Erik de Jong van Spinvis: ‘Voor mij moet kunst helemaal geen doel of nut hebben’

Erik de Jong (56) woont in Nieuwegein en debuteerde in 2002 als Spinvis. Hij leverde dit jaar het album Trein Vuur Dageraad af. Hij componeerde de filmmuziek van Vele hemels boven de zevende, die volgende week in de bioscoop verschijnt.

Mijn muziek was jarenlang mijn geheim. ’s Nachts werkte ik in een postsorteerfabriek, en in mijn vrije tijd werkte ik op mijn zolderkamer aan muziek die enkel en alleen van mij was. Af en toe mis ik dat verloren paradijs, dat gevoel van ‘dit is van mij en ik kan doen wat ik wil’. Anderzijds was ik al 41 toen mijn eerste plaat verscheen. Dan is de muziek die je maakt beter bestand tegen de reacties erop, en een hip imago vasthouden of jong en sexy blijven hoeft ook niet meer. (lacht)

Kinderen krijgen maakte me doelmatiger. Voor mijn twee zonen er waren, had ik alle tijd van de wereld. Ik sleutelde urenlang aan mijn muziek, puur voor het plezier, maar ik maakte nooit iets af. Tot ik vader werd en mijn tijd plotseling heel krap werd. In een staat van koortsachtigheid heb ik alle ideeën en schetsen van liedjes die al lang lagen te broeien dan gekneed tot wat een half jaar later de eerste plaat van Spinvis was. Andere mensen ervaren kinderen krijgen soms als een beperking van hun mogelijkheden, maar in mijn geval was het tegendeel waar.

Mijn leven voor Spinvis is mijn kapitaal. Ik heb als postsorteerder tussen mensen uit alle hoeken van de wereld gestaan en verhalen uit alle lagen van de bevolking gehoord – een ervaring die me als liedjesmaker nog altijd voedt. Tegelijk weet ik dat veel mensen daar nog andere dromen en ambities hadden. Alleen maakten ze die door een samenloop van omstandigheden nooit waar, terwijl ik het geluk had een tweede leven te krijgen. Die wedergeboorte heb ik voor een stukje aan mezelf te danken. Ik stond op een kruispunt en durfde een keuze te maken. Maar van zulke beslissende momenten krijgen we er niet veel. Veel in ons leven hangt af van toevalligheden en omstandigheden waar we zelf nauwelijks invloed op hebben.

Melancholie geeft kleur en intensiteit aan het leven. Ik probeer wel om opgewekte nummers te maken, maar dat lukt me niet. Algauw mijmer ik toch over wat Gerard Reve het ‘verdriet van alle mensen’ noemde: over vergankelijkheid, afscheid nemen en eenzaamheid. Dat zat al in mij als kind. Maar ik onderga die weemoed zonder er ongelukkig van te worden. Integendeel, ze zorgt er juist mee voor dat ik een opgewekt mens ben. Voor mij is het leven één groot wonder.

Kunst die een mening opdringt is zelden goede kunst. Als burger ben ik geopinieerd en maatschappijkritisch, als liedjesschrijver wil ik daar vrij van zijn. Voor mij moet kunst ook helemaal geen doel of nut hebben. Het stoort me enorm dat kunstenaars en artiesten nu haast verplicht zijn om zich geëngageerd uit te spreken, en dat engagement daarbij vernauwd wordt tot thema’s als oorlog, racisme en de vluchtelingenproblematiek. Geef mij dan maar een mild liedje over de kleine man die voortdurend mislukt, maar er toch het beste van maakt. Dat is voor mij net zo geëngageerd.

In mijn vak moet je lelijk durven te zijn. Veel artiesten hebben het daar moeilijk mee en willen vooral mooi en erudiet zijn. Maar voor het publiek zit de schoonheid en kracht juist in het tonen van kwetsbaarheid, in dingen en momenten die je liever voor jezelf zou houden. Denk aan Jacques Brel: iemand die helemaal zichzelf was op het podium en totaal niet bezig was met mooi of niet mooi. Voor een artiest is dat wellicht ook gezonder. Alle lelijkheid wegpoetsen, iets anders willen zijn dan je bent – daar moet je enorm ongelukkig van worden.

Voor mij is elke plaat mislukt. Jij hoort alleen wat ze geworden is, ik alles wat ze níét geworden is. Het leukst is het moment van de conceptie, de ingeving in mijn hoofd. Dan is elk liedje perfect. Vervolgens moet ik het gaan spelen, mijn betekenisloze gemompel in tekst omzetten en alles opnemen. Waarbij dat gave liedje telkens wat minder perfect wordt. Daarmee moet ik achteraf telkens in het reine komen. Maar ik wil niet eindeloos naar perfectie streven, en daardoor nooit iets afleveren. Dan is dit het maar, denk ik liever, volgende keer beter.