Douchen is overbodig volgens auteur James Hamblin: ‘Nee, ik ruik niet raar’

Moeten we stoppen met douchen? – Het begon als een grappig artikel over douchen voor het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic, maar mondde uit in het boek Schoon, dat een pleidooi houdt om eens kritisch te kijken naar wat wij als hygiënisch zien. Wij zoomden met auteur James Hamblin.

Je bent je gewoonlijk niet echt bewust van je huid. Soms, als je uit een hete sauna in een koud bad duikt, voel je elke porie. Maar meestal is ze er gewoon, je grootste orgaan. Tot je Schoon leest, het boek van de Amerikaanse arts en journalist James Hamblin. Zijn kijk op onze huid veranderde tijdens zijn research, vertelt hij via Zoom. ‘Ik zag mijn huid vroeger als een barrière die het goede spul binnenhoudt. Om de binnenkant van ons lichaam te scheiden van de buitenkant, eigenlijk. Maar het is veel dynamischer en veel complexer. Gemiddeld is onze huid twee vierkante meter groot, en ze kan zich naar alle kanten oprekken en bewegen. Als ze aangeraakt wordt, kan dat hemels genot, maar ook erge pijn geven. Ze voelt piepkleine veranderingen in temperatuur, druk en vochtigheid aan, groeit ons hele leven en als ze opengereten wordt, geneest ze binnen de paar dagen. Onze huid is bovendien poreus en eerder een transitiezone dan een barrière, zo blijkt.’

Een transitiezone met veel inwoners, bovendien.

James Hamblin: ‘Onze huid heeft haar eigen microbioom, er leven een miljard bacteriën op elke vierkante centimeter, een paar honderd verschillende soorten. Ze voeden zich met de talg die onze huid afscheidt en variëren naargelang het milieu op onze huid vet, vochtig of droog is. Het overgrote deel van deze huidmicroben lijkt niet alleen onschuldig, wetenschappers vermoeden dat ze belangrijk zijn voor het functioneren van onze huid, onze gezondheid en ons immuunsysteem.’

Dat microbioom moet ons de manier waarop we over hygiëne denken doen herzien, schrijf je. Dat heb je zelf ook gedaan, je doucht niet meer.

‘Toch niet in de traditionele zin. Ik gebruik geen shampoo of zeep, behalve voor mijn handen. De vraag die ik dan krijg is of ik niet raar ruik, en of het niet walgelijk is om niet te douchen. Nee, ik ruik niet raar en het is wel degelijk een goed idee om je niet te wassen. Warm water spoelt het vetlaagje weg dat onze talgklieren produceren en alles wat de huid droger en poreuzer maakt, verhoogt de kans op irritatie en allergische reacties. Het gevolg zijn problemen als eczeem, en volgens de WHO is het aantal gevallen van psoriasis tussen 1979 en 2008 meer dan verdubbeld. Dat is op zich vervelend, maar hangt vaak ook samen met immuniteitsproblemen. Bovendien tast zeep ons microbioom aan en verandert het de bacteriepopulatie. Wetenschappers noemen dat de hygiënehypothese, het idee dat je meer kans hebt op auto-immuniteitsproblemen en allergieën als je té schoon bent. Ik vind de term biodiversiteithypothese beter omdat het geen connotatie heeft met hygiëne.’

Wie in de supermarkt rondkijkt, ziet veel producten omschreven als antibacterieel, ontsmettend en steriel. Geen goed idee?

‘Absoluut niet. Steriel en vrij van bacteriën, dat heb je alleen nodig in operatiezalen. Echte, goede ‘properheid’ houdt ook in: een blootstelling aan en samenleven met de juiste bacteriën, voor de juiste biodiversiteit op onze huid. Het gaat erom een evenwicht te vinden tussen veiligheid en blootstelling. Het leven is niet alleen een kwestie van jezelf beschermen, aan sommige dingen moet je jezelf blootstellen om gezonder te worden. Hoe we ons verzorgen, maar ook andere mensen, dieren, de natuur, ze zorgen er allemaal voor dat ons microbioom gezond blijft. De basisregel om je microbioom te beschermen is: doe niet meer dan nodig.’

Vraag je aan artsen of wetenschappers waarom we vandaag langer leven, dan is het antwoord medische vooruitgang, vooral op het vlak van infecties, maar ook hygiëne en schoon water. Maar met hygiëne bedoelen ze niet dagelijks douchen?

‘Nee. Maar het is moeilijk om een onderscheid te maken tussen de hygiëne die belangrijk is om medische problemen te voorkomen, zoals schoon water en schone handen, en de hygiëne die een persoonlijke of culturele voorkeur is. Ik maak het onderscheid tussen hygiëne en properheid. Hygiëne heeft te maken met zaken als je handen wassen na het toilet, niet in iemands gezicht hoesten, dingen waarvan we weten dat ze ziektes kunnen doorgeven. Properheid is cultureel en persoonlijk. Denk aan deodorant, je haar kammen, je tanden laten bleken. We associëren die dingen met gezondheid, maar eigenlijk doen ze er op medisch vlak niet toe. We verzorgen onszelf, omdat we anderen niet voor het hoofd willen stoten met onze lichaamsgeur of hoe we eruitzien. We verwachten dat mensen er altijd tiptop uitzien. Mooi gewassen en gekamd, uit een doosje. Properheid is ook gelinkt aan sociale status en zelfbewustzijn. Meer zelfs, we gebruiken onze ideeën over properheid om te oordelen over moraliteit. Een goed mens, iemand die goed voor zichzelf en zijn kinderen zorgt, is geboend en welriekend. Maar er is een verschil tussen een slechte adem, wat onaangenaam is voor andere mensen, en hagelwitte tanden, die puur een kwestie zijn van esthetiek en sociale status. Ons idee van properheid gaat dus verder dan wat er medisch nodig is. Ik wil mensen uitnodigen om daarbij stil te staan.’

Iets wat we zelden doen. Op Twitter woedde er een discussie over de vraag of je je benen moet wassen als je doucht. Een deel vond je een viezerik als je dat niet deed, een ander deel vond dat niet nodig als ze niet vuil zijn na bijvoorbeeld sport of smerig werk.

‘Mensen maken al eeuwen zeep, maar tot het einde van de negentiende eeuw werden er vooral kleren mee gewassen. Na de industriële revolutie volgde ook een hygiënische revolutie. Nodig, want we gingen dood van cholera en tyfus, ziektes die voorkomen worden door betere hygiëne. Die nieuwe kennis kreeg meteen een culturele uitloper. Wie onverzorgd was, werd nu gevaarlijk. Dat in combinatie met het feit dat elk huis de voorbije eeuw een eigen badkamer kreeg. De exploderende zeep- en beautyindustrie zorgde ervoor dat wij vandaag geloven dat het gezond en zelfs nodig is om ons elke dag goed te wassen, soms zelfs meerdere keren per dag. We mogen vandaag niet alleen geen lichaamsgeur hebben, we moeten lekker ruiken. Veel dingen die we doen, heffen elkaar ook op. Zeep en shampoo verwijderen oliën en drogen huid en haar uit, dus gebruiken we lotion en balsem om dat te herstellen. Dat zijn veel producten. Ik sprak met wetenschappers en hun conclusie is duidelijk: handen wassen is zeer belangrijk, net als de handdoeken waarmee je die handen afdroogt, maar douchen is niet essentieel, zeker niet met veel chemicaliën.’

Toch wil je mensen niet overtuigen om net als jij niet meer te douchen.

‘Ik zeg niet dat douchen per se slecht is, wel dat we kunnen overwegen om het minder te doen omdat het gewoonweg niet zo veel nodig is. Ik vergelijk het graag met koken of mode. Iedereen eet en iedereen draagt kleren, maar sommige mensen vinden dat belangrijk en spenderen er veel tijd en geld aan. Is jouw ding een huidverzorgingsroutine met tien stappen? Prima. Maar doe het bewust, als een keuze, niet omdat ‘het zo hoort’ of omdat je denkt dat het nodig is. En daarin is huidverzorging anders dan mode. Wie geen fashionista is, komt prima weg met ‘gewone’ kleren Maar in huidverzorging wordt al snel geïmpliceerd dat ‘gewone’ producten niet voldoende of zelfs slecht zijn. Dat kan misleidend en verwarrend zijn, en ervoor zorgen dat mensen producten kopen die ze niet nodig hebben of willen. Bij de wetenschappers is het huidige devies om hygiëne te bekijken zoals medicijnen. In bepaalde gevallen is het extreem belangrijk, maar het is ook makkelijk om een overdosis te gebruiken.’

Minimalisme wint aan populariteit, ook bij de behandeling van huidproblemen?

‘Er is veel om te onderzoeken in de negatieve ruimte, dat wil zeggen door minder te doen. Wie veel tijd en geld uitgeeft aan producten die niet lijken te helpen, krijgt soms betere resultaten door dingen weg te laten. Er zijn zo veel variabelen, dat het goed kan zijn om producten te isoleren zodat je kunt uitzoeken wat echt helpt. Houd het eenvoudig is soms het beste advies. Maar dat is niet voor iedereen het antwoord en artsen vinden het ook moeilijk om ‘niets doen’ voor te schrijven.’

Ook cultuur speelt een rol. Ons verzorgingsritueel is meer dan alleen wassen.

‘Cultuur is belangrijk en ook heel wat religies hebben regels over verzorging. Voor veel mensen is hun tijd in de badkamer een belangrijk moment. Ook voor mij, zeker in deze pandemie. Sinds maart vorig jaar spoel ik me regelmatig af met water. Het is mijn manier om de dag te beginnen, nu pendelen niet langer aangeeft dat mijn werkdag begint. Het is een aangename manier om tijd te markeren, en het is over dat soort dingen dat ik wil dat mensen nadenken. Waarom doe je wat je doet? Douch je uit gewoonte of omdat je ervan geniet? Waarom gebruik je bepaalde producten? En als je je doucht als ontspanning of rustmoment, sta dan stil bij wat de producten met je huid doen.’

Je boek verscheen in de coronacrisis, waarin we ons allemaal heel bewust geworden zijn van het belang van handhygiëne, ventilatie, noem maar op.

‘Ik vermoed ook dat deze crisis ons anders naar properheid doet kijken. Dat meer mensen thuiswerken heeft invloed op hun gewoonten. Ze douchen minder en gebruiken minder deodorant en make-up, dingen die vroeger niet konden om sociale en professionele redenen.’

Nu we meer weten over het microbioom in onze darmen, zien we daar medicijnen en andere producten voor op de markt komen. Zullen we in de toekomst huidproducten zien die ons microbioom herstellen of aanvullen?

‘De kennis over het complexe huidmicrobioom is relatief nieuw en er wordt nog volop onderzoek gedaan. Net als bij het menselijk genoom en het microbioom in de darmen, dacht men dat we alles snel zouden decoderen en dan makkelijke oplossingen zouden hebben voor bepaalde problemen. Dat ene gen dat een ziekte veroorzaakt, weet je wel. Maar zo werkt het niet, ook niet bij het huidmicrobioom. Het is als kijken naar een bos en uitzoeken welke plant goed is en welke niet. Niets is goed of slecht, het is de samenwerking van alle aspecten die de voordelen oplevert. Alles gaat over balans. Vandaar dat het zo moeilijk is om producten te ontwikkelen die dat microbioom moeten beïnvloeden, we weten nog niet genoeg om dat al op een efficiënte manier te doen. Het concept is veelbelovend, maar de huid is veel ingewikkelder dan we dachten, en iedere huid is uniek. Toch ben ik hoopvol, vooral voor mensen met huidproblemen.’