2017 was het jaar waarin Aya Sabi (22) debuteere met de verhalenbundel Verkruimeld land. Het was ook het jaar waarin de voormalige columniste zich terugtrok uit het publiek debat om op zoek te gaan naar echtheid. ‘We zijn vergeten dat woorden pijn kunnen doen.’
Aya Sabi (22) zit in een zwart gat. Het is het eerste wat de schrijfster uit Genk mij toevertrouwt als ik haar op een koude decembernamiddag in het station van haar thuisstad ontmoet. ‘Het lukt mij nog niet om terug te schrijven’, geeft ze toe, ‘En dat frustreert mij. Ik word er zelfs heel ongelukkig van. Maar ik heb mijn eerste boek nog niet losgelaten. Nu is er zoveel leegte die ik wil vullen met woorden.’
Aya debuteerde dit jaar met de indrukwekkende verhalenbundel Verkruimeld Land. In een recensie voor NRC vergeleek Hannah van Wieringen haar debuut met ‘The Embassy of Cambodia van Zadie Smith, waarin op vergelijkbare, meerduidige wijze een gemeenschap aan het woord komt’.
‘Onwerkelijk’, glimlacht Aya bescheiden, ‘Begrijp mij niet verkeerd: ik ben heel blij met mijn debuut. Maar dan lees ik andere boeken waar ik van onder de indruk ben. Ik vind het wel mooi dat je nooit echt jaloers kan zijn op andere schrijvers, omdat ze je zoveel geven.’
Het stemt mij heel erg gelukkig dat ik in 2017 heb ondervonden dat we nog altijd in staat zijn om op een rustige, kunstzinnige manier met elkaar te communiceren.
Overvloed aan meningen
Het is meteen duidelijk: taal is alles voor Aya. De schoonheid en complexiteit ervan waren het afgelopen jaar haar drijfveren. ‘Het stemt mij heel erg gelukkig dat ik dankzij mijn boek in 2017 heb ondervonden dat we nog altijd in staat zijn om op een rustige, kunstzinnige manier met elkaar te communiceren. We moeten nuance vieren.’
Die nuance was namelijk zoek, vond de voormalige columnist voor deredactie.be, NTGent en Mo*Magazine. De schrijfster heeft zich in 2017 met geen enkel debat gemoeid. ‘Ik wil daar mijn energie niet meer aan verspillen’, haalt Aya de schouders op als ik naar de reden achter die beslissing peil, ‘Ik heb anderhalf jaar columns geschreven en gezegd wat ik wou zeggen. Ik kan mij nu beter even terugtrekken. Als ik vind dat ik een meerwaarde kan zijn voor het publieke debat, dan kom ik wel terug. Op dit moment is dat niet het geval.’
Volgens Aya is er een overvloed aan columns en opiniestukken. ‘Ik heb het gevoel dat we allemaal aan het roepen zijn. Wie luistert er nog? Ik heb het gevoel dat er heel wat herkauwd wordt. Binnen een jaar zijn we weer over hetzelfde bezig.’ Aya vertelt hoe ze met een vriendin op een event was waar een witte vrouw van middelbare leeftijd haar aansprak: ‘Ze vroeg: ‘Zijn er ook moslima’s zonder hoofddoeken?’
Aya schudt het hoofd en vervolgt: ‘Al die debatten in de media hebben er blijkbaar niet toe bijgedragen dat zo’n simpele vraag niet meer gesteld hoeft te worden. Uiteindelijk leren we niets blij, het blijft allemaal aan de oppervlakte. Mensen blijven onwetend en blijven elkaar niet kennen. Daarom heb ik ook een stap teruggezet. Deze discussies maken juist dat er nooit begrip zal komen.’
Ik schrijf geen columns meer. Als ik vind dat ik een meerwaarde kan zijn voor het publieke debat, dan kom ik wel terug. Op dit moment is dat niet het geval.
De zoektocht naar echtheid
De kunst van het in gesprek gaan met anderen is heel interessant als je uit verschillende culturen komt, meent Aya: ‘Toen ik net van Nederland naar Vlaanderen verhuisd was, zag ik aan de reactie van mijn gesprekspartners dat ze verrast waren omdat ik zo rechtuit was. Ik had het zelf niet in de gaten. Misschien ook omdat mijn Marokkaanse familie het al gewoon was dat ik mij zo fel uitdruk. Zij konden daar om lachen, want ze weten dat ik het niet zo hard bedoel. (lacht)’
Maar de manier waarop taal misbruikt wordt, kan Aya verdrietig maken. ‘We zijn vergeten dat woorden veel pijn kunnen doen’, klinkt het, ‘Ik ben heel gevoelig aan de subtiliteit van taal, aan hoe mensen dingen zeggen. Ik ben iemand die alles gezegd wil hebben. Als ik emoties niet uit, gaan ze zich op ongezonde manieren manifesteren. Woede-uitbarstingen, bijvoorbeeld.’
Aya vindt dat mensen eerlijk moeten zijn tegen haar, zelfs als dat pijn doet. ‘Ik wil dat mensen in mijn gezicht zeggen wat ze denken. Dat is een moeilijke eis. Zeker in Vlaanderen, waar mensen vaak dingen anders leren zeggen. Hier heerst een soort van meerlagigheid in onze gesprekken. Er zijn heel veel woorden die we uitspreken, maar er zijn er nog meer die we niet zeggen.’
Op het Festival van de Gelijkheid, waar Aya dit jaar huisdichter was, besloot ze te polsen naar die onuitgesproken woorden. ‘Iemand had mij gescrheven: ‘We komen organisch in elkaars leven en wandelen een tijdje samen dezelfde weg, maar het lukt nooit om elkaar organisch los te laten.’ Ik herken dat. Ik kan niemand laten gaan zonder alles gezegd te hebben. Loslaten doet veel pijn, en iedereen is ermee bezig. Het zou veel minder pijn doen als we gewoon zeiden wat ons dwarzsat. Als je iemand graag ziet en je mist hen, moet je dat gewoon zeggen. Want wat heb je te verliezen?’
Soms heb ik nood aan een ‘ik hou van je’. We doen dat veel te weinig. Waarom zijn we zo bang? We moeten onze sentimentaliteit terugwinnen.
Aya is gefascineerd door het ondermijnen van oprechte emoties. ‘Als mijn vriendinnen en ik eens lief zijn voor elkaar, lachen we meteen dat we melig doen. Waarom zijn we zo bang? Ik heb soms het gevoel dat mensen denken dat als ze iets te veel zeggen, het aan waarde verliest. Maar dat klopt niet. Soms heb ik nood aan een ‘ik hou van je’. We doen dat veel te weinig. We moeten onze sentimentaliteit terugwinnen.’
Even wordt Aya stil. Daarna zegt ze: ‘Ik voel mij soms eenzaam omdat ik dezelfde intensiteit van mensen terug verwacht als ik mijn gevoelens uit. Dat is mischien een beetje egoistïsch. Ik denk dat ik in mijn zoektocht naar kinderlijke eenvoud ook op zoek ben naar echtheid. Dat maakt ook wel dat de eenvoud wegvalt, want ik verwacht veel van mensen.’
Vluchtgedrag
De schrijfster draagt een heel groot verantwoordelijkheidsgevoel voor alles wat er op de wereld aan het gebeuren is, merk ik op. ‘Het is gezond dat wij ons samen verantwoordelijk voelen voor wat er gebeurt’, knikt Aya, ‘want dat komt – hoop ik – voort uit een streven naar rechtvaardigheid. Maar ik voel mij heel vaak eenzaam in mijn strijd voor het goede.’
Daarom vindt Aya zichzelf iemand die vlucht voor de actualiteit: ‘En ik weet niet in hoeverre dat goed is. Dit jaar las ik Het Onderzoek van Latiefa Az-Zajjaat, een communiste die in een heel woelige tijd in Egypte leefde. Zij schreef dat ze vluchtgedrag vertoonde en dat ze een beter mens was geweest als ze daar niet aan had toegegeven. Ze had beter kunnen liefhebben en haten. Misschien is het dus toch niet zo goed dat ik vlucht voor de werkelijkheid. Want het mag niet omdraaien in onverschilligheid. Schrijven is mijn wapen tegen die onverschilligheid.’
Aya ziet schrijven als haar overlevingsstrategie. ‘Het is een vingeroefening in het leven beter begrijpen en een beter mens worden. Ik denk dat ik met mijn schrijven invloed kan uitoefenen op individuen. Ik ga de wereld niet veranderen en dat ben ik ook niet van plan. Maar uit verschillende onderzoeken is gebleken dat mensen die meer lezen ook meer empathie hebben. Dat hebben we nodig in de wereld.’
Snakken naar neutraliteit
Het feit dat ze zo goed kan schrijven en niet iedereen het talent heeft om zich uit te drukken, is iets waar Aya zich dit jaar heel bewust van is geworden: ‘Soms vraag ik mij af waaraan ik dit allemaal verdien. Mensen zijn zo dankbaar voor iets wat ik doe. Onlangs had ik een column geschreven en iemand had die tekst gedeeld met de boodschap ‘bedankt, Aya’. En toen dacht ik: leuk, maar ik moet dit doen. Ik heb woorden gekregen om uiting te geven aan mijn pijn en misschien die van andere mensen. Ik wil niet dat je mij daarvoor bedankt, want zo hoort het. Ik moet de pijn kunnen verwoorden.’
Aya heeft zich altijd al een buitenbeetje gevoeld, legt ze uit: ‘Dat is ok. Maar dat anders-zijn wil je soms ook eens achter je laten. Telkens ik naar buiten kom, besef ik heel goed in welke hokjes mensen mij plaatsen. Ik wil eens naar de winkel kunnen gaan zonder dat ik ‘vrouw’ ben, of ‘vrouw van kleur’, of wat ze mij nog allemaal toeschrijven. Ik snak naar neutraliteit, terwijl dat niet bestaat. Ik neem mijn identiteit altijd mee. Door in conversatie te gaan met mensen laat ik hen zien dat die identiteit meerlaging is en niet vlak. Ik vind het vershrikkelijk om gereduceerd te worden tot een slap aftreksel van mezelf.’
Ik wil niet dat mensen mij bedanken omdat ze vinden dat ik een mooie tekst schrijf. Dit is iets wat ik moet doen. Ik moet de pijn verwoorden. Het is mijn overlevingsstrategie.
‘Af en toe denk ik zelfs: waarom schrijf ik? De woorden worden gelezen en weer vergeten. Maar dan besef ik hoe ik vaak mij heb opgetrokken aan de woorden van anderen toen ik het moeilijk had. De Ondraaglijke Lichtheid Van Het Bestaan van Milan Kundera is een boek dat mij ooit van het leven heeft doen houden toen ik helemaal onderuit zat. Dus wat dat betreft heeft de literatuur invloed gehad op mijn leven. En zolang anderen mensen vinden dat mijn literatuur voor hen een waarde heeft, publiceer ik heel graag.’
‘Maar als ik nu schrijf ben ik niet de Aya die moslims, Marokkanen of vrouwen vertegenwoordig. Nee, ik ben gewoon Aya en ik schrijf. Soms heb ik het gevoel dat ik gewoon even in alle stilte mijn ding wil doen. Het leven is veel meer dan mijn politieke standpunten. Als ik je tegenkom op straat wil ik het ook gewoon eens over het weer hebben. (lacht) Koud hé, vandaag?’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
