‘Een bibliotheek vol niet-geleefde levens, die hebben we allemaal’

Nathalie Le Blanc staat stil bij de frappante feiten die ze al lezend opmerkte. Deze week:Middernachtbibliotheek van Matt Haig.

Wat als ik in Gent en niet in Leuven was gaan studeren? Wat als ik ja had gezegd op het aanzoek van X? Wat als ik niet die ene week gesolliciteerd had bij Libelle? Dan is de kans reëel dat ik deze column niet geschreven had. Ik was misschien niet eens journalist geworden, besefte ik tijdens het lezen van Middernachtbibliotheek van Matt Haig. In die roman beslist de depressieve Nora Seed dat ze uit het leven wil stappen, waarna ze in de Middernachtbibliotheek terechtkomt en via elk boek een mogelijk alternatief leven leeft. Getrouwd met haar eerste lief, een rockster of een poolonderzoeker, Nora ontdekt dat kleine beslissingen niet alleen haar eigen leven maar ook dat van de mensen om haar heen een compleet andere richting hadden kunnen uitsturen.

Zo’n bibliotheek vol andere, niet-geleefde levens hebben we allemaal, schrijft filosoof Jeroen Hopster in zijn boek De andere afslag. Een net iets slomere spermatozoïde en je werd niet eens geboren, een ander café binnenwandelen en je mist de liefde van je leven, net iets sneller het zebrapad op gestapt en boem, een auto. ‘We banen ons een weg binnen een veld aan mogelijkheden. Welke dat zijn is voor iedereen net even anders, maar dat ze er zijn geldt voor iedereen.’ Toch is ons menu aan levenskeuzes geen carte blanche, volgens Hopster. Elk van ons heeft talenten en mindere kantjes, en wie we worden wordt diepgaand bepaald door de plaats, tijd en het milieu waarin we geboren worden. Bovendien verlaten we een weg die we eenmaal ingeslagen zijn niet zo snel. Wie loodgieter is, schoolt zich niet snel om tot geoloog, wie gelukkig is in Gent overweegt geen verhuizing naar Glasgow. Maar het kan, want we zijn geen slaaf van onze genen en omstandigheden. Ten slotte is er nog doodgewoon geluk. Op de juiste plek zijn op het juiste moment, een praatje beginnen aan de bushalte en je hart verliezen, je sollicitatiebrief schrijven op het exacte moment dat ze iemand nodig hebben.

De vraag is of we in een van onze vele alternatieve levens gelukkiger zouden zijn. Dat hangt een beetje af van hoe we naar ons leven kijken, stelt Hopster. Nogal wat westerse filosofen zien het leven als een af te leggen weg, met kruispunten, rotonden en afslagen, of als een biografie die we voor onszelf schrijven. Zo’n eindbestemming speelt in de oosterse filosofie minder een rol, legt Hopster uit, daar gaat het eerder over de route. Reizigers twijfelen niet aan de weg, ze volgen hem gewoon. Het gaat over openstaan voor wat er op je pad komt, en je bereidheid om daarin mee te gaan. Levensgeluk is dan geen doel om na te streven, maar een ongezochte vondst, een idee dat Hopster duidelijk charmeert. Ook omdat we legendarisch slecht zijn in inschatten waar we gelukkig van worden. Zoals het cliché wil: niemand heeft op zijn sterfbed ooit geklaagd dat hij of zij niet genoeg gewerkt heeft, en toch werken we ons te pletter.

Honderdduizenden alternatieve afslagen en maar één leven, dat geeft spanning, aldus Hopster. ‘Het kan een bron van tragiek zijn, maar ook van opluchting, vreugde en dankbaarheid.’ Om het eerste te vermijden, is zijn advies: breng niet te veel tijd in het verleden door, piekerend over ‘wat als…’, maar focus op hoe alles wél is uitgepakt. ‘Weten dat de uitkomst geen gegeven is, maar dat het ook anders had kunnen uitdraaien geeft emotionele kleur en verdieping aan die ene mogelijkheid, soms een uit miljoenen, die zich wel heeft gerealiseerd.’ Ik begrijp tijdens het lezen van Haigs Middernachtbibliotheek helemaal wat hij bedoelt. De roman begint dan wel donker, maar maakte me al lezend oprecht blij met mijn leven. En ja, opgelucht, vreugdevol en dankbaar. Lang leve de KUL, single zijn en Knack Weekend.