Heeft u een idee wat deze kompas waard is? Ergens staat er ‘suydt’ op. Is het heel oud?
Antieke Zak Zonnewijzer.
Wat een leuk object! Het gaat dus om wat de Britten een “pocket sun-dial” noemen, een draagbare zak zonnewijzer met kompas. Het is uiteraard een mooi stukje antiek met een verhaal.
Kompas.
Het kompas werd, zoals we op school leerden, in China uitgevonden, enkele eeuwen voor Christus. Het kompas werd dan in de loop van de middeleeuwen bij ons geïntroduceerd via de Perzen en de Arabieren. Sommige bronnen melden dat het ook wel eens opnieuw zou kunnen zijn uitgevonden in Europa. Maar dit laten we even in het midden. Feit is dat het eerste kompas vermeld werd in Europa in 1190 en dit navigatie-instrument al in de dertiende eeuw werd gebruikt. Maar het droogkompas, met de wijzer in een doosje, is iets jonger.
Zak Zonnewijzer.
Dit instrument, een zak zonnewijzer, kan best zijn gebruikt door een zeevaarder. Het is een horologium, een echt uurwerk dus. Al in de zestiende eeuw waren dergelijke zak zonnewijzers in gebruik, ondermeer bestemd voor scheepslui. Het instrument is dus voorzien van een kompas die het magnetische noorden of zuiden aanduidt, en van een plooibare gnomon om de tijd te meten. Met het woordje “Suydt” zou dit om een zak zonnewijzer kunnen gaan uit de Nederlanden, of eentje uit Engeland maar vervaardigd voor de Nederlandse markt. Het instrument ziet er laat 18de of vroeg- 19de eeuws uit. In het prachtige Pitt Rivers Museum te Oxford in de UK (www.prm.ox.ac.uk) kan je er een hele collectie van bewonderen. Het Riversmuseum met zijn wonderbaarlijke decor en collectie archeologica en etnografica is op zich al een must om eens te bezoeken. Maar daar zijn er dus meer van die zak zonnewijzers. Het is niet zo makkelijk om dit kleinood naar waarde te schatten. Zonder merkje schatten we het op een 1500 euro, maar dat kan best wat meer zijn, als men het atelier van herkomst kan achterhalen. Het is sowieso een aardig verzamelobject!
