OpenStructures over winnen van Henry van de Velde Award: ‘Een signaal dat er draagvlak is voor duurzaam design’

Tijdens de uitreiking van de Henry van de Velde Awards werd OpenStructures, het project van het Belgisch-Duitse duo Thomas Lommée en Christiane Högner, bekroond met de Ecodesign by Ovam Award 2022. Wij voelden de ontwerpers aan de tand over hun duurzame en democratische designconcept.

Wat als we designobjecten ineen zouden kunnen knutselen zoals voorwerpen met Legoblokjes? Thomas Lommée en Christiane Högner, de bezielers van OpenStructures, bouwden voort op dit idee en ontwikkelden een open ontwerpsysteem dat vertrekt vanuit een gemeenschappelijk geometrisch raster waar designers mee aan de slag kunnen. Hun platform onderzoekt en ondersteunt een duurzame en democratische manier van ontwerpen.

Vandaag bestaat OpenStructures uit een databank van 1600 onderdelen en 750 objecten, ontworpen door meer dan 330 designers. De databank zal in de toekomst blijven aangroeien, zodat het concept tot leven komt bij mensen thuis, in hotels, kantoren, tentoonstellingsruimtes en winkels.

Wat betekent het winnen van de Ecodesign by Ovam Award voor jullie?

Christiane: Erkenning dat onze aanpak en visie gewaardeerd en ondersteund wordt.

Thomas: Dit geeft ons een platform om het verhaal achter ons concept te vertellen en daar zijn we heel dankbaar voor. Het versterkt het signaal dat er draagvlak is voor duurzame designalternatieven.

Waar staat OpenStructures voor?

Thomas: OpenStructures is een ontwerpsysteem dat vertrekt vanuit een gemeenschappelijk geometrisch raster waar designers mee en voor kunnen ontwerpen. De compatibiliteit van de onderdelen in de databank laat toe om oneindig veel functies en vormen te creëren en de levensduur van producten eindeloos te verlengen. We hebben een platform ontwikkeld waar co-creatie centraal staat. Wij zorgen voor de keuken waar anderen in kunnen koken.

Christiane: Het doel is design creëren voor hergebruik. Tijdens de ontwerpfase wordt er al gedacht aan wat het object in een volgende fase zou kunnen zijn, zodat de onderdelen flexibel ingezet kunnen worden. Hergebruik zonder modulaire onderdelen is immers heel ingewikkeld, waardoor mensen niet geneigd zijn om het uit te proberen. Het script dat we met OpenStructures aanbieden zorgt ervoor dat alle bouwonderdelen met elkaar gecombineerd kunnen worden. We bieden een volwassen vorm van hergebruik aan. De klassieke manier van recyclage en upcycling is niet voor iedereen een optie, maar we tonen dat het ook op een moderne manier kan.

Thomas: We proberen in te gaan tegen de gangbare manier van werken, waarbij er gevraagd wordt aan de eindklant om niet te prutsen aan objecten, maar naar de klantendienst te stappen met een kapot voorwerp. Met objecten die volgens de principes van OpenStructures gemaakt zijn, kunnen mensen zelf aan de slag. Die zelfredzaamheid vind ik heel belangrijk. We nodigen de gebruikers uit om zelf te improviseren met de bouwstenen en oplossingen bedenken wanneer een onderdeel stuk is of wanneer ze iets willen aanpassen aan het ontwerp. Door het plezier te ontdekken van zelf te kunnen spelen met de onderdelen krijgen ze hopelijk ook een andere kijk op objecten.

Het platform faciliteert deze aanpak globaal en online, maar we kunnen ons ook inbeelden dat er in de toekomst publieke ruimtes of winkelconcepten zijn waar mensen terechtkunnen voor onderdelen van OS. Niet enkel om producten te kopen, maar ook om ze te herstellen, aan te passen of terug te brengen. Deze plekken kunnen een combinatie zijn van stockage, archief, werkplek en ontmoetingsplaats.

Zijn er sectoren of systemen die als inspiratie dienden voor het concept van OpenStructures?

Thomas: OpenStructures is een combinatie van Lego of Meccano en Wikipedia. Net zoals Wikipedia een gemeenschappelijke encyclopedie is die geschreven wordt door heel veel verschillende mensen is OpenStructures een modulair systeem dat ontwikkeld wordt door heel veel designers. Creaties die gemaakt zijn van Lego of Meccano kan je eindeloos uit elkaar halen en opnieuw in elkaar knutselen. Dat is ook mogelijk met de bouwstenen van OS.

Christiane: Ook het principe van licenties binnen software is een inspiratiebron. Creative Commons is een heel sympathiek concept, waarbij je anderen de toestemming geeft om jouw werk te verspreiden en te delen. We vroegen ons af of we hardware kunnen ontwerpen zoals software. Door samen te werken zorg je immers voor meer slagkracht.

Thomas: Modulariteit is een van de duurzame ontwerpprincipes die eigenlijk al eeuwenlang bestaat. Het principe gaat al terug tot de historische Japanse architectuur waarin ze tempels bouwden en uit elkaar haalden om vervolgens elders opnieuw te bouwen. Wij hebben dit concept niet uitgevonden, maar willen het aanpassen aan onze genetwerkte context van vandaag.

Christiane: Een ander voorbeeld is het idee van universele standaard papierformaten. Over heel de wereld en in alle papierfabrieken werken ze volgens deze maten.

Thomas: In de logistiek zie je dat ook. Voor zaken zoals paletten, bierkratten en containers is het efficiënter als ze universeel compatibel zijn. Wij proberen dus uit te zoeken hoe je al deze systemen op design kunt toepassen.

Op welke manier is OpenStructures democratisch?

Thomas: Het sociale component is heel belangrijk voor ons. OpenStructures is er echt door en voor de gemeenschap. Door er al twaalf jaar mee bezig te zijn, verschillende workshops te houden rond het concept, vragen te stellen en in dialoog te gaan hebben we interessante inzichten vergaard. Soms krijg je ideeën van mensen die je zelf nooit had kunnen bedenken, ook al zit je er al die jaren met je neus op. Door samen te werken, ontdekken we gemakkelijker wat er wel en niet werkt.

Christiane: Ik vind het belangrijk dat er heel veel visies en stemmen vertegenwoordigd worden in de databank. Hoe breder het aanbod is, hoe interessanter het wordt.

Thomas: In het verleden betekende modulariteit jammer genoeg vaak uniformiteit. Zeker als de modulaire onderdelen door één persoon ontworpen worden, voel je de signatuur van de designer zeer sterk. Dit proberen we te vermijden door veel mensen uit te nodigen om mee te ontwerpen. Door deze diverse input wordt er een variëteit verwelkomd binnen een uniformiteit.

Jullie stellen dat OpenStructures een politieke agenda heeft. Waarom? En wat is de politieke agenda?

Christiane: Het is een softe en constructieve vorm van activisme. Objecten moeten duurzamer worden ontworpen en wij proberen een alternatief voor te stellen en iets in beweging te brengen. Misschien is dat een naïef idee, maar het zou frustrerender zijn om niets te proberen.

Duurzaam design moet gevaloriseerd worden door de maatschappij en politiek. Er moeten regels zijn waarbij duurzaamheid een financieel voordeel heeft, anders is het niet concurrentieel. Nu wordt de verantwoordelijkheid nog te vaak bij de morele inborst van de producent en consument gelegd, maar dat werkt niet.

Thomas: Als we zorgen dat het duurzaam alternatief gemakkelijk is in gebruik, kan het ook echt deel uitmaken van het dagelijks leven. Wanneer duurzaamheid het dagelijks leven binnen sijpelt geef je een signaal dat het anders kan. Daarom hebben wij in Elsene ook een klein winkelpand. Ons idee blijft op die manier niet louter bij theorie, maar wordt omgezet naar de praktijk. Als mensen kunnen zien en ervaren dat het alternatief geen ver-van-mijn-bedshow is, wordt er een draagvlak gecreëerd. Als er gestemd moet worden kan zich dit vertalen in andere politieke keuzes. We moeten niet wachten tot de politiek zelf verandert, maar zelf de voorzet geven en de beleidsmakers tonen dat we er klaar voor zijn.

Christiane: Momenteel zijn de duurzame alternatieven nog veel minder zichtbaar dan de opties die overconsumptie in de hand werken. Als vormgever kan je het alternatief uitwerken en tonen. Het kan een soort antigif zijn voor de overdosis slecht nieuws die we binnenkrijgen. We zijn met z’n allen verlamd door de negatieve berichtgeving. Er is nood aan een constructieve aanpak, waarbij de oplossingen getoond en gevierd worden. Zo geven we elkaar de energie om vooruit te gaan.

Ons systeem is misschien nog maar een druppel op een hete plaat, maar we hopen dat er veel verschillende oplossingen komen, zodat het makkelijker wordt om te kiezen voor die alternatieven.