Club Congé met kunstenaar Koen Vanmechelen: ‘Mijn passie is groter dan mijn vliegangst’

Twee maanden lang vertellen interessante mensen ons over hun zomerwensen en -plannen. Conceptueel kunstenaar Koen Vanmechelen brengt de zomer voor het eerst in jaren in Limburg door, maar haalt met zijn Labiomista-park de band met de thuisstreek al langer aan. ‘In Limburg kun je het statement van morgen maken.’

Reizen zit Koen Vanmechelen (55) in de genen. Zijn werk rond bioculturele diversiteit en projecten als het Cosmopolitan Chicken Project, waarbij hij nationale kippenrassen kruist, leiden hem al sinds de jaren negentig naar alle uithoeken van de wereld. Ook tentoonstellingen en lezingen maken van de multidisciplinaire kunstenaar uit het Limburgse Oudsbergen een wereldburger. Shanghai, Guangzhou, Moskou, New York, Dakar, IJsland: Vanmechelen is voortdurend onderweg. Een hels tempo dat hij de voorbije jaren combineerde met Labiomista, de ‘ontmoetingsplek voor mens, dier en natuur’ die hij vorig jaar opende in Genk en ook zijn studio herbergt. De op 9 juni heropende site lokte in zijn eerste seizoen meer dan veertigduizend bezoekers.

‘De eerste gesprekken met de Stad Genk dateren van 2014, de eerstesteenlegging vond plaats in 2015 – ook mijn zomermaanden waren de laatste jaren altijd goed gevuld’, zegt Vanmechelen. ‘Dit is de eerste in jaren waar ik met een lege agenda aan begonnen ben. Voor de de lockdown in het voorjaar had ik meer dan dertig projecten op stapel staan, en tegen eind juni schoot er zo goed als niets van over. Ondertussen vult mijn agenda zich opnieuw met tentoonstellingen en projecten, onder meer in Zagreb, Rome, Venetië, Londen en Warschau, maar op intercontinentaal niveau is het koffiedik kijken. Niet dat ik klaag – hier in Limburg valt genoeg te ontdekken en bewonderen.’

Waar denk je aan bij een staycation in Limburg?

‘Het Nationaal Park Hoge Kempen is een must. Een uniek natuurgebied met meer dan twaalfduizend hectare bos en heide, dennenbossen, duinen en waterplassen, met heel wat zeldzame dieren – ideaal om te wandelen en te fietsen of gewoon van de stilte te genieten. We werken trouwens nauw samen met het Nationaal Park rond de mogelijke rewilding van de zwarte ooievaars die tijdelijk in het ‘Protected Paradise’ achterin Labiomista neerstreken. Daarnaast hou ik ook enorm van de rijkdom van mijn geboortestad Sint-Truiden. Alleen al rond de markt staan er een zevental kerken. Ik lig er ook mee aan de basis van het Cosmocafé, een mengeling van een stadscafé, een levende kunstinstallatie en een broedplaats voor ideeën rond diversiteit, multiculturaliteit en de mensenrechten. Het terras is een trekpleister, en ik ontmoet er vaak vrienden en kennissen.’

Echte vakanties ken ik niet: ik neem op reis eerder snipperdagen

Je koestert je Limburgse roots. Dacht je er als kind al aan om uit te breken en de wereld te zien?

‘Nee, de wereld is me overkomen door de aard van mijn werk. Ik heb mijn ideeën rond de natuur en biodiversiteit altijd naar de stad gebracht, naar plekken waar men de diversiteit in het verleden geschonden heeft of probeert om ze te herstellen. Er is een enorme braindrain geweest in Limburg, maar zelf heb ik dat verlangen nooit op die manier gehad. Integendeel, als je kijkt waarmee Limburg zich ontwikkeld heeft als groene provincie, met al die fysieke en mentale ruimte, dat is haast een schoolvoorbeeld van verduurzaming. Dat was ook een van mijn reden om Labiomista hier te realiseren – omdat Limburg een plek is waar je het statement van morgen kunt maken.’

Ondertussen heb je wel de wereld afgereisd.

‘Dat is pure nieuwsgierigheid. Een drang om nieuwe plekken, andere culturen en mensen te ontdekken, al zadelt die me ook met een zekere onrust op. Mijn werk en de aard ervan spelen ook wel mee. Echte vakanties ken ik niet: ik neem op reis eerder snipperdagen, en die combineer ik dan met projecten waar ik potentieel in zie of ik ga op zoek naar een zeldzame kippensoort (lacht). Daarnaast heb ik vriendschappen opgebouwd met verzamelaars over de hele wereld, en vervolgens ook weer met hun vrienden, waardoor ik soms op onverwachte bestemmingen beland. Werk en privé lopen in mijn geval helemaal in elkaar over.’

Hoe kom je dan los van je werk?

‘Die behoefte heb ik echt niet. Ontdekken is een passie die je niet zomaar stillegt, en je hersenen ook al niet. De buitenwereld triggert me voortdurend. Ik heb daar ook geen last vast, integendeel. Ik vind dat een mens zich zoveel mogelijk moet uitdagen, en dat zoek ik ook wanneer ik op reis ga: het avontuur. Zwembadvakanties zijn niet aan mij besteed. De Himalaya, Tibet, mijn trektocht door de Serengeti: die reizen staan voor altijd in mijn geheugen gegrift.’

Ik ben zeker geen waaghals

Waren daar ook riskante avonturen bij?

‘Op mijn 25ste reisde ik met mijn vrouw Inge door India. In het chaotische station in Agra sleurde een groepje mijn vrouw mee en ontsnapte we op het nippertje aan een ontvoering. In Zimbabwe moesten we halsoverkop het land uitvluchten bij de machtsovername door het leger, en ook voor wilde olifanten en Maoïsten ben ik al op de loop geweest (lacht). Ik ben zeker geen waaghals: zulke ervaringen leren je om niet onbezonnen te werk te gaan, en zo snel mogelijk vertrouwd te raken met de context en situatie ter plaatse.’

Verken je op reis ook het werk van andere kunstenaars?

‘In de grote steden bezoek ik graag musea, maar aan een hoog tempo, heel zintuiglijk en gevoelsmatig. De infopanelen sla ik meestal over (lacht). Mijn vader is kunsthistoricus en bracht me als kind al heel wat bij – dan kijk en lees je wat selectiever.’

Sommige bezoekers van Labiomista doen dat wellicht ook.

‘Uiteraard. Veel heeft te maken met de taal die je spreekt en hoe beeldend je je ideeën omzet, en iedereen is anders. Voor mij is de ene manier van bezoeken en ontdekken ook niet beter of slechter dan de andere. Ik zou het jammer vinden indien iemand het park zou bezoeken en achteraf zou zeggen dat hij niets gezien heeft, maar het park is wel zo opgevat dat iedereen het op zijn eigen manier en tempo kan bezoeken. In grote lijnen volgt het parcours de overgang van een geciviliseerde wereld naar wildlife, waar de natuur het voor het zeggen heeft. De centrale plek is de positie van de mens in een evenwichtige wereld, en hoe we die dan vinden. Ik ben blij wanneer ik hoor dat bezoekers dat oppikken en daar zelf ook mee bezig zijn.’

Mijn werk situeert zich op het kruispunt van natuur, cultuur, kunst en wetenschap

Ik probeer me de natuurmens Koen Vanmechelen in een miljoenenstad als Shanghai voor te stellen.

‘Ik heb een enorme drang naar zulke kosmopolitische grootsteden, maar ik ben altijd enorm blij wanneer ik er vertrek. Wanneer ik kan terugkeren naar de stilte en opnieuw creëren. Een atelier middenin de stad is wellicht niets voor mij. Maar ik heb wel de onrust van de beweging en de afwisseling tussen de metropool en de natuur nodig. Mijn werk situeert zich op het kruispunt van natuur, cultuur, kunst en wetenschap, ook daarin ben ik bezig met het zoeken naar evenwicht.’

Is er een vakantiejob waar je gruwelijke herinneringen aan hebt?

‘Ik heb in een vorig leven hotelschool gestudeerd en had in die jaren wel eens zomerjob in een restaurant. In plaats van er mee te koken liep ik er tegen een afwas van vijfhonderd couverts aan (lacht). De plongeur had afgebeld, dus zat er niets anders op dan het zelf te doen. Ik had zo’n hoog tempo en uithoudingsvermogen dat ik de afwas ook de drie volgende dagen mocht doen, en toen was het voor mij genoeg. Ik wilde bijleren als kok, afwassen kon ik al. Het koken is wel gelukt, ik heb dertien jaar als kok-patissier in toprestaurants gestaan.’

Hoe staat het ondertussen met je vliegangst?

‘Die wordt niet met beter met de jaren. Ik neem geen pillen en breek het toestel niet af, maar ik maak voor vliegtuigreizen wel kansberekeningen, en dan bedenk ik dat het plots gedaan kan zijn. Redelijk irrationeel allemaal, maar ik heb er weinig verhaal tegen. Mijn hoofd zegt dat geen enkel project of land het risico op een crash waard is. Anderzijds heb ik me nooit laten tegenhouden – mijn passie is groter dan de angst.’

.