Een ruzie gaat nooit zomaar over wie de afwas moet doen en wie de wc-bril omhoog liet staan. Conflictcoach Serge Ornelis leert ons om achter de verwijten te kijken en gelooft in de kracht van gezond clashen. “Ruzie kan je relatie met iemand verbeteren.”
Ruziemaken is nuttig, belangrijk en maakt misschien zelfs betere mensen van ons. Tenminste, als we het op een goede manier doen, schrijft conflictcoach Serge Ornelis in zijn boek Met slaande deuren. Ruzie is dan een soort noodprocedure die we inroepen op het moment dat een relatie verstoord raakt. Stop. Respecteer mij. Zie mij. Hou van mij. ‘Net daarom is het zo nuttig, je maakt ruzie als je een relatie belangrijk vindt of als je elkaar graag ziet.’
Zoals Claire (49) en Fleur (53). Er zit al een tijdje een haar in de boter tussen die twee zussen. Hun vader, al twintig jaar weduwnaar, brak een paar maanden geleden bij een fietsongeluk zijn heup en is na een lange revalidatieperiode weer thuis. ‘Ik heb zijn verblijf in een centrum geregeld, thuishulp gevonden en veel administratie gedaan’, vertelt Claire. ‘Maar ik heb een drukke baan, een gezin en ik woon niet vlakbij, dus ik kom niet elke dag langs. Mijn zus, die om de hoek woont en huismoeder is, doet dat wel.’ ‘Ik vind dat Claire zich er makkelijk van afmaakt’, zucht Fleur. ‘Natuurlijk helpt ze ook, maar de was doen, zorgen dat er soep is en met papa naar het kerkhof rijden, dat doe ik. En dat stoort mij. Het is niet omdat ze de jongste is, dat ze geen verantwoordelijkheid heeft.’
‘Dit is een conflict’, legt Ornelis uit. ‘Die komen vaak én bovendien overal voor, omdat we nu eenmaal verschillende meningen, belangen en wensen hebben. Maar niet elk conflict is een ruzie. Kun je op een rationeel niveau blijven praten over hoe je elk iets anders wilt en hoe je dat kunt oplossen, dan ontstaat er vaak geen ruzie. Een conflict heb je, ruzie maak je. Ik vergelijk het weleens met het verkeer. Je hebt een conflict als twee auto’s tegelijk een kruispunt oprijden en elkaar in de weg zitten. Je kunt dat met gebaren en geduld oplossen. Ruzie is wat er gebeurt als je uitstapt.’ Of als je zus tegen je roept.
Dat het een schande is, schreeuwde ze een paar weken geleden, vertelt Claire. ‘Ik was die week nog niet bij papa geweest, maar het was de eerste schooldag, ik had een presentatie die af moest en ik heb elke dag twee keer met mijn vader gebeld of gefacetimed. Hij vond dat prima, Fleur niet. Dus ik werd kwaad en heb teruggeroepen.’ ‘Dat ik niet mocht verwachten dat zij naar de supermarkt ging,’ vertelt Fleur, ‘want dat zij het druk had, terwijl ik toch gewoon thuis was en die extra boodschappen er wel bij kon nemen.’
Negeren of reageren
‘Ruzie gaat eigenlijk altijd over de relatie tussen de twee ruziemakers. De concrete kwestie, in dit geval de zorg voor hun vader, is niet meer dan een aanleiding’, aldus Serge Ornelis. ‘Bij een conflict wordt er vaak een grens overschreden. Stoort een opmerking mij, dan kan ik gewoon vragen wat je ermee bedoelde en wordt alles uitgeklaard. Maar neem ik het persoonlijk, dan krijg je miskenning. Het gevoel dat je gekrenkt of vernederd bent of dat de ander niet voldoet aan je verwachtingen. Dat kwetst ons. Miskenning is de bron van veel, zo niet van alle ruzies. Door de pijn die we op dat moment voelen, borrelen er twee mogelijke emoties op. Je keert je naar binnen en voelt verdriet. De oorzaak is verlies, en die tegenvallende verwachtingen. Keert de pijn zich naar buiten, dan richt die zich op de ander en voel je woede. Die twee emoties hebben een enorme impact en zorgen er jammer genoeg vaak voor dat het misloopt. We kunnen bij miskenning onze grieven opkroppen of negeren, of we kunnen reageren. Hoe we reageren bepaalt of de ruzie ontspoort dan wel nuttig is.’
‘Zeg je nu dat ik toch niets beters te doen heb?’ had Fleur haar zus toegebeten. ‘Het is niet omdat jij altijd opschept over je drukke baan dat ik gewoon uren voor de tv hang of zo. Ik maak tenminste tijd voor mijn familie.’ Dat kwam aan bij Claire. ‘Ik voel me vaak schuldig over het feit dat ik zo veel werk, zeker na mijn scheiding, en Fleur weet dat. Ze was gewoon gemeen. En dus heb ik zelf ook heel grof gereageerd. Dat ze nog nooit een dag in haar leven hard gewerkt had, dat ze haar diploma verkwanselde als huisvrouw, dat soort dingen.’
Serge Ornelis: ‘Een opeenvolging van reacties zorgt voor ruzie. Iemand voelt zich miskend en reageert, waardoor de ander zich op zijn beurt miskend voelt. Miskenning boven op miskenning en je bent vertrokken. Dat heeft iets karma-achtigs, het idee dat je pijn alleen hersteld wordt als de ander ook pijn voelt. Om dat te bereiken haal je wapens boven. Je gaat de ander overtroeven en argumenten onderuithalen, je probeert hem te kwetsen met als doel z’n zelfbeeld onderuit te halen of je gooit met beschuldigingen en verwijten. Excuses eisen is ook een sterk wapen en ook dreigementen komen voor. Helemaal mis gaat het bij emotionele chantage. Naast vergelding willen we ook vaak statusherstel. Gelijk krijgen, eigenlijk. Jij krijgt wat je wilt, de ander moet toegeven. Als je wapens gaat gebruiken, is het doel niet meer het conflict oplossen. Er ontstaat een machtsstrijd, dat strijdperk wordt onoverzichtelijk en de verwijten vliegen alle kanten op. De ruzie ontspoort.’
Ken je kruitvat
Ze heeft er spijt van, vertelt Fleur, van de verwijten die ze haar zus naar het hoofd slingerde. ‘Ik had echt een zware dag. Mijn dochter was ziek, ik vond een dikke rekening in de bus en papa had gezeurd dat ik alweer niet de juiste pudding had gekocht. Ik was al maanden doodmoe, want naast mijn vader gaat het ook niet goed met mijn schoonmoeder. Claire was er die dag gewoon te veel aan. Ook omdat ik me al sinds papa’s ongeluk ergerde aan haar bemoeizucht.’
‘Emotionele intelligentie betekent niet alleen dat je empathie voelt, het betekent ook dat je je eigen gevoelens kent en onder ogen kunt zien. Soms borrelt er onderhuids van alles, waardoor je minder tolerant, om niet te zeggen ronduit ontvlambaar bent. Om ruzie te voorkomen, of om goed ruzie te maken, moet je dus je eigen kruitvat kennen. Wat is er bij jou aan de hand, en heeft dat invloed op jouw reacties? Als een vorige ruzie bovendien niet uitgeklaard is, belandt die wrijving in je kruitvat en komt alles de volgende keer weer naar boven. Dan maak je exact dezelfde ruzie, ook al lijkt die over iets anders te gaan.’
Zo ben ik nu eenmaal
Ook Claire schrok van haar eigen reactie. ‘Fleur wist exact mijn gevoelige snaar te raken, en mijn eerste reactie op veel dingen is kwaad worden. Zo ben ik nu eenmaal.’
Serge Ornelis: ‘We hebben uiteraard genen die voor een deel bepalen wie we zijn, maar ik zie mensen als een pot aarde vol zaadjes: wat gaat groeien, hangt af van welke zaadjes water krijgen. Genen, onze opvoeding, hoe we opgegroeid zijn… Het geeft ons strategieën om te overleven, maar vaak zijn die eenmaal volwassen niet meer nuttig. En toch hebben we nog een klik-zoom-reactie. Iemand duwt op een knopje en dat zet meteen een mechanisme in werking. Dat speelt een cruciale rol bij het ruziemaken: de manier waarop je reageert, voelt als een natuurlijke reactie. Je kunt ervoor kiezen om te zeggen: ‘Je moet me maar nemen zoals ik ben.’ Maar misschien doe je jezelf en de wereld tekort. Je kunt ook leren om anders te reageren.
En nee, het is niet vreemd dat je zus exact weet waar je gevoelige snaar ligt, want ze kent je heel goed. De mensen die dicht bij je staan kunnen je, net daarom, ontzettend kwetsen.’
Het was hun vader die de ruzie onderbrak. ‘Wat is hier in godsnaam aan de hand’, schreeuwde hij. ‘Niet in mijn huis!’ Waarna hij zijn twee dochters naar huis stuurde.
‘Een slechte ruzie is er een die met je aan de haal gaat. Een waarbij je er niet meer in slaagt om op een goede manier met elkaar te communiceren. Iedereen herkent vast dat moment dat je denkt: getver, waar zijn we mee bezig. Het goede nieuws is: als je redelijk gebleven bent en elkaar niet fysiek aanvalt, kun je bijna altijd de brokken weer lijmen.’
Asserlief
Toen Claire aan haar zoon vertelde wat er gebeurd was, was zijn eerste reactie: ‘Wat scheelt er met tante Fleur?’ ‘Ik dacht meteen: is hij meer in haar geïnteresseerd dan in mij? Maar hij had gelijk. Dat ik kwaad werd is normaal. Maar mijn zus is bijna nooit gemeen.’
‘Claires zoon past een regel toe die ik zelf erg belangrijk vind: als iemand iets doet wat je vervelend vindt of wat je stoort, stel jezelf dan de vraag wat er scheelt. Die vraag gaat immers recht naar de kern van de zaak. Goed ruziemaken betekent dat je het hebt over waar het echt om draait. Je bent gekwetst, maar wilde de ander je ook kwetsen? En zo ja, waarom? Als je ruziemaakt, probeer dan eerst en vooral niet in het hoofd van de ander te kijken. NIVEA, noemt een collega van mij dat. Niet Invullen Voor Een Ander. Als je dat kunt vermijden, is er ruimte om het te hebben over de miskenning die jullie voelen, en de impact daarvan op de relatie.
Het goede nieuws is: als je redelijk gebleven bent en elkaar niet fysiek aanvalt, kun je bijna altijd de brokken weer lijmen
Vertel wat iets met jou doet, onafhankelijk van wat de ander bedoelde. Dat is misschien geen natuurlijke reflex, maar het is goed om het te leren. Er wordt ons vaak verteld dat we assertief moeten zijn. We vergeten dat dat niet alleen betekent dat je moet opkomen voor jezelf, maar ook dat je rekening houdt met de ander. Streven naar gelijkwaardige relaties, eigenlijk. Ik noem dat asserlief zijn. Het gaat in de eerste plaats over de ander aanvaarden zoals hij of zij is en jezelf aanvaarden als iemand die het daar moeilijk mee kan hebben. De tweede laag is respect voor elkaar en elkaars belangen en de derde is communicatie. Vertellen wat er echt aan de hand is en waarom je iets belangrijk vindt. Die drie lagen heb je nodig voor een goede ruzie, en daar aandacht voor hebben kun je volgens mij leren.’
Allemaal prutsers
De eerste paar gesprekken na hun ruzie verliepen stroef, tot Claire en Fleur op een dag samen kleren gingen kopen voor hun vader. Tussen de kledingrekken kwam de essentie naar boven. ‘Ik heb het gevoel dat mijn zus al mijn hele leven de baas over mij wil spelen’, geeft Claire toe. ‘Zij is de oudste, zij weet alles beter, ik blijf het kleine zusje. Terwijl ik toch mijn twee zonen alleen opvoed en een veeleisende job heb.’ Fleur vindt haar zus dan weer een beetje een flierefluiter.’Ze lijkt door het leven te zeilen zonder zorgen, terwijl ik me altijd voor alles verantwoordelijk voel. ‘
‘Een ruzie is een barometer die kan aangeven hoe het met een relatie staat en welke issues er spelen. Als die ruzie over belangrijke dingen gaat, kan het je relatie verbeteren. Sommige ruzies zijn niet op te lossen. Mensen die ontzettend onzeker en angstig zijn, zien heel veel dingen als een miskenning, en dat maakt het moeilijk. Dan is de enige oplossing: heel veel liefde. Of stel dat een van de twee duidelijk en herhaaldelijk bewezen heeft geen gelijkwaardigheid in de relatie na te streven, waardoor alle pogingen om een probleem aan te kaarten mislukken. Dan is mijn advies: zoek de nooduitgang.
Maar ik ben optimistisch. Ik denk dat er geen slechte mensen bestaan, alleen gekwetste en emotioneel ietwat domme mensen. En natuurlijk maken we fouten bij het ruziemaken, maar daar leren we van. Dat duurt soms even. Omdat eens echt uitschieten ook deugd kan doen, of omdat we ongeduldig zijn. Onze oude gewoontes zijn diep ingesleten. En nee, ik heb geen stappenplan voor de kunst van het ruziemaken, want net zoals in alle kunst kom je er niet met een lijstje. Je zult vallen en opstaan, proberen en falen, maar ook slagen. Ik pleit er dan ook voor om mild te zijn voor onszelf. Professor Jean Paul Van Bendegem zei ooit in een interview: ‘We zijn allemaal prutsers.’ Dat is zo, en als we dat accepteren, komen we al een heel eind.’
Met slaande deuren – de kunst van goed ruziemaken, Serge Ornelis, uitgeverij Angèle.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
