Fotograaf Frieke Janssens: ‘Korte deadlines zijn niets voor mij. Ik wil een onderwerp uitspitten’

Frieke Janssens (41) is gespecialiseerd in geënsceneerde fotografie en maakte furore met ophefmakende series rond onder meer roken (Smoking Kids), dronkenschap (Animalcoholics), de dood (Your Last Shot) en vrouwen op mannenjacht (Dianas). Net als collega-fotograaf Servaas Van Belle stelt ze deze maand nieuw werk voor tijdens Foto Knokke-Heist.

Een foto is een beginpunt. Ik maak toegankelijke beelden in de zin dat ik veel tijd besteed aan een aantrekkelijke vorm, maar die staat ten dienste van de inhoud. Mooi zijn is niet genoeg, fotografie is een geweldig middel om de meest uiteenlopende onderwerpen aan te snijden en een beeld moet iets losmaken. Zo ben ik altijd blij wanneer mensen me op een tentoonstelling van mijn werk aanklampen met een jeugdherinnering of een bedenking rond het thema. De foto’s zelf vinden ze misschien niet per se mooi – de onderwerpen zijn dat ook niet altijd – maar dan heb ik mijn doel bereikt.

Je hoeft niet altijd een mening te hebben. Zeker op de sociale media vind ik dat echt een ziekte van onze tijd: hoe snel en ongenuanceerd we over alles en iedereen een oordeel vellen. In mijn ogen moet je je eerst grondig informeren en zelfs dan is het niet altijd makkelijk om duidelijk stelling in te nemen. Ik stel in mijn werk vooral vragen rond maatschappelijke thema’s. Zo refereert de reeks Lightness die ik in Knokke-Heist toon aan onze drang naar escapisme en zoektocht naar zingeving. Van voor-of-tegendiscussies blijf ik weg – het laatste wat ik wil is een standpunt opdringen.

Mensen stoppen elkaar graag in vakjes. Als jongere was er nooit eentje waar ik helemaal in paste – op de academie ging ik klassieker gekleed dan anderen, in het Brugse nachtleven alternatiever. Tegelijk vond ik het spannend en bevrijdend om me in verschillende werelden te bewegen. Later heb ik dat meegenomen in mijn werk: mijn opdrachten voor bedrijven, culturele instellingen en magazines brengen me in contact met uiteenlopende sectoren, en daarnaast heb ik mijn vrij werk. Al die dingen inspireren elkaar ook. Toch weet ik hoe makkelijk het is om op een beperkend pad te belanden. Na een succesvolle serie word je vaak voor meer van hetzelfde gevraagd. Ga je daar altijd op in, dan word je alleen nog met dat ene onderwerp geassocieerd.

Perfectionisme is een mes dat aan twee kanten snijdt. Zo zijn korte deadlines al niets voor mij. Ik wil een onderwerp uitspitten en alle beschikbare bronnen verzamelen voor ik aan een serie begin. Als ik dan mijn pdf vol informatie en inspiratie bekijk, mis ik weleens de onbezorgdheid van mijn eerste jaren als fotografe. Ik was soms overmoedig, maar ik ging gewoon. Op de set probeer ik nu ook meer ruimte te maken voor dingen die op het moment zelf gebeuren. Ik heb op voorhand graag een duidelijk beeld van wat ik wil doen en werk het liefst in de studio omdat ik daar alles kan opzetten en instellen zoals ik het wil, maar dat ontneemt je ook de cadeaus die je soms krijgt wanneer je erop los experimenteert.

Lukt het vandaag niet, dan misschien morgen wel. Dat is voor mij een fijne les van het ouder worden: niet panikeren als de puzzelstukken niet meteen in elkaar passen, maar rustig doorwerken. In het ergste geval kun je altijd opnieuw beginnen. Vaak zien we dat als een zwaktebod, terwijl het juist moed vergt en gewoon tot het creatieproces behoort. Zelfs portretfotografe Annie Leibovitz keert soms terug naar mensen omdat het niet meteen goed zat. En zij heeft tonnen ervaring.

Een beklijvend beeld maken is een grotere uitdaging dan vroeger. Mensen worden langs alle kanten bestookt met beelden en dankzij de smartphone, filters en de sociale media besteden we allemaal wat meer zorg aan onze foto’s. Dat kan ik enkel toejuichen: hoe meer mensen met fotografie bezig zijn, hoe beter. Het werk, het materiaal en de kennis die bij het metier horen zijn wat in de vergetelheid geraakt, maar ik voel vooral een enorme stimulans om me als fotograaf te blijven ontwikkelen, mijn ideeën uit te diepen en echt mijn stempel te drukken.

Een goed idee is het doorzetten waard. Het begint met jezelf te overtuigen en daarbij moet je kritisch zijn, maar daarna moet je je idee bewaken. Mensen rond je proberen vaak met de beste bedoelingen om je idee te verzwakken, en soms geloven ze er zelfs niet in. Had ik destijds naar anderen geluisterd, dan was Smoking Kids er nooit gekomen.