Op bezoek bij Chanels cameliakwekers: ‘Wij luisteren naar de planten, in plaats van ze te beteugelen’

Met de hulp van plantkundige Jean Thoby ontwikkelde Chanel een programma om de symboolbloem van het huis te beschermen. In de Landes kweekt hij meer dan tweeduizend cameliavariëteiten van over de hele wereld.

In de heuvels van Gaujacq, in het hart van de Franse Landes, is de oogst van de camelia Alba Plena net afgelopen. Vorst deert de eerste knoppen niet. Ze priemen al in januari, om tot volle bloei te komen begin mei. Als de ochtenddauw is verdampt, worden de witte, zacht aanvoelende bloemen met de hand geplukt, in rieten manden gelegd, gewogen en ingevroren om de waardevolle moleculen intact te bewaren, waarna ze worden overgebracht naar het laboratorium in Pantin om verwerkt te worden tot een van de belangrijkste actieve ingrediënten van de verzorgingsproducten van Chanel. Aanvankelijk ging het om een wilde gok, namelijk de hoop dat de favoriete bloem van Gabrielle Chanel – zo mooi en elegant dat ze het symbool van het merk met de dubbele C werd – ook cosmetische eigenschappen zou hebben. Het lot hielp een handje. In 1998 verscheen botanist Jean Thoby ten tonele. Hij kreeg de liefde voor de bloemen van huis uit mee. “Als kind al zat ik tussen de camelia’s”, lacht hij. Vandaag is hij conservator van een unieke botanische tuin waar meer dan drieduizend verschillende planten worden gekweekt. Een hectare daarvan wordt geregeld opengesteld voor het publiek. In de Thoby-familie, die al vijf generaties planten kweekt, leer je zaadjes planten zoals je leert lopen. Jean groeide op in Nantes, te midden van zeldzame plantensoorten die oorspronkelijk werden verzameld door Henri Guichard, bekend om zijn Aziatische heesters. In 1900 presenteerde deze Bretoen zijn camelia’s op de Exposition Universelle in Parijs. Het verhaal doet de ronde dat het daar is dat Gabrielle Chanel de witte camelia ontdekte, maar het kan evengoed bij haar bloemist in de rue Cambon geweest zijn, die zelf zijn voorraad haalde bij Guichard.

Bloeien in harmonie

Toen Jean Thoby en zijn vrouw Frédérique zich in 1986 in Gaujacq vestigden, brachten ze twee stekken van de camelia Alba Plena mee, afkomstig van de fameuze moederplanten van Henri Guichard, die al dateerden van 1864. Het onderzoekswerk van Chanel bracht hun fascinerende potentieel aan het licht. De Alba Plena, die met uitsterven was bedreigd omdat ze moeilijk te vermeerderen is, maakt voortaan deel uit van de 75 botanische soorten die het koppel in zijn plantenkwekerij heeft weten te bewaren. “Het terroir van Chalosse, waar wij zijn gevestigd, is gezegend met een microklimaat dat dat van China of Japan benadert”, legt de botanist uit. “Er valt het hele jaar door regen, ook in de zomer, en dat is ideaal voor de groei van de camelia’s. En er is nauwelijks wind. Het terrein gaat diep en er zijn tal van bronnen.” Op een pad van bijna een kilometer ontdek je niet minder dan tweeduizend cameliavariëteiten van over de hele wereld. “Het is een ‘conservatorium’, maar in de eerste plaats een tuin”, benadrukt Thoby. “De planten gedijen beter in een gezonde verspreiding dan gerangschikt in alfabetische volgorde. Ze bloeien beter in het gezelschap van andere planten. Dat is ook de reden waarom monocultuur uit den boze is, dat remt het rendement. Eenzelfde soort op één locatie heeft de neiging zichzelf te vernietigen.”

Ook Philippe Grandry, die de leiding heeft over de Meyrin-boerderij, die door Chanel is opgekocht en zich op minder dan een kilometer van de plantenkwekerij bevindt, is dezelfde filosofie toegedaan. Sinds 2018 heeft hij niet minder dan 2700 Alba Plena’s gekweekt in volle grond, in agrobosbouw en zonder enige chemische behandeling. “Wij luisteren naar de planten, we begeleiden ze in overeenstemming met de natuur”, legt de teeltmanager uit. “We zullen ze nooit ‘beteugelen’.” Aan de voet van de struiken zijn zorgvuldig geselecteerde bodembedekkers geplant, die zorgen voor de nodige synergie. Andere bomen zijn uitgekozen om de camelia’s de noodzakelijke schaduw te geven. “Heel die kleine wereld groeit en bloeit vandaag in harmonie”, zegt de landbouwingenieur opgetogen. “We hebben de hagen, vijvers, veldranden en territoria van de lokale vogelsoorten behouden. Van de zeventig hectare van het domein wordt er slechts veertig bewerkt. We bestuderen de insecten en stimuleren alles wat de lokale kleine fauna kan aantrekken. Deze diversiteit vergroot de weerstand tegen ziektes en predatoren, en garandeert een veilige leefplek voor bestuivers en vogels.” Deze aanpak heeft succes. De wouw, een beschermde kleine roofvogel, heeft zich op het domein geïnstalleerd, amfibieën profiteren van de natuurlijke vochtigheid en de prachtige grote vuurvlinder met goudbruine vleugels die begin jaren 2000 verdwenen was, is opnieuw gespot in de omliggende weiden.

Chirurgische hygiëne

Ook in de plantenkwekerij zoemt het dat het een lieve lust is, waarbij de bestuivers gretig gebruikmaken van de nieuwe essences die er telkens weer bij komen. De bloemencollectie wordt continu verrijkt, dankzij een studiebeurs waarmee Jean Thoby drie keer in een jaar de vijf continenten kon afreizen. “Ik maak deel uit van een netwerk van collega-kwekers. We wisselen ook geregeld planten uit. Want als een plant dreigt te verdwijnen, moet je ze zo veel mogelijk proberen te vermeerderen en ze ook uitplanten in de meest verscheiden klimaten om de soort te beschermen.”

Zo kreeg de kwekerij in Gaujacq in 2002 camelia’s uit Vietnam, die ook uitgezet werden in Brest en in Spanje. Bij de zeldzaamste soorten zie je onder meer een Camellia Reticulata, afkomstig uit het Chinese oerbos. Ze kan veertig meter hoog worden en produceert in de lente enorme bloemen. De helaas met uitsterven bedreigde Kingyo Tsubabi pronkt dan weer met vreemde bladeren in de vorm van een vissenstaart. Wat verderop ontwaar je ook de Camellia Sinensis, de fameuze theeplant. Het is niet verwonderlijk dat men er alles aan doet om ze te kweken. Er worden niet minder dan veertig vormen van bestudeerd.

De kwekerij is het hele jaar door op bepaalde dagen toegankelijk voor het publiek ( zie kader), maar uiteraard krijg je niet in alle seizoenen die weelderige bloei te zien. Jean Thoby is van plan een grote serre te bouwen om ook tropische soorten te kweken. Die bloeien in de zomer, van april tot oktober, maar verdragen geen vriestemperaturen.

Particulieren kunnen in de kwekerij bloemen kopen en Thoby geeft daarbij de volgende raad: “Probeer de planten in je tuin zo min mogelijk te verplaatsen of te snoeien. Tenzij je het doet met kennis van zaken, waarbij je erop moet letten je snoeischaar na elke snijbeurt te ontsmetten, omdat je anders ziektes kunt doorgeven aan andere planten. Als een chirurg tussendoor niet zou ontsmetten, zou hij meteen een proces aan zijn broek krijgen. Zorg er ook voor dat je werktuigen goed geslepen zijn zodat de snede scherp is en de planten na het snoeien goed kunnen helen. Als de vezels geplet of verhakkeld zijn, zal de ‘wonde’ open blijven en een broeihaard worden voor virussen, bacteriën en schimmels.”

Dankzij de experimenten van Jean Thoby is de kweek van de camelia Alba Plena in 2009 weer op gang gebracht en uitgegroeid tot het circulaire project van vandaag. Er zijn 2200 bloemen nodig voor één kilo actieve ingrediënten die je terugvindt in de samenstelling van het Hydra Beauty-gamma van Chanel. Het domein produceert er jaarlijks één ton van. Momenteel gaat alle aandacht naar een rode camelia waarvan de zaden een olie met revitaliserende eigenschappen voortbrengen. Deze camelia Oleifera, een sleutelingrediënt van de nieuwe N°1-lijn, wordt tot nu toe vooral in China geteeld, maar de teelt in Gaujacq komt goed op gang. Niet alleen traceerbaarheid en duurzaamheid zijn in deze onderneming belangrijk, ook het werken met een zo kort mogelijke keten. Om aan te tonen dat het mogelijk is om op een andere manier aan landbouw te doen. En dat kan een inspiratiebron zijn voor de landbouwers van morgen.