Gepatenteerde uitstellers: beroepsluilakken, of zit er meer achter?

Iedereen heeft weleens geen zin om de vaatwasser uit te laden of wacht soms te lang met het bestellen van theatertickets, maar voor sommige mensen is uitstellen een manier van leven. Wat zit erachter?

Misschien morgen. Die graffiti fotografeerde ik een paar weken geleden in de stad. Grappig als achtergrond op mijn Facebook, dacht ik. Maar ik heb die foto uiteraard nog niet gepost. Morgen misschien.’ Katrijn (40) werkt als vertaler en heeft soms korte en soms lange deadlines. Maar voor ze aan de slag gaat, heeft ze altijd eerst andere dingen te doen. Een kast herschikken, alles googelen over Meghan Markle en haar getroebleerde vader, een leuk hotel in Lissabon zoeken, Het smelt uitlezen en vier afleveringen van Vikings bekijken.

Katrijn is een uitsteller. Nu zijn we dat allemaal weleens, weet Slimmer Werken-trainer Karen Visser, die net Vandaag begin ik echt uitbracht. ‘Uitstellen is perfect normaal gedrag. Een taak die we vervelend vinden, of net heel spannend, schuiven we voor ons uit omdat we nu eenmaal graag leuke of bekende dingen opzoeken. Maar zo’n 20% van de bevolking noemt zichzelf een uitsteller.’ Ze hebben gelijk, schrijft dr. Joseph Ferrari in zijn boek Still Procrastinating: The No Regrets Guide to Getting It Done. ‘Iedereen stelt uit, maar niet iedereen is een uitsteller.

Uit ons onderzoek blijkt dat uitstelgedrag bij een op de vijf volwassenen een probleem is dat hun leven beïnvloedt. Procrastineren is hun manier van leven. Ze doen het thuis, op het werk en in relaties. Dat cijfer ligt hoger dan bij veel andere psychologische problemen en toch doen we wat lacherig over procrastinatie. Alsof het een kwestie van luiheid en timemanagement is.’

Maar dat is het niet, weet Katrijn. Ze is niet lui. Meer zelfs, volgens haar baas is ze een van de productiefste vertalers in het bureau. Maar zelfs na verschillende cursussen timemanagement slaagt ze er niet in om op tijd aan haar vertaalwerk te beginnen. Ze haalt systematisch haar deadlines, maar daar komt altijd nacht- en weekendwerk bij kijken en vooral ook veel stress. En die stress is een integraal onderdeel van de definitie van procrastinatie, weet Visser. ‘Als we iets uitstellen omdat het ons later beter uitkomt, kunnen we daar prima mee leven. Het is maar als uitstellen je overkomt, als je zaken voor je uit schuift uit angst voor bijvoorbeeld kritiek, oordelen en afwijzing, dat het stresserend wordt.’

Ook Ferrari vindt dat uitstellen pas een probleem is als het ongemak, een verminderde levenskwaliteit en een disfunctionele manier van leven tot gevolg heeft. Hij omschrijft het als een vorm van zelfsabotage. ‘Ik heb nooit een voldaan gevoel als ik een taak heb afgewerkt’, zucht Katrijn. ‘Omdat ik alles altijd op het laatste nippertje doe, denk ik vaak: met wat meer tijd was het beter geweest. Ik lijk ook nooit vrije tijd te hebben. Is iets klaar, dan is er al iets anders dat dringend is. Ik bevind me altijd onder aan een immense berg werk. En goed voor mijn zelfbeeld is dat gevoel van mislukking ook niet, natuurlijk.’

Allergisch voor saai

Uitstellers zijn niet lui. Ze zijn ook niet per se dom. Gecertificeerde genieën als Mozart en Kafka waren notoire uitstellers. Of neem architect Frank Lloyd Wright, die zijn bekendste gebouw, Falling Water, na maanden uitstellen in amper twee uur tekende, omdat de ondertussen van ongeduld popelende opdrachtgever had laten weten dat hij die middag zou langskomen.

De vraag is: wat zijn uitstellers dan wel? En waarom beginnen ze niet gewoon op tijd? Daar is geen makkelijk antwoord op te geven, zo blijkt. ‘Uitstellen is zeer complex en heeft verschillende psychologische lagen’, legt Visser uit. ‘Om te beginnen zijn wij mensen veel meer gefocust op het hier en nu dan op de lange termijn. We houden nogal van instant satisfaction.’ Natuurlijk weten we dat sparen voor ons pensioen een goed idee is, maar op reis gaan is leuker. Een diploma halen is goed, maar dat volgende level in een game is nu even belangrijker.

‘Uitstellen gaat eigenlijk niet over het beheren van onze tijd, maar over het beheren van onze emoties’, vertelt Visser. ‘We doen het om negatieve emoties te vermijden en om ons ego te beschermen. Perfectionisme en de bijbehorende faalangst zijn voor veel mensen de basis van hun procrastinatie. Eindeloos talmen omdat je het spannend vindt om aan een taak te beginnen waar je op beoordeeld zult worden, bijvoorbeeld. Want een opdracht die niet klaar is, kan ook niet afgekeurd worden.’

Iets wat Laurens (49), docent psychologie, herkent. ‘Bij wetenschappelijk onderzoek kan ik eindeloos blijven hangen in studies, research en cijfers. Ook al doe ik dat veel minder graag dan schrijven, toch duurt het altijd veel te lang voor ik aan mijn rapporten begin. Omdat ik het juist wil hebben en 100% zeker wil zijn van mijn standpunt. Ik heb liever dat ze me verwijten dat ik te laat ben, dan dat ik iets heb geschreven wat niet klopt.’ Sommige mensen zijn perfectionistisch en leggen de lat te hoog, anderen zijn onzeker van aard, nog anderen hebben geleerd om niet te veel te verwachten in het leven en dus ook niet te veel inspanningen te leveren.

Natuur en cultuur lopen ook hier door elkaar. Ook karaktereigenschappen als doorzettingsvermogen, verantwoordelijkheidsgevoel, zelfcontrole en impulsregulering spelen een rol, legt Visser uit. ‘Een specifieke groep uitstellers is dan weer allergisch voor alles wat saai is. Als het leven rustig en overzichtelijk is, creëren ze situaties waarin ze zichzelf onder druk zetten. Deze mensen halen voldoening uit de kick van het afwerken van bijna onmogelijke taken.’

Dat niet alle uitstellers perfectionisten zijn, weet onderwijzeres Myriam (29) heel zeker. ‘Ik ben absoluut niet faalangstig. Omdat ik niet competitief ben, kan het me niet echt schelen hoeveel punten ik haal of wat anderen vinden. Maar ik ben wel heel impulsief en vermijd dingen die ik niet leuk vind. Dat heb ik ontdekt tijdens mijn studie. Ik slaagde niet voor mijn examens omdat ik simpelweg niet studeerde. Met de hulp van een gedragspsycholoog ontdekte ik waarom: er was altijd wel iets leukers om te doen dan samenvattingen maken. Dankzij een strakke maar realistische planning slaagde ik uiteindelijk met onderscheiding.

‘Voor een klas staan laat gelukkig niet veel uitstellen toe, maar als ik een voorbereiding moet maken of proefwerken moet verbeteren, haal ik nog altijd mijn uurschema boven.’ Een goed idee, vindt Vissers. ‘Uitstellen is namelijk ook aangeleerd gedrag, en kan dus veranderd worden door dat gedrag aan te pakken.’

Ken je triggers

Natuurlijk zijn uitstellers niet gestoord, weet Visser. ‘Uitstellen heeft diepe psychologische oorzaken, maar het is ook aangeleerd gedrag. Dat gedrag kan aangepakt worden. Het is niet makkelijk en er is geen eenvoudig techniekje dat alles verandert. Uitstellen is een integraal deel van je persoonlijkheid, dus je kunt het niet uitbannen. Je kunt er wel mee leren omgaan en het tot een onschadelijk minimum beperken.’ Iréne zocht hulp, volgde loopbaanbegeleiding en kwam tot de conclusie dat een leven als thuiswerkende zelfstandige haar uitstelprobleem had doen exploderen.

‘Ik werk sinds een jaar voor een ontwerpbureau. Vaste uren, zeer strakke deadlines en collega’s die sociale controle uitoefenen. Na dag één was mijn uitstelgedrag al drastisch verminderd en vandaag is het nog maar occasioneel een stressfactor in mijn leven. Natuurlijk liggen de kussens van onze terrasstoelen al drie maanden in de gang te wachten tot ik ze naar de kelder breng, maar eerlijk gezegd kan dat me maar weinig schelen.’

Stap één in je anti-uitstelstrategie is zelfkennis. ‘Zoek uit waar je uitstelgedrag vandaan komt. Is het perfectionisme, gebrek aan impulscontrole, faalangst, een zucht naar kicks…’ Die kennis is een mooi begin, maar niet genoeg. ‘Vervolgens moet je ook uitzoeken wat je uitsteltriggers zijn. Sommige mensen gaan procrastineren als ze te veel werk hebben, andere doen het net als ze zich vervelen.

Die twee dingen vragen een andere aanpak. Bij het eerste moet je leren om grote brokken werk in kleinere behapbare stukken in te delen, bij het tweede helpen specifieke timemanagementtechnieken. Ga je uitstellen om je faalangst te onderdrukken, dan is het belangrijk dat je die concreet aanpakt, bijvoorbeeld door te leren anders over jezelf te denken en de lat wat lager te leggen. Stel je vooral uit omdat je afgeleid wordt door een onrustige of te stimulerende omgeving, richt dan je kantoor zo in dat dit niet gebeurt, leg je smartphone weg en zet desnoods de wifi uit.’ Pas als je weet hoe jouw uitstelmechanisme in gang wordt gezet, kun je een concreet plan met praktische, haalbare stappen maken die je echt vooruithelpen en je gedrag structureel kunnen veranderen.

Een valkuil waar veel mensen in trappen, is dat ze zich vooral richten op wat ze niet meer willen doen, vertelt Visser. ‘Terwijl gedragsverandering beter gaat als je formuleert wat je wel gaat doen, wat je nu al goed doet en wat je kunt volhouden. Formuleer daarom je voornemens zo concreet en positief mogelijk.’

Katrijn ontdekte in therapie dat ze vooral ging uitstellen bij grote vertaaltaken. ‘Als ik geen overzicht heb, raak ik in paniek. Ik heb nu geleerd om elke job in kleine stukjes op te delen en die zo strak mogelijk te plannen. Ik ben ook heel snel afgeleid en heb daarom een programma op mijn computer staan waarmee ik mijn internetbrowser voor een bepaalde periode platleg. Freedom heet het, ietwat ironisch. En omdat ik geen ochtendmens ben, reserveer ik mijn ochtenden voor research. Echt vertalen doe ik pas na de middag, als mijn brein er klaar voor is. Ik zeg niet dat mijn uitstelprobleem volledig opgelost is, maar ik heb sinds de zomer maar twee weekends meer gewerkt. Dat voelt aan als een mirakel.’