Stalen blikvangers: waarom topontwerpers interesse tonen voor een Belgische emaillerie uit 1923

Als je in de Parijse metro zoekt waar je moet overstappen, sta je op glanzende emailborden van Belgische makelij te kijken. Gemaakt door Emaillerie Belge, de laatste in haar soort in ons land. Het 93-jarige bedrijf ging bijna ten onder maar krijgt nu nieuw leven in zijn ovens geblazen.

Mocht de vestiging van Emaillerie Belge in Molenbeek ooit te bezoeken zijn tijdens een Open Monumentendag, dan wordt het aanschuiven in lange rijen – en niet alleen omwille van het magnifieke industriële pand. Je wordt er overvallen door nostalgie. Overal staan, hangen en liggen oude reclameborden die in het collectief geheugen gegrift staan. Het rode mannetje van Spa, het gele logo van De Lijn, de roze olifant van Delirium Tremens … Elke ruimte in deze fabriek heeft wel een deur of toegang tot een volgende, als een doolhof met geheime gangen.

Het verhaal van Emaillerie Belge leest ook een beetje als een sprookje. Het 93-jarige bedrijf wist als enige in zijn sector te overleven. Bij het woord email denk je in eerste instantie aan een digitaal communicatiemiddel, maar email is ook een materiaal dat ooit waanzinnig populair was. Niet alleen reclameborden maar ook potten en pannen, lavabo’s, dienschotels, asbakken en kachels werden in de vorige eeuw, vooral tijdens het interbellum, gemaakt van email. Heel herkenbaar (en vandaag aan een comeback toe) waren de witte borden en koffiemokken met blauwe rand. Stalen Blikvangers is de titel van een oude expo die het patrimonium in beeld bracht.

VAN ONS EN VAN HIER

In de jaren twintig rolden er 40.000 stuks huisraad per dag uit de ovens van de Belgische emailleries. Tot de komst van plastic, aluminium en andere kunststoffen, die email naar de achtergrond duwden. De energiekosten van de ovens liepen hoog op. Maar dé doodsteek kwam in 1958, toen de politiek besliste dat het landschap niet zomaar mocht volhangen met reclameborden. Alle Belgische emailleries gingen een voor een failliet. Behalve die in Molenbeek, al werd het ook nooit meer de successtory van vroeger en kleurden de cijfers gedurende jaren even rood als de typische borden van Coca-Cola. Het bedrijf kreeg in de jaren negentig een nieuwe eigenaar en maakte weer winst, maar de voorbije jaren ging het opnieuw bergaf. Er was een redder nodig om de antieke ovens nieuw leven in te blazen.

In juni werd het bedrijf overgenomen door de jonge Tanguy Van Quickenborne (37). “Het stond te koop, want de vorige eigenaar Benoît d’Ydewalle ging bijna met pensioen”, vertelt Van Quickenborne. “Ik ben de fabriek komen bezoeken en ik kon zoveel héritage toch niet verloren laten gaan. Emaillerie Belge is van ons, van hier, van Brussel. Het levert een buitengewoon product en het ambacht mag niet verloren gaan.”

Email is gebakken glas op stalen platen: glasschilfers worden verhit en op 800 graden afgebakken. De kleuren worden in verschillende lagen via zeefdruk aangebracht. Midden in de fabriek staat de grote oven waar elk object doorheen gaat. De platen worden vervolgens opgehangen aan haken die wat doen denken aan een slachthuis.

VOLGERS MET NAAM

Enkele maanden na de overname is de vernieuwing al voelbaar. Kijk maar eens op de instagramaccount van Emaillerie Belge. Die werd nog maar recent aangemaakt en heeft dus amper volgers, maar hun namen spreken boekdelen. Muller Van Severen, Frederik Delbart, Maarten De Ceulaer … Hoe komt het dat de ontwerpers van het moment uit de Belgische designwereld interesse tonen voor een bedrijf dat bijna failliet was?

‘Tanguy’ is het antwoord. Insiders kennen hem als kunst- en designliefhebber, en als de vernieuwer van Van Den Weghe, een natuursteenbedrijf uit Zulte. Dat bedrijf nam hij enkele jaren geleden over en sindsdien regent het daar samenwerkingen met ontwerpers, onder wie Muller Van Severen, Julien Renault, Frederik Delbart en Michaël Verheyden. Op de komende Biënnale Interieur (zie p. 90) toont Van Den Weghe shelves van natuursteen van de Brit Michael Young. Van Quickenborne maakte van het West-Vlaamse steenkappersbedrijf een label dat vandaag adverteert met chique pagina’s in het even chique magazine Wallpaper.

NIEUWE SCHWUNG

Aan een van de bakstenen muren in Molenbeek hangt een bordje ‘Ferienwohnung, gemeubileerd’, uit de Duitse toerismesector. Er is ook een zaal vol stripplaten van Suske en Wiske. “We moeten er weer een hippe schwung in krijgen, al ben ik geen fan van het woord hip”, zeg Van Quickenborne. “Het is een verloren ambacht en we willen het opnieuw in de aandacht brengen.” Hij zette een nog jongere bestuurder, Vincent Vanden Borre (26), aan het hoofd van Emaillerie Belge. “Ik geloof in jonge mensen en dit bedrijf heeft frisse ideeën nodig.” Die gaat het duo op twee manieren injecteren. Eén: email anders toepassen. En twee: samenwerken met ontwerpers en kunstenaars. “Waarom email bijvoorbeeld niet in keukens integreren?”, zegt Vanden Borre. Denk een marmeren keukenblad met een spatwand van email.

“De lijst met ideeën en mogelijkheden die we willen uittesten, is lang.” De lijst met ontwerpers die willen samenwerken, ook. “En dan bedoel ik niet Jan, Piet en Pol, maar echte topnamen”, zegt Van Quickenborne. Als alles goed gaat, worden op de Designweek in Milaan volgend jaar meubels van Muller Van Severen voorgesteld. Maarten De Ceulaer wil iets met borden doen, Damian O’Sullivan (die voor Hermès ontwerpt) denkt na, en de Boxybroers en Sergio Herman kwamen langs met plannen voor een servies. “En Michaël Borremans is ook geïnteresseerd. Hij wil een bronzen sculptuur met email combineren.” Geen evidentie want dan moeten ze het materiaal plooien en zoiets rolde tot hiertoe nog nooit uit de fabrieken in Molenbeek.

ONVERWOESTBAAR WONDERPRODUCT

Vroeger, in de gloriejaren, werkte hier 130 man, vandaag schieten daar nog 6 werknemers van over. De site heeft haar grandeur behouden, figuurlijk maar ook letterlijk want ze is 10.000 m² groot. “Het gebouw bleef maar groeien doorheen de jaren, overal werden kamertjes bijgebouwd.” Vandaar dat doolhof. “Maar het is te groot qua oppervlakte en we zijn op zoek naar een nieuwe locatie.” Liefst met dezelfde industriële allure, en liefst in Brussel of omgeving, zodat de werknemers mee kunnen verhuizen. “We denken misschien aan Aalst, daar beweegt veel en zit industrie in de aderen. Maar Molenbeek wil ons ook graag houden en helpt bij de location hunting.” De machines verhuizen niet mee want ook die zijn aan vernieuwing toe. “De grote oven moet voor de productie acht uur opladen”, vertelt Vanden Borre. “En daarna weer acht uur afkoelen. Efficiënt is dat niet.”

Verder op het todolijstje van de jonge bestuurder: de bestaande business verder uitbouwen. “Spa, Duvel, Coca-Cola, Orval … ze zijn hier allemaal nog klant, maar er werd niet meer actief verkocht en gezocht. De contracten liepen en daar hield het op.” Binnenkort moet het email op de gevels van de Brusselse tunnels vernieuwd worden en Emaillerie Belge zal mee pitchen om het contract binnen te halen. Met de jaren verloor het bedrijf heel wat klanten aan concurrenten in lageloonlanden. De Belgische straatnaambordjes bijvoorbeeld. De typische blauwe plaatjes zijn gemaakt van email en dat maakt van alle steden en gemeenten in ons land potentiële opdrachtgevers. Hun email is een wonderproduct, zeggen ze: het krimpt niet, is krasbestendig en gaat jaren mee. “Wij geven een garantie van veertig jaar maar het kan makkelijk honderd jaar oud worden.” De getuigen hangen hier aan de muur.

(Tekst Veerle Helsen)