Parfumeur Serge Lutens: ‘Ik wilde revanche nemen op het leven’

Serge Lutens (78) begon twintig jaar geleden met de zogenaamde nicheparfums, gemaakt in beperkte oplage. De voormalige make-up artist van Christian Dior en artistiek directeur van Shiseido woont in Marrakesh, waar hij ook zijn atelier heeft.

Als kind droomde ik ervan om acteur te worden. Dat is geen beroep, zei mijn vader, en dus dwong hij me op mijn veertiende om in de leer te gaan in een kapsalon in Lille. Protesteren was geen optie, in die tijd deed je wat je ouders je vroegen, en achteraf bekeken is dat mijn geluk geweest.

Een slechte naam kan een geschenk uit de hemel zijn. De vriendinnen die ik in mijn jonge jaren coiffeerde, opmaakte en fotografeerde, werden argwanend bekeken omdat ze de hele dag rookten en rebels waren, maar hun lef inspireerde me. Ik was zo bang voor de wereld dat ik mijn eigen wereld creëerde. Zij haalden me uit mijn isolement en deden me inzien dat je vooral niet zoals anderen moet zijn.

Ik vergelijk mezelf weleens met een afketsende kogel. Geld of succes waren nooit een drijfveer, maar ik wil voortdurend afrekenen met het verleden en aan een nieuw verhaal beginnen. Verder komt bijna alles wat ik bereikt heb grotendeels voort uit toeval. Had je me vroeger verteld dat ik fotograaf zou worden, ingehuurd zou worden door de Franse Vogue en make-up en parfums zou gaan creëren, ik had er geen woord van geloofd.

Tegen de tijd dat ik voor Dior werkte, ontplofte mijn verleden in mijn gezicht.

Een mens kan ook een gevangene zijn van zijn vrijheid. Mijn generatie had heel weinig bewegingsruimte: we konden onze gedachten en emoties niet met iedereen delen en leefden meer op onszelf. Maar we hadden wel een persoonlijke rijkdom: een sterk ontwikkeld innerlijk leven. Daar zaten dromerige en duistere kantjes aan, maar ze waren van jou en dat maakte het mooi.

We hebben allemaal onze demonen. Die drijven ons en maken ons leven tot wat het is. Zelf ben ik lange tijd bezig geweest mijn moeder te wreken, die door mijn vader in de steek werd gelaten toen ze zwanger raakte. Hij had nog een ander gezin en kinderen, en is bij hen gebleven. De omstandigheden maakten het moeilijk voor mij om hogere studies te volgen, maar ik heb er ook mijn gedrevenheid en wil om te slagen aan te danken. Ik wilde revanche nemen op het leven, en dat kon ik enkel door in de wereld van de schoonheid te stappen.

Een parfum creëren is een beetje als psychoanalyse. Er komen heel wat sessies aan te pas, en het resultaat weerspiegelt in alle opzichten wie ik ben. Het werk zelf is een organisch proces, het parfum zelf zegt me wat ik moet doen, een beetje zoals bij het schrijven van een tekst. Het is de manier waarop je de woorden tot een zin kneedt, die maakt of je eindigt met een meesterwerk à la Charles Baudelaire of een vodje papier.

Een mens ontsnapt niet aan zijn verleden. Mijn moeilijke, tussen twee families verscheurde jeugd haalde me beetje bij beetje in zonder dat ik het in de gaten had, en tegen de tijd dat ik voor Dior werkte, ontplofte mijn verleden in mijn gezicht in de vorm van een depressie. Toen ik in 1974 in Marrakesh aankwam, was ik compleet op, maar het was ook daar dat ik mijn tweede adem vond. Ik kwam er opnieuw in contact met mijn eigen geschiedenis, die van een jongetje met Arabische looks dat weleens met kiezelstenen bekogeld werd, en tegelijk ontdekte ik een andere cultuur, met een andere manier van denken. Dat hielp me om mijn pijn te verwerken.

Ik was zo bang voor de wereld dat ik mijn eigen wereld creëerde.

Ik vrees voor de toekomst van de parfumerie. Toen ik begon, lachte de sector mijn aanpak weg, nu maakt een derde van de commerciële merken in een hoog tempo nicheparfums – een opbod dat de sector kapotmaakt. De grote luxegroepen bepalen zodanig de regels en codes dat kleinere spelers haast verpletterd worden.

Mijn riad in Marrakesh is mijn leven. De renovatie- en verbouwingswerken zijn ondertussen al meer dan dertig jaar aan de gang en zullen misschien nooit af raken, maar ik put er veel energie uit. De uitvoering van de plannen slorpt al mijn tijd op en vergt veel van me, maar ik leer enorm veel van het contact met de ambachtslui die eraan werken. Voor mij is het ondertussen geen woning of atelier meer, maar een soort bewaarplaats voor traditionele technieken en ambachtelijke kennis die anders verloren dreigen te gaan.