Succesauteur Thomas Erikson: ‘Dat ik een idioot werd genoemd, heeft mij miljoenen verkochte boeken opgeleverd’

Omringd door idioten, slechte bazen, narcisten… Zweeds auteur Thomas Erikson verkoopt miljoenen exemplaren van zijn ‘Omringd door…’-boeken, maar krijgt ook bakken kritiek. Naar aanleiding van zijn nieuwste boek Omringd door tegenslag kwam hij naar België.

In 48 talen zijn de boeken van de Zweedse Thomas Erikson ondertussen vertaald. “Het is te zot voor woorden. Surrealistisch ook, ik ben de meest vertaalde levende Zweedse auteur.” Hij lijkt verbaasd over zijn eigen succes, maar omarmt het met gusto. Na het succes van Omringd door idioten, over het begrijpen van het gedrag van anderen, volgden vrij snel Omringd door psychopaten (over manipulatie), slechte bazenen luie werknemers (over leiderschap), narcisten (over toxisch gedrag) en nu dus tegenslag. Naast boeken geeft Erikson wereldwijd coachingsessies en lezingen, hij biedt online trajecten en zelfs een app aan. “Maar ik ben geen psycholoog, ik ben behaviorist. Ik schrijf boeken over menselijk gedrag. Niet over wat zich in ons hoofd afspeelt, maar over wat we kunnen observeren. Communicatie, elkaar begrijpen, samenwerken, het kan echt beter. Want slechte communicatie en onnodige conflicten kosten ons geld en tijd.”

In alle boeken staat het DISC-model centraal, een psychologisch instrument dat mensen indeelt in vier persoonlijkheidstypes en daar een kleur op kleeft (zie kader).

“Ik ontdekte deze theorie als jonge manager. Ik was 24 en kreeg een job die ik niet aankon. Ik dacht dat ik heel erg slim was, maar het werd een ramp. Na een paar maanden hebben ze me bedankt voor mijn diensten en de hr-afdeling stelde een persoonlijkheidstest voor. Ik herkende me meteen in de resultaten van de DISC-analyse. Het was pijnlijk, ik realiseerde me dat ik aan mezelf moest werken. Ik kwam het DISC-systeem weer tegen toen ik als managementconsultant aan de slag ging en het inspireerde me. Ik schreef onder het pseudoniem Alex King thrillers met als hoofdpersonage een behaviorist die met het systeem misdaden oplost. Lezers vonden de boeken oké, maar bleken vooral interesse te hebben voor DISC. Ze vroegen me waar ze er meer over konden lezen, en omdat ik geen Zweedse boeken over het onderwerp kende, schreef ik Omringd door idioten. Had ik geweten hoeveel Engelse boeken er al bestonden, dan had ik dat misschien nooit gedaan. Onwetendheid kan dus in je voordeel spelen. (lacht) Mijn uitgever was niet geïnteresseerd, hij vond de cover lelijk en de titel dom. Ik nam in die tijd niet vaak advies aan, dus ik schreef het toch en gaf het zelf uit. Ik zag het als een visitekaartje voor mijn werk als consultant en verkocht er een paar duizend aan klanten. Toen het te koop werd aangeboden op de Zweedse luchthavens, ontplofte het. Voem!”

Je vorige boeken waren werkgericht, ze gingen over samenwerken en communiceren. Je nieuwste, Omringd door tegenslag, gaat een andere richting uit.

“Ik wil mezelf regelmatig opnieuw uitvinden. Ik ben geen goeroe, maar ik heb kennis over menselijk gedrag én heb een manier gevonden om met tegenslagen om te gaan. Die wil ik delen. Ik gebruik weer de kleurentheorie om uit te leggen welke reactie sommige dingen bij jezelf of bij anderen uitlokken. We zijn geprogrammeerd om een boom in te vluchten als een wolf ons aanvalt, maar vandaag zitten we aan ons bureau en hebben we deadlines. De stress van een wolf is anders die van een deadline, maar onze lichamelijke reactie is hetzelfde. Daar moeten we mee leren omgaan. De oplossing voor omgaan met tegenslagen is eenvoudig, maar niet makkelijk. Begin met jezelf. Zoek uit hoe je communiceert, want je hebt altijd andere mensen nodig. Je moet weten wanneer je hulp nodig hebt en hoe je jezelf en je ideeën kunt verkopen. En als je niet blij bent met waar je je bevindt, moet je nadenken over waar je dan wel naartoe wilt en hoe je dat gaat bereiken.”

In de inleiding stel je dat wat je kunt of wat je weet niet relevant is als het op omgaan met tegenslag aankomt. Alleen wat je doet is van belang.

“Exact. Je moet de verantwoordelijkheid nemen voor wat je wel en niet doet. Uiteindelijk zijn we allemaal selfmade, of we nu succes hebben of niet. Mensen geven anderen graag de schuld van hun problemen: het is de economie, mijn baas, mijn moeder. Als dat anders was, zou ik succesvol zijn. Ik twijfel daaraan. Het gaat over wat jij zelf doet. We weten dat, maar willen het niet onder ogen zien, want je verantwoordelijkheid nemen is zwaar en veel werk. Maar als je dat werk niet doet, mag je ook niet zeuren. Toen ik jonger was, dacht ik: wees positief of zwijg. Nu denk ik daar anders over. Niet alles is helemaal negatief of positief, er is veel grijs en nuance. Je bent God niet en alles heeft grenzen. Je zult obstakels tegenkomen die echt zwaar zijn en die je niet kunt overwinnen.”

Het DISC-systeem haalde de mosterd bij het werk van onder anderen psycholoog Alfred Adler.

“Voor dit boek ben ik zijn werk gaan lezen. Veel therapie vandaag is gebaseerd op zijn ideeën. Niet meer: ‘Praat eens over je moeder’, maar wel: ‘Slechte dingen gebeuren, wat nu?’ Een houding naar mijn hart. (lacht) Freud had het over hoe dingen buiten onszelf innerlijke problemen veroorzaken. Dat maakt ons dus eeuwige slachtoffers. Adler stelde dat wijzelf een gevoel van trauma creëren en dat je zelf kunt kiezen hoe je naar je geschiedenis kijkt. Ik hou niet van zelfmedelijden, het helpt je niet vooruit. Wat er ook gebeurt, het leven gaat door, en jij moet mee. Je kunt klagen en je slecht voelen, of je kunt uitzoeken wat je het best doet. Dat is min of meer wat Adler zegt. We hebben allemaal donkere bagage. Weet je, ik geef veel lezingen aan universiteiten en maak me soms zorgen over jonge mensen. Voor hen betekent succes blijkbaar: altijd gelukkig zijn. Dat is niet realistisch. Je zult onvermijdelijk tegenslag hebben en iedereen worstelt met dingen. Ze leerden dat ze alles kunnen worden wat ze maar willen, maar dat klopt niet. Ik wilde basketbalspeler worden, maar was te klein. Mijn tweede droom was formule 1-piloot, maar daar was ik dan weer te lang voor. Dus moest ik andere keuzes maken.”

Dus je werd manager, consultant en nu bestsellerauteur. Voor dit boek leverde je eigen leven inspiratie, schrijf je.

“Ik kreeg in Zweden tonnen kritiek van psychologen, professoren… Er werden me woorden in de mond gelegd en ik moest me verantwoorden voor dingen die ik nooit gezegd had. Het was zo heftig dat mijn vrouw en stiefzonen eronder leden. De kritiek was vooral gericht op het DISC-systeem, maar ik heb dat systeem niet uitgevonden, ik heb er alleen maar over geschreven. Die harde kritiek deed pijn, omdat ik me moest verdedigen voor iets wat ik niet zelf bedacht had. Ik werd een idioot genoemd, maar het is de industrie van die gedragssystemen die idioot is. Ik heb er gewoon over geschreven.”

Kun je als auteur negeren dat de basis van alles waar je over schrijft, het DISC-systeem, niet wetenschappelijk bewezen is?

“Het DISC-model heeft altijd kritiek gekregen, net als heel wat andere populaire psychologische modellen. Maar miljoenen mensen doen de test, dus waarom niet uitleggen wat het is, zodat wie van zijn werkgever de vraag krijgt om zo’n test te doen ten minste weet wat het is? Ik zie wat ik doe als informatie verspreiden. Ik schrijf in elk boek dat DISC geen wetenschap is. Dat men mij verwijt dat ik over onwetenschappelijke dingen schrijf, klopt daarom voor mij niet. Maar ik heb veel boeken verkocht, en stond dertig maanden in de top van de bestsellerlijst, dan krijg je automatisch kritiek. Mijn laatste boek werd daarom het verhaal van een underdog die het tegen het establishment opneemt. Dat de academische wereld me een idioot heeft genoemd, heeft mij miljoenen verkochte boeken opgeleverd.”

Academici vergelijken de DISC-theorie met pakweg een horoscoop: inhoudsloze etiketten waar mensen zich in herkennen, maar die geen grond van waarheid hebben.

“Dat is puur snobisme. Professoren denken dat ze gelijk hebben omdat ze professor zijn. Weet je, wetenschappers zijn het nooit eens, ze bekritiseren elkaar en anderen constant. Psychologie is geen exacte wetenschap, het is gebaseerd op studies van kleine groepen, maar een studie heeft pas waarde als ze bij acht miljard mensen gedaan is, toch? Je moet deze persoonlijkheidssystemen niet gebruiken om personeel te rekruteren of een relatie aan te gaan, maar ze reduceren tot een horoscoop is fantasieloos. Iemand die altijd vrolijk is, die van mensen houdt en creatief is, dat herken ik als ‘geel’ gedrag. Kan ik dat wetenschappelijk bewijzen? Nee, maar als je het kleurensysteem kent, herken je jezelf en de mensen om je heen er wel in. Ik schrijf niet voor professoren, ik gebruik eenvoudige taal om een eenvoudige versie van een gevestigd, populair idee te beschrijven, om mensen nieuwsgierig te maken. Als ik hun aandacht heb, gaan ze meer boeken kopen en seminaries volgen, of een TED Talk bekijken. Zo wek ik hun interesse voor onderwerpen als zelfkennis en communicatie. Maar ik ben geen wetenschapper, ik ben auteur. Ik verzamel verhalen en de lezer voelt dat alle anekdotes die ik beschrijf echt gebeurd zijn.”

Ook al zijn ze niet wetenschappelijk, deze systemen – en uw boeken – zijn gigantisch populair, en vandaag wereldwijd een miljoenenbusiness. Wat is het geheim van hun succes?

“De eenvoud. Hoe zitten mensen in elkaar, hoe communiceren ze, waarom reageren ze zoals ze reageren: het kleurensysteem legt op eenvoudige manier dingen uit die we allemaal willen weten. Het voorziet een gemeenschappelijke taal om over onszelf te praten. Gele mensen denken positief, rode mensen zijn assertief, blauwe zijn analytisch en groene sociaal, dat is herkenbaar en simpel en daarom herkennen mensen zich erin. Je begrijpt het niet alleen meteen, je onthoudt het ook. Niet onbelangrijk voor het succes, denk ik. Kijk, mijn boeken worden in 48 talen gelezen. Van India tot Japan, lezers zeggen allemaal hetzelfde. ‘Mijn man/collega/broer is blauw en ik ben geel en daarom clashen we.’ Nuttig, want mensen zijn au fond overal ter wereld hetzelfde.”

We hebben ons oor even te luisteren gelegd bij consultants en coaches die met deze systemen werken, en zij zien een aantal valkuilen. Eenvoudige etiketten die mensen niet alleen herkennen, maar waar ze zich ook achter verschuilen, leidinggevenden die het systeem als een soort bijbel gaan zien en er beslissingen op baseren, bedrijven die vooral één profiel gaan zoeken…

“Natuurlijk kunnen individuen en bedrijven deze systemen fout gebruiken. Daarom heb je iemand nodig die het goed uitlegt. Mijn boeken gaan niet over verschillende types mensen, ze gaan over verschillende gedragingen. We kunnen allemaal alle kleuren zijn, maar om de een of andere reden gedragen we ons op een voornamelijk blauwe, rode, gele of groene manier. Als ik een coaching geef, leg ik aan het begin van het proces uit dat het geen goed idee is om je achter een kleur of etiket weg te stoppen. Het is niet omdat een bepaald soort gedrag natuurlijker komt, dat je je ook altijd zo moet gedragen. Heb je een hekel aan conflicten en loop je ervan weg? Oké. Maar wil je dat altijd doen, omdat je nu eenmaal groen bent. Nee. Je kunt anders reageren en leren je aan te passen. Maar eigenen mensen zich graag etiketten toe? Absoluut. Als ze net hebben ontdekt dat ze geel zijn, gaan ze alles in dat licht zien. Dat is natuurlijk geen goed idee, daarom word je best goed begeleid. Zeker binnen bedrijven. Als je weet dat je collega dominant blauw is, dan weet je ook dat je beter niet naar zijn vrouw of zijn zieke hond vraagt, want hij wil dat niet. Maar je mag hem wel uitleg vragen over een Excel-sheet die je niet begrijpt. Dat is het niveau waarop je deze systemen het best gebruikt, om beter met elkaar te communiceren en beter functionerende teams en relaties te hebben. Niet om te zeggen: ‘Ik ben blauw, leer daar maar mee leven.’ Ook organisaties hebben hulp nodig om dat soort overdrijvingen tegen te gaan. Bedrijven hebben graag rode profielen. Competitief, agressief, dat klinkt cool. Maar een team met tien rode profielen is een beetje als tien kleuters in een zandbak. Veel chaos en conflict, iedereen doet zijn eigen ding, want samenwerken kan hun ego niet aan. Coaches en begeleiders moeten alles op het juiste spoor houden. Je moet het systeem duidelijk kunnen verkopen en ook wat brutaal durven te zijn, door tegen te spreken. De wereld en wijzelf zijn complex, er zijn geen quick fixes. Je kunt niet alle problemen in je bedrijf oplossen met een lezing van negentig minuten. In negentig minuten kan ik je even wakker schudden, ik kan je entertainen, maar ik kan je niet alles leren wat je problemen gaat oplossen. Na mijn lezing moet je zelf een plan maken en dat ook volgen. En dat brengt ons weer terug bij zelf je verantwoordelijkheid nemen.”