Filosoof Justin Smith over de wereld na corona: ‘Dit is een kans om aan verandering te denken’

Ook voor corona leefde het gevoel dat de wereld aan een stevige transformatie toe was, zegt filosoof Justin E.H. Smith. ‘En dat geldt voor hoe we leven, aan politiek doen en met de planeet omgaan.’

‘Dit is een gezondheidscrisis als geen andere, de eerste pandemie die een media-event is. We hebben eindeloze data van overal ter wereld en krijgen daardoor de indruk dat we er het fijne van weten. Maar dat is niet zo, inzicht komt met afstand en tijd. Wat we essentieel vonden in ons dagelijks leven is op korte tijd drastisch veranderd, dus uiteraard denken we daarover na.’

Ook omdat de wereld op dit moment vooral verwarrend is?

‘Het is een vreemde tragedie, corona. Sommige maatregelen zijn gewoon vervelend, maar mensen verliezen ook geliefden of raken financieel in de problemen. De crisis is diepgaand en ingrijpend en tegelijk ook doodgewoon, want we hebben er allemaal mee te maken. Dat is uitzonderlijk. Het virus zorgt ook voor een kortsluiting van onze waarden en morele instincten. Als fundamenteel sociale soort zoeken we hulp bij andere mensen en helpen we als we iemand in nood zien. Vandaag wordt ons gevraagd om, voor het welzijn van iedereen, in isolatie te leven. Dat gaat in tegen hoe we denken en wat we voelen. Daar komt nog een extra laag ingewikkeldheid bovenop. De boodschap is thuisblijven, maar kassiersters, politieagenten, verzorgend personeel of truckers kunnen dat niet. Onszelf opsluiten is een straf, maar vandaag ook een privilege én een daad van solidariteit.’

Deze pandemie gaat onze kijk op de wereld en onszelf fundamenteel veranderen, stellen filosofen, economen en psychologen.

‘Dat hangt ervan af hoelang het duurt. Voor sommige mensen is dit een dramatische periode, voor anderen is het geen straf en heeft het zelfs een meditatieve kwaliteit. Al verdwijnt dat gevoel volgens mij op het moment dat we terugkeren naar een ‘gewoon’ leven. Wat wel duidelijk is, is dat deze crisis een licht werpt op de dingen die sowieso al in vraag gesteld werden. Op persoonlijk, professioneel en maatschappelijk vlak. Ik voel een soort bevrijding in het feit dat de pauzeknop nu even is ingedrukt. Elke modetrend, gevoeligheid, prioriteit, wereldvisie of hobby waar je in maart 2020 misschien al een beetje over twijfelde, kun je nu gewoon overboord gooien. Waren er dingen die je deed of mensen die je zag, gewoon omdat het een gewoonte was? Dan kun je daar nu mee ophouden en niemand zal er iets van zeggen of het zelfs maar opmerken.’

Iedereen verlangt terug naar een normale wereld, maar was de wereld van maart 2020 – met burn-out en depressie, klimaatproblemen en grote ongelijkheid, vluchtelingen en oorlog – wel zo normaal?

‘Normaliteit is voor de meeste mensen het dagelijkse leven dat ze hadden. Zullen ze nog iemands hand schudden of naar evenementen kunnen? De meerderheid is niet bezig met de vraag of deze crisis onze maatschappij fundamenteel zal veranderen. Iets wat sowieso zal gebeuren, ook als de worstcasescenario’s niet uitkomen. Ook voor corona leefde het gevoel dat de wereld aan een stevige transformatie toe was. Neem onderwijs, mijn vakgebied. We weten al lang dat er van alles rammelt aan het systeem, op alle niveaus, dus nu is er de kans om aan verandering te denken. En dat geldt voor elke sector, voor hoe we leven, aan politiek doen en met de planeet omgaan.’

Wetenschap, data, technologie, welvaart, we leken de planeet te overheersen. Nu gooit een klein virus dat allemaal overhoop. Zal onze arrogantie een knauw krijgen?

‘Niet als deze pandemie snel uitdooft, nee. Maar de onwaarschijnlijke beelden van dieren in lege straten zijn sterke visuele lessen. Coyotes, geiten en dolfijnen zijn fundamenteel anders dan virussen, maar ze wijzen ons allemaal op onze hoge eigendunk. Een eigendunk die niet alleen machthebbers en vervuilers hebben, maar ook bijvoorbeeld milieuactivisten. Ook zij denken dat wij door ons gedrag veel kunnen veranderen. Wij zijn de lords of the planet. Dat idee laat weinig ruimte om te begrijpen wat er vandaag aan de hand is, nu een virus krachtiger blijkt en ons lot bepaalt. Alweer, dat is zeer verwarrend. Wat wel duidelijk is, is dat er zelfs vandaag al een pre- en een postcoronatijdperk bestaat. Als je vanavond een serie bekijkt, denk je meteen: wow, dat is duidelijk precorona gefilmd. Door hoe media vandaag werken, en de snelle verandering in visuele cultuur, zien we dat nu al duidelijk. Hoe dat postcoronatijdperk er gaat uitzien? Daar heeft niemand een idee van.’