Huilen op commando: zetten vrouwen hun tranen in als wapen?

Eva Kestemont
Eva Kestemont Journalist Weekend.be

Of het nu een politica is tijdens een emotionele aankondiging of een vrouw tijdens een ruzie thuis: het idee dat een huilende vrouw een verborgen agenda heeft, zit diep ingebakken. Waar komt het idee vandaan dat een vrouw haar emoties inzet als middel om haar zin door te drijven?

Politici die huilen zorgen steevast voor heel wat commotie. De meningen die volgen op zo’n moment zijn kort samengevat te bundelen in drie groepen. De eerste groep prijst de politicus in kwestie omdat hij zijn menselijkheid laat zien, de tweede begrijpt de emoties wel, maar stelt zich de vraag of ze thuishoren in de politiek en een derde groep vermoedt dat de geëtaleerde gevoelens kaderen binnen een communicatiestrategie.

Vooral wanneer de politicus een politicá is, lijkt die laatste groep sterk vertegenwoordigd. De reacties op een aftredende Joke Schauvliege of op een tot tranen toe bewogen Hillary Clinton zetten aan tot nadenken. Niet alleen in de politiek worden vrouwelijke tranen bovendien regelmatig afgedaan als emotionele chantage of manipulatie. Ook in het bedrijfsleven en in de privésfeer interpreteren heel wat mensen het als een tactisch middel wanneer een vrouw overweldigd wordt door haar emoties.

Maar klopt dat wel? Kunnen vrouwen inderdaad bewust tranen oproepen om iets te bereiken? Doen ze het ook? En wat valt er überhaupt te winnen met een trillende onderlip?

De mythe van de exclusief vrouwelijke emotionaliteit

Seksisme-expert Liesbeth Kennes herkent het beeld van de vrouw als emotionele manipulator. ‘Dat kadert binnen het klassieke seksistisch verhaal waarin de man een rationeel wezen is en de vrouw een emotioneel. De zogenaamde men’s right activists zien de oorsprong daarvan in de oudheid: mannen konden volgens hen enkel overleven als ze fysiek heel sterk waren en zo konden winnen van andere mannen en dieren. Een vrouw kon dat niet, dus heeft ze zich volgens dat verhaal emotioneel moeten ontwikkelen om zo haar overlevingskansen te vergroten. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat deze theorie klopt, maar het idee dat de vrouw emotionele chantage inzet als middel om haar wil door te drijven, leeft vandaag wel nog steeds.’

‘Wie al sympathie voelde voor iemand, zal die persoon na een emotionele uitbarsting nog meer zien als een écht mens, iemand die emoties laat zien’

Dat is best bijzonder, want anno 2019 weten we best wel dat emoties in principe niet typisch mannelijk of vrouwelijk zijn. Ze worden in het algemeen veel meer geapprecieerd dan enkele decennia geleden, toen stoïcijns blijven de norm was, en ‘zelfs’ mannen mogen hun kwetsbare kant steeds vaker ongestraft tonen. Toch is dat niet wat je zou denken als je vanop een afstandje naar onze maatschappij zou kijken: als er op televisie of op het witte scherm tranen rollen, komen die meestal uit vrouwenogen.

Die representatie is belangrijk: hoe vaker we zien dat iets oké is, hoe vaker we het zelf zullen doen. Dat is een van de verklaringen waarom vrouwen vaker huilen, aldus psycholoog Ad Vingerhoets, die van tranen zijn onderzoeksveld heeft gemaakt. Mannen en jongens worden – ondanks een evolutie – nog steeds veel meer gekneed om hun tranen weg te slikken.

Huilen op commando: zetten vrouwen hun tranen in als wapen?
© belga

Uit zijn onderzoek blijkt dus dat vrouwen aantoonbaar vaker huilen dan mannen. Maar waarom zijn we dat dan gaan associëren met chantage? Een deel van de verklaring ligt wellicht in het feit dat vrouwen tijdens crisissituaties sneller verdriet ervaren (tegenover meer boosheid bij mannen). Als een vrouw haar echtgenoot bijvoorbeeld aanspreekt op de ongelijke werkverdeling in het huishouden, kan de oplossing voor dat conflict zijn dat de man toezegt om meer te doen. In een normale conversatie zal niemand daar chantage in zien. Maar wanneer de vrouw uitlegt dat ze tijd mist voor zichzelf, tijdens die uiteenzetting begint te huilen en ermee stopt doordat ze een oplossing hebben gevonden, kunnen de oorzaak en gevolg van haar tranen verward worden.

Is het omdat de meeste mannen het zelf minder doen, dat ze zich ongemakkelijk voelen bij een huilende vrouw? Willen ze daardoor zo snel mogelijk die tranen deppen door te sussen en beloftes te maken en ligt daar de oorsprong van het idee dat ze gechanteerd worden?

Kwestie van connectie

Om daar antwoord op te kunnen geven, moeten we eerst kijken naar hoe we in het algemeen reageren op iemand die huilt. Dat hangt volgens Vingerhoets erg af van je verhouding tot de persoon in kwestie. ‘Wie al sympathie voelde voor iemand, zal die persoon na een emotionele uitbarsting nog meer zien als een écht mens, iemand die emoties laat zien.’ En omgekeerd: wie op voorhand al een minder mooi beeld had van de bewuste persoon, zal tranen gemakkelijker interpreteren als aandachtzoekerij of tactische zet. Of het uit irritatie is of uit medeleven: het lijkt niet ondenkbaar dat de niet-huilende partij stappen onderneemt om de tranen te stoppen. Afhankelijk van hoe je denkt over die persoon kan je die actie invullen als toegift op chantage of als vriendelijkheid.

Daarbij maakt de hiërarchie niet zoveel uit. Of het de CEO is of een medewerker onderaan de ladder van datzelfde bedrijf die het even moeilijk krijgt: hoe we het onthalen, heeft meer te maken met hoe we denken over die persoon dan met diens functie. Toch gelden er voor de politiek iets andere regels, ziet Liesbeth Kennes. ‘We verwachten van politici dat ze rationeel zijn, dus als er daar iemand begint te huilen, ligt dat toch moeilijker.’

‘Een man huilt niet zo snel, maar als hij het doet, wordt het vaker gezien als authentiek’

Daar is dat woord weer dat we zo graag verbinden met mannelijkheid: ratio. Ondanks een groeiend aantal vrouwen is de politiek nog steeds een door mannen gedomineerde sector. ‘En daarin gelden andere beoordelingsmaatstaven voor vrouwen’, aldus Kennes. ‘Net als een vrouwelijke manager of chirurg zal ook een politica dubbel zo goed moeten zijn om niet afgekraakt te worden. We mogen dat niet onderschatten. De lat voor een vrouw om te falen ligt lager dan die voor een man.’

Dat uit zich ook wanneer het emotioneel wordt, stelt ze. ‘Een man huilt niet zo snel, maar als hij het doet, wordt het vaker gezien als authentiek. Als een mannelijke minister tijdens een aankondiging dus een traan zou moeten wegvegen, zouden mensen zijn bedoelingen veel minder in vraag stellen.’

Toptactiek?

Nu je weet hoe tranen ontvangen worden, kunnen we ons afvragen of ze inderdaad soms rollen met voorbedachte rade. Dat zou niet gek zijn, want ze dienen een belangrijk sociaal doel, aldus Vingerhoets. ‘Huilen schept een band, het verbindt mensen. We zien personen die huilen als niet-agressief en vinden ze vriendelijker en betrouwbaarder.’ Als je dat weet, lijkt een stevige huilbeurt nu en dan geen slechte zaak, zeker niet voor een politicus op nationale televisie. Toch betwijfelt hij dat huilen gebeurt met een agenda.

Wat extra harten proberen te veroveren door in een felle lamp te kijken of door te denken aan een overleden huisdier tijdens het afsteken van een emotionele speech, zou volgens hem namelijk wel eens verkeerd kunnen uitpakken. Uit de eerste resultaten van een nieuw onderzoek blijkt dat emoties acteren een gevaarlijke missie kan zijn. ‘Mensen lijken het onderscheid tussen echt en geacteerd huilen niet te zien’, zegt hij. ‘Maar – en dat is belangrijk – als ze geloven dat de tranen niet echt zijn, beïnvloedt dat heel erg hoe ze over die persoon gaan denken. Als proefpersonen denken dat ze krokodillentranen waarnemen, daalt de huiler meteen in hun achting.’

‘Iemand heeft alleen maar baat bij krokodillentranen als ze niet als zodanig gezien worden, maar dat geldt ook voor echte tranen’

Het is dus een tactiek met twijfelachtige garantie op succes, maar laat ons even stellen dat vrouwen inderdaad die getrainde emotionele wezens zijn die hun traankanalen weten in te zetten uit opportunisme: is het voor hen dan wel een efficiënt middel? ‘Dat zou erg afhangen van de omstandigheden en de specifieke situatie,’ aldus Vingerhoets. ‘Iemand heeft alleen maar baat bij krokodillentranen als ze niet als zodanig gezien worden, maar dat geldt ook voor echte tranen.’

Veel meer dan een bewuste tactiek lijkt het idee dat vrouwen huilen om iets gedaan te krijgen dus eerder een voorbeeld van diep ingebakken alledaags seksisme. En dat is erg jammer, besluit Kennes: ‘Emotionaliteit is vandaag nog steeds ondergeschikt aan zogenaamd mannelijke waarden als rationaliteit. En dat terwijl het niets negatief zou moeten zijn, noch iets gendergebonden.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content