Creatieve kringloop: materialen, gebouwen en locaties slim hergebruikt

Pakhuis wordt jongerencentrum, China © We Architech Anonymous, BUILDING FOR CHANGE, GESTALTEN 2022
Amélie Rombauts
Amélie Rombauts Journalist Knack Weekend

In het boek Building for Change bundelt Gestalten herbestemmingsprojecten van architecten uit de hele wereld. Het trekt daarmee aan de alarmbel. Want, zo staat er, “materiaal, gebouwen en locaties hergebruiken kan de uitstoot van broeikasgassen met meer dan één miljard ton per jaar verminderen.”

De veranderingen in onze manier van leven en werken hebben steden de laatste honderd jaar radicaal veranderd. En dat heeft sporen nagelaten. Gebouwen staan leeg, verloederen en worden uiteindelijk afgebroken, vaak met enorme economische en milieukosten tot gevolg. “Volgens de garanties op de bouwmaterialen hebben gebouwen een verwachte levensduur van slechts dertig jaar”, schrijft auteur Ruth Lang. De Britse is naast architecte ook docente aan het Royal College of Art en de London School of Architecture. Ze onderzoekt hoe de hedendaagse architectuurpraktijk kan reageren op de klimaattoestand. “Toch gaan veel gebouwen makkelijk vijftig, zelfs meer dan honderd jaar mee. Maar architectuurtrends en veranderende gebruikspatronen verkorten dat potentieel. In tijden waarin we geconfronteerd worden met schaarste, peperdure fossiele brandstoffen en een wereldbevolking die straks de kaap van acht miljard zal halen, is het van levensbelang om die beschikbare middelen opnieuw te evalueren.”

In Building for Change bundelt Lang vijfendertig schoolvoorbeelden van creatief hergebruik. Van bestaande gebouwen die een nieuw doel kregen, beter afgestemd op de sociale of economische noden, tot slimme, circulaire nieuwbouw of renovaties waarbij de ontmantelde materialen werden gerecycleerd in plaats van er nieuwe aan te kopen. Als inspiratietool om die te korte levensduur van materialen net te verlengen. “Hergebruik lijkt misschien een reeks beperkingen op te leveren voor de creatieve vrijheid van architecten, maar dat klopt niet. Het lokt net fantasierijkere oplossingen uit die op geen enkele wijze afbreuk doen aan de kwaliteit ervan. Meer nog, in deze context hangt creativiteit niet langer af van het iconische karakter van nieuwbouw, maar van de vindingrijkheid van het hergebruik van wat er al staat.” Het bewijs in vijf projecten uit de vier uithoeken van de wereld.

Pakhuis wordt jongerencentrum, China

Toen We Architech Anonymous (WAA) aan het ontwerp van The Playscape in Peking begon, stuitte het team al meteen op beperkingen vanuit de lokale overheid. Bomen moesten behouden worden en aanpassingen aan de indeling, de materialen en de ramen van de pakhuizen werden verboden. Met hun gedurfde ontwerp slaagden ze erin de bewoonbare oppervlakte met zeshonderd vierkante meter te vergroten, en het terrein met 879 vierkante meter uit te breiden. Het kronkelige landschap en zijn glijbanen, trappen en loopbruggen moedigen de kinderen en jongeren aan om buiten te spelen en hun zintuigen te prikkelen in plaats van zich terug te trekken achter hun scherm.

w-a-a.cn

Silo wordt museum, Zuid-Afrika

Deze geklasseerde graansilo uit 1920 was niet alleen vijftig jaar lang het hoogste gebouw van Sub-Sahara-Afrika, sinds 1990 vormde het ook een symbool voor Kaapstad. Enerzijds voor de koloniale geschiedenis van Zuid-Afrika, anderzijds voor een toekomst zonder apartheid. Vandaag staat het bekend als ’s werelds grootste museum gewijd aan hedendaagse Afrikaanse kunst: het Zeitz MOCAA.

Silo wordt museum, Zuid-Afrika
Silo wordt museum, Zuid-Afrika © IWAN BAAN, BUILDING FOR CHANGE, GESTALTEN 2022

Het gebouw bestond uit 116 donkere ronde, rechthoekige en kruisvormige buizen van gewapend beton. In plaats van binnen alles af te breken en herop te bouwen, houwde Heatherwick Studio een centrale ruimte uit met beitels, slijpschijfmachines en handzagen. Andere delen werden behouden als nissen voor de kunstwerken. Het resultaat heeft wat van een futuristische kathedraal, zeker met het licht dat van bovenaf, via het beeldenterras op het dak, binnenvalt. Een luxueus boetiekhotel met 28 kamers nam zijn intrek in de oude graansorteringstoren. Op de bovenste verdieping kun je er zelfs in openlucht zwemmen met zicht op de baai.

heatherwick.com – zeitzmocaa.museum – theroyalportfolio.com/the-silo

Silo wordt museum, Zuid-Afrika
Silo wordt museum, Zuid-Afrika © National

Tapijttegels als bouwmateriaal, VS

Dit pedagogische project van Rural Studio van Auburn University in Alabama wordt bewoond door een koppel en drie kinderen. Lucy’s House bestaat aan de ene kant uit een keuken, woonkamer, drie slaapkamers en een badkamer. In de toren bevinden zich de slaapkamer van de ouders met een dakraam gericht op de Poolster. Daaronder is er een eetkamer en een betonnen schuilplaats voor de tornado’s die regelmatig over de regio razen. Het huis is van 33 ton tapijttegels gemaakt die uit kantoorgebouwen werden ontmanteld. Muren van opgestapeld tapijt? Jawel. De studenten ondervonden dat ze niet alleen perfect bestand zijn tegen vuur, water, bacteriën, hitte en straling, maar ook tegen aardbevingen. Vocht moet wel vermeden worden, daarom werd het huis voorzien van een extra ruim uitkragend dak.

ruralstudio.org

Tapijttegels als bouwmateriaal, VS
Tapijttegels als bouwmateriaal, VS © TIMOTHY HURSLEY , BUILDING FOR CHANGE, GESTALTEN 2022

Wijnopslagplaats wordt hotel, Griekenland

Een verlaten, honderd jaar oude wijnopslagplaats aan de westelijke kust van de Peloponnesos, met een directe toegang tot de azuurblauwe Ionische Zee. Als dat geen ideale plek is om een hotel neer te poten. Maar, in plaats van alles met de grond gelijk te maken, vroeg Nikos Karaflos, de eigenaar van het huidige Dexamenes Seaside Hotel, de architecten van de alom geprezen K-Studio om de site te herbestemmen. Hun aanpak bezorgde hun dit jaar een plek op de shortlist van de Mies van der Rohe Awards.

Wijnopslagplaats wordt hotel, Griekenland
Wijnopslagplaats wordt hotel, Griekenland © BRECHENMACHER-BAUMANN.COM , BUILDING FOR CHANGE, GESTALTEN 2022

De grote betonnen wijnvaten in de pakhuizen leken de studio namelijk ideaal qua oppervlakte om de gastenkamers in onder te brengen. Maar dan moesten ze wel uitzicht op het water bieden. De belemmerende muren werden voorzichtig uitgesneden en in hun geheel verhuisd om ergens anders op de site hoeken en nokken te creëren. Delen van het originele dakirrigatiesysteem zijn hergebruikt als leuningen voor de promenade langs het water. Losse bakstenen die op het terrein zijn gevonden, zijn schoongemaakt om er vloeren en een terras van te maken.

dexamenes.com – k-studio.gr

Wijnopslagplaats wordt hotel, Griekenland
Wijnopslagplaats wordt hotel, Griekenland © BRECHENMACHER-BAUMANN.COM , BUILDING FOR CHANGE, GESTALTEN 2022

Watertoren wordt huis, Verenigd Koninkrijk

Het lokale bestuur had het zelf niet zo hoog op met deze watertoren uit 1952. Het gebouw werd zelfs als schroot geveild. De nieuwe eigenaars, Dennis Pedersen en Misia Godebska, deelden die mening niet. Zij zagen juist het belang ervan in als oriëntatiepunt voor de plaatselijke gemeenschap. Samen met architectenbureau Tonkin Liu en lokale arbeiders en technici die ze opriepen via het dorpscafé, transformeerden ze de ruimte in een woning. Het gaf het project meteen een gevoel van gemeenschap en sociale duurzaamheid, een ander aspect van de circulaire economie.

Watertoren wordt huis, Verenigd Koninkrijk
Watertoren wordt huis, Verenigd Koninkrijk © TARAN WILKHU, BUILDING FOR CHANGE, GESTALTEN 2022

Uit het stalen rooster dat de wanden van de oorspronkelijke watertank vormden, werd een lintvenster gesneden, waardoor een panoramisch uitzicht ontstond op het omringende landschap. Het koppel installeerde er hun woonkamer en keuken. Daaronder zijn drie dubbelhoge met hout beklede kubussen met een CLT-structuur geplaatst. Ze creëren ruimte voor een slaapkamer en badkamer met daarboven een mezzanine. Alles is bereikbaar vanuit de trappentoren via loopbruggen omgeven door glaspartijen.

tonkinliu.co.uk

Watertoren wordt huis, Verenigd Koninkrijk
Watertoren wordt huis, Verenigd Koninkrijk © TARAN WILKHU, BUILDING FOR CHANGE, GESTALTEN 2022
Building For Change, The Architecture of Creative Reuse is in het Engels verschenen bij Gestalten, 50 euro. gestalten.com
Building For Change, The Architecture of Creative Reuse is in het Engels verschenen bij Gestalten, 50 euro. gestalten.com © National

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content