Het groene Pakt in Antwerpen: dé nieuwe magneet voor foodies en creatievelingen

Op straat is er geen spoor van te bekennen, maar op het oude industriële terrein, tussen de Lamorinièrestraat, het Groen Kwartier en de Lange Leemstraat, ligt Pakt, een creatieve site en stadslandbouwproject. “Al het groen is eetbaar bij ons.”

Pakt omvat vijf bakstenen pakhuizen en een binnenplaats, die alle grondig gerenoveerd werden zonder aan de eigenheid van de site – ooit de vaste stek van een bouwbedrijf – te raken. ‘We waren het niet eens met de visie dat je zulke oude gebouwen best afbreekt, vertelt Stefan Bostoen, samen met Yusuf en Ismail Yaman initiatiefnemers van het project. ‘Toen de site werd aangekocht in 2006, werd er meer in de richting van lofts gedacht, maar daarbij kregen we tegenwind vanuit de Stad Antwerpen. Het idee groeide om er een creatieve plek van te maken, naar analogie met Brooklyn of Berlijn. We lazen ergens dat Antwerpen meer dan 8000 creatieve ondernemingen heeft. Toen beslisten we om ervoor te gaan. Dat was 2014, de enige beweging die je hier toen zag was die van de sporters bij Crossfit. De sportclub huist er al sinds 2011.’

Er bleef een groot deel van de oorspronkelijke site overeind, zelfs de oude deuren en werkbanken werden hergebruikt: ‘Dat past helemaal in onze cradle-to-cradle opzet’, vertelt Stefan, ‘we willen zo veel mogelijk materialen hergebruiken.’ Yusuf is erg sterk in het opsnorren van materialen die een tweede leven verdienen. Voor de huisstijl van Pakt ging hij bovendien specifiek op zoek naar verf in ‘Lamorinière-groen’, de specialiteit van de Antwerpse schilder Frans Lamorinière (1828-1911, red.), die zijn naam aan de aanpalende straat gaf.

Hotspot en hutsepot

De ruimtes van Pakt worden casco verhuurd, niet verkocht: ‘Bij zo’n filosofie kun je geen extra inmenging gebruiken. We willen er echt onze eigen stempel op drukken’, meent Stefan. Die filosofie wordt gedeeld tijdens rondleidingen, workshops en lezingen in de grote eventruimte: ‘Je moet de sfeer echt komen voelen, Pakt moet je beleven.’

Sinds de voorbije zomer zijn er al zo’n elf ondernemingen ingetrokken, waaronder een technologiebedrijf, architectenbureau en modellenagentschap, maar ook een koffiebar, pizzazaak en Bioforum Vlaanderen. Creatieve én culinaire bedrijfjes – want creativiteit moet gevoed worden. De bezielers zijn ook bekommerd om de impact op het milieu. Dus bewezen ze dat een dak veel meer kan zijn dan een grijs vlak, namelijk een daktuin van 1800 vierkante meter en 200 vierkante meter serre, midden in de stad. ‘Ondernemen en groen gaan hier samen. De tuin staat in nauwe wisselwerking met de creatieve bedrijven’, vertelt Stefan. ‘Zo staat het ook op onze website: ‘hotspot én hutsepot van ondernemers en stadslandbouwers die het hart van Antwerpen voeden met creativiteit en culinaire experimenten’. Die combinatie van creatief ondernemerschap en duurzaamheid, door onder meer de stadslandbouw op het dak, is wat dit project drijft. We willen groen in de stad brengen. Parken alleen zijn niet voldoende om haar groener en leefbaarder te maken. Te veel ruimte blijft onbenut.’ Hij wijst naar de kale terrassen van het appartementsblok aan de overkant. ‘Daar kan je toch iets fantastisch mee doen? Het stadsgroen moet echt deel gaan uitmaken van de architectuur.’

’t Dak

De daktuinen, of ’t dak van Pakt’, werden gerealiseerd in samenwerking met agro- en biotechnoloog Bram Stessels van CSA De Volle Grond in Tielrode. ‘Bram, Adje en Sjarel telen hier groenten, kruiden en eetbare bloemen. Op vrijdagnamiddag kun je groenten kopen op het binnenplein en die liggen ook in de winkel van Kasserol. Buurtbewoners kunnen lid worden van ’t Dak en er een bak huren om zelf aan de slag te gaan.’ De tips en tricks en het nodige materiaal (zaden, teelaarde, bruikleen van het gereedschap…) zijn on the house. Er wordt ook geëxperimenteerd met hooi- en strobalenteelt, het perfecte materiaal voor een daktuin: ‘Het weegt veel minder en het is ook makkelijker dan je groenten in vaste grond te stoppen’, aldus Stefan. Op de rand van het dak staan aangepaste IBC-vaten uit de voedingsindustrie met een mengsel van lavasteentjes en teelaarde, daarin worden groenten gekweekt. Er is zelfs plaats voor vissen op het dak, in een zogenoemd aquaponicssysteem. Het water wordt verrijkt met hun uitwerpselen, goed voor de bodem van het groentetuintje boven het aquarium. De groenten groeien op hydrokorrels met bacteriën die de uitwerpselen omzetten in voedingsstoffen voor de planten. Zo wordt het water gezuiverd dat vervolgens terug naar het vat met vissen stroomt. Ook een dertigtal fruitbomen, zes kippen en drie bijenkorven dragen bij aan de opbrengst die wordt verdeeld onder de leden of gebruikt door de plaatselijke eetzaken. Daarnaast droomt Stefan ervan om hier in de nabije toekomst ook nog vertical farming te mogen verwelkomen. Hij heeft nog heel wat andere groene projecten in petto voor Pakt.

Coeur de Pakt

Op het centrale plein, onder een grote boom, ligt het terras van de nieuwe zaak van de Antwerpse koffiebar Caffènation. Hier is meer ruimte, zodat ze bar, koffiebranderij, opslagplaats en kantoren op één plek kunnen centraliseren. Dankzij het koffiegruis kunnen de oesterzwammen van boer Bram welig tieren. De vliesjes van de bonen dienen dan weer als bodemverbeteraar voor de daktuin. De oogst van die tuin vind je onder meer bij de buren van Standard, die hier sinds kort zuurdesempizza’s en salades serveren, bereid met verse groenten en kruiden van ’t dak. In overleg met Bram zullen er ook minder voor de hand liggende groenten als warmoes, koolrabi of boerenkool gekweekt worden. De tomaten komen uit de Pakt-serre. Yusuf outte zich als een tomatenfreak. Met zaadjes die hij ooit in Bulgarije kreeg, worden in de serre de Coeur de Pakt-tomaten gekweekt. Yusufs record is een exemplaar van 1,45 kilogram. Als je weet dat The Jane afnemer is van deze tomaten, kan je er prat op gaan dat ze lekker zijn. De sterrenzaak -die aan de andere, meer afgeborstelde kant van het Groen Kwartier zit – heeft ook een kruidentuin op het dak en huurt een ruimte voor de proefkeuken en een atelier annex kantoor op de site.

Groene groentjes

‘We willen bewijzen dat je gezonde, lekkere voeding kunt kweken in de stad. Al het groen is hier eetbaar. Je vermindert bovendien het transport door te produceren én consumeren op dezelfde plaats. Daar bovenop recupereren we 300.000 liter water op de daken en in de regenwatertank’, aldus Stefan. Ook lunchzaak Kasserol is blij met de dakoogst. Oorspronkelijk waren ze een groene foodtruck en op zoek naar een ruimte voor hun keuken – tot dan bereidden ze alles voor in de keuken van hun ouders. Het klikte meteen met Pakt en aangezien ze er vanaf dan toch de ruimte voor hadden, besloten ze er een vaste zaak aan te verbinden. Ze verbouwen ook zelf aardappelen, groenten en kruiden bij Zelfoogstboerderij CSA (Community Supported Agriculture) Land Van Duwijck in Lier, waarmee ze de oogst van ’t Dak van Pakt kunnen aanvullen. Kasserol heeft ook een winkeltje waar je naast Pakt-groentjes onder meer ook olijfolie, passata, wijn, vers brood en confituur vindt, allemaal via korteketenproductie. Goed voor de ecologische voetafdruk, zeker als je zoals de meeste bezoekers naar de site fietst. Of doe aan autodelen, dankzij de Cambio-standplaats.