende gebeurtenissen.

Verenigde Staten: de oorsprong van 8 maart

Waarom Internationale Vrouwendag plaatsvindt op 8 maart? Het antwoord op die vraag ligt bij een vrouwenstaking in de Verenigde Staten. Op die dag in 1908 komen tal van meisjes en vrouwen uit de New Yorkse kledingindustrie op straat om te protesteren tegen de abominabele werkomstandigheden, de lange werkdagen, de lage lonen en de gangbare kinderarbeid in hun sector. Met de slogan ‘Brood en rozen’ vragen ze om meer economische zekerheid en een hogere levenskwaliteit.

In 1910 werd voor het eerst geopperd om deze datum te handhaven om de vrouwenrechten te vieren.

Verenigde Staten: recht om te leven

Het is dan wel de staking uit New York die Vrouwendag meehelpt vorm te geven, een grotere actie is de staking in ’textielstad’ Lawrence in 1912. Het werk is er erg repetitief en de machines gevaarlijk. Maar liefst een derde van de arbeidsters sterft er met geruïneerde longen voordat ze 25 zijn door het pluis in de lucht. De helft van de kinderen van de textielarbeiders sterft door de harde levensomstandigheden voor hun zesde en de gemiddelde levensverwachting is er 39 jaar.

Op 1 januari 1912 gaat er in Massachusetts een nieuwe wetgeving in, waardoor vrouwen en kinderen nog ‘maar’ 54 uur per week mogen werken, in plaats van 56 uur. Als uitkomt dat daardoor ook de lonen gereduceerd worden, legt een groep Poolse vrouwen op 11 januari het werk neer. De onrust breidt snel uit en door escalatie en politiegeweld krijgt de staking nationale aandacht. Meer dan tienduizend arbeiders hebben tijdens de tweede week van januari het werk neergelegd en hun aantal groeit nog met de dag.

Er waren ook mannen onder de stakers, maar aangezien er heel wat vrouwen in de textielfabrieken werkten, was er heel wat aandacht voor hun kant van het ‘Brood en rozen’-verhaal. Organisatrice Rose Schneiderman liet tijdens een toespraak volgende quote optekenen: ‘Wat de werkende vrouw wil, is het recht om te leven, en niet alleen maar in leven te blijven.’

Rusland: Brood en vrede

De vlam die in Amerika opflakkert, slaat ook over naar andere werelddelen. In 1913 laten Russische vrouwen van zich horen. Wanneer ze eind februari van dat jaar hele nachten moeten aanschuiven om brood te kunnen bemachtigen en ook daar heel wat sociale onrust broedt, komen honderdduizenden mensen op straat om ‘brood en vrede’ te eisen. Niet alleen het werk in de grote fabrieken wordt geviseerd, ook de ‘keukenslavernij’ en het de onderdrukking in het huishouden zijn kop van jut. De vrouwendemonstraties zijn voorbodes van de Russische Revolutie in 1917.

Enkele jaren later wordt 8 maart in Rusland bekrachtigd als datum voor Internationale Vrouwendag, maar door de connotatie met het socialisme zal de dag lang enkel in communistische landen worden gevierd. Het zal nog tot de tweede feministische golf duren voor (zo goed als) de hele wereld de dag erkent.

Verenigde Staten: Gelijkheid

Op 26 augustus 1970 blaast het Amerikaanse stemrecht voor vrouwen vijftig kaarsjes uit. De verjaardag wordt door zo’n 50.000 vrouwen uit verschillende steden herdacht met een staking. Voor elke dollar die een Amerikaanse man in 1970 verdiende, kreeg een vrouw voor hetzelfde werk 59 cent. Om deze en andere ongelijkheden (zoals de moeilijke toegang tot hoger onderwijs) aan te klagen, legden verschillende vrouwen voor een dag het werk – betaald en onbetaald – neer. De grote actiepunten zijn mogelijkheid tot een veilige abortus voor iedereen, een gelijke behandeling op de arbeidsmarkt en gratis kinderopvang.

Frankrijk: ‘Grrr-rêve’

Op 9 juni 1974 organiseert de Franse vrouwenbeweging een staking van loonarbeid, huishoudelijk werk, zorg voor kinderen en ‘seksuele taken’. Met de staking wil de beweging laten voelen hoezeer vrouwen nodig zijn om de samenleving zonder problemen te laten draaien.

De organisatie schat het aantal deelnemers op slechts enkele honderden, maar de actie heeft wel zijn impact. Het ontwaken van genderbewustzijn laat zich in die tijd ook voelen in de politiek: op het einde van de jaren zeventig moet Frankrijk enkel Zweden laten voorgaan op vlak van aantal vrouwelijke ministers.

IJsland: Lange Vrijdag

In 1975 schrijven de vrouwen van IJsland geschiedenis. De zin om te staken verspreidt zich als een lopend vuurtje onder de 220.000 eilandbewoners en op 24 oktober komt maar liefst negentig procent van de IJslandse vrouwen op straat om gendergelijkheid te eisen. De impact is enorm. Scholen en crèches sluiten de deuren en vaders moeten hun overenthousiaste kinderen meenemen naar het werk. Onder sommige vaders staat de dag nog steeds bekend als Lange Vrijdag.

Ook de gevolgen van de staking zijn historisch. IJsland wordt in 1980 het eerste land ter wereld dat geleid wordt door een democratisch verkozen vrouwelijk staatshoofd. Jarenlang zal het land bekendstaan als het meest feministische ter wereld.

Polen: Zwarte Maandag

Op maandag 3 oktober 2016 trekken duizenden Poolse vrouwen in het zwart gekleed de straat op. Reden is een aangekondigde inperking van de al erg strenge abortuswetgeving. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, kan een Poolse vrouw enkel nog een abortus laten uitvoeren als de zwangerschap haar leven in gevaar brengt. Wie de ingreep toch laat uitvoeren, kan daarvoor een gevangenisstraf van vijf jaar krijgen. Dat pikken de Poolse vrouwen niet. Na enkele smalende reacties van mannelijke politici (‘Laat ze maar plezier maken’, laat vicepremier Mateusz Morawiecki optekenen) verwerpt het Poolse parlement onder de massale druk uiteindelijk het voorstel.

Argentinië (en Zuid-Amerika): Zwarte woensdag

Op 8 oktober 2016 wordt de Argentijnse Lucia Perez gedrogeerd, verkracht en vermoord. Niet alleen de feminicide zelf vormt een aanleiding voor een nationale staking, ook de manier waarop de zaak twee jaar later berecht wordt: de drie verdachten worden door de voltallig mannelijke jury volledig vrijgesproken voor de verkrachting en moord. Enkel het drugsbezit wordt bestraft.

Om de normalisering van geweld op vrouwen aan te kaarten, roept het collectief Ni Una Menos (letterlijk: ‘niet één meer’) Argentijnse vrouwen op om het werk neer te leggen. Zij geven daar massaal gehoor aan en trekken op Miércoles negro (‘zwarte woensdag’) in het zwart gekleed de straat op om te rouwen om Lucia en de honderden andere vrouwen in de regio die eenzelfde lot ondergingen. De staking schudt ook andere landen in Zuid-Amerika wakker en is een eerste in een hele reeks stakingen en protesten. Onder meer Mexico, El Salvador, Chili en Brazilië krijgen ook hun #NiUnaMenos-stakingen.

Wereldwijd: ‘een dag zonder vrouw’

De verkiezing van Donald ‘Grab ‘em by the pussy’ Trump als nieuwe president van de Verenigde Staten veroorzaakt een schokgolf doorheen de vrouwenbewegingen wereldwijd. Noord- en Zuid-Amerika slaan de handen in elkaar en roepen samen op tot een International Women’s Strike op 8 maart 2017. Meer dan vijftig landen nemen deel.

Spanje: overdonderend

Voor het tweede jaar op rij wordt er op 8 maart 2018 internationaal opgeroepen om het werk neer te leggen en ook de tweede keer wordt daar gevolg aan gegeven. Een speciale vermelding gaat in 2018 richting Spanje, waar op die dag maar liefst vijf miljoen vrouwen staken. Tien vakbonden steunen de staking en zelfs de toppolitici die aanvankelijk smalend deden over het initiatief, moeten uiteindelijk hun kar keren. ‘Als wij stoppen, stopt de wereld’, scanderen honderdduizenden vrouwen op straat. Vandaag zetelen er in de Spaanse regering meer vrouwen dan eender waar ter wereld en zijn vrouwenrechten een evident agendapunt voor de beleidsmakers.