Bezems in de aanslag: Brusselse expo’s schijnen nieuw licht op hekserij

Tijd om de eer van heksen te herstellen. Bij ‘Heksen avant la lettre’ in het KBR museum en de ULB-tentoonstelling ‘Witches’ in het Vanderborghtgebouw krijgen bezoekers een uitgebreide blik op documentatie over heksen door de eeuwen heen. Wat betekende het echt om vrouw te zijn aan het einde van de vijftiende eeuw? En wat hebben queer- en feministische bewegingen te maken met de status van hekserij? Ontdek het allemaal in deze expo’s en bijhorende lezingen.

Rond heksen, heksenvervolgingen en vrouwen in de (late) middeleeuwen doen nog heel wat verkeerde, stereotiepe ideeën de ronde. Gelukkig is er een eerherstel en rechtzetting aan de gang, en daar dragen de Brusselse expo’s ‘Heksen avant la lettre’ en ‘Witches’ tot bij.

Zo kan je van 26 oktober 2021 tot 24 april 2022 terecht in het KBR museum voor een nieuwe selectie handschriften uit de bibliotheek van de Bourgondische hertogen. In samenwerking met ULB Culture hebben ze een tijdelijke thematische focus op hekserij in de aanbieding. Aan de hand van miniaturen, verhalen en getuigenissen worden de verschillende facetten van vrouw-zijn op het einde van de middeleeuwen onthuld.

Middeleeuwse heksenvervolgingen? Quatsch

We lichten alvast een tipje van de sluier… Het cliché van de middeleeuwse heks is een verzinsel. Het is pas later dat bepaalde activiteiten vrouwen het brandmerk ‘heks’ opleverden en vrouwen vervolgd werden voor deze acties. In de middeleeuwen werd ketterij en magie immers niet specifiek gelinkt aan het vrouwelijk geslacht. Je werd als vrouw niet bij de minste verdenking de brandstapel opgestuurd, al was er soms wel al een wantrouwen vanuit de autoriteiten. Vandaar dus ‘avant la lettre’ in de titel van de expo.

De kiem voor heksenhaat werd gezaaid en vanaf de late middeleeuwen duikt het beeld van de ‘boze heks’ op in drukwerken rond demonologie. De angst voor satanische activiteiten neemt toe en in de zestiende en zeventiende eeuw leidt dit tot vervolgingen van vrouwen die zich onder meer bezighielden met geneeskunde, ambachten en miniatuurkunst. Processen in rechtbanken moeten bewijzen dat ‘heksen’ heulen met de duivel. De levens (en carrières) van duizenden vrouwen worden op het spel gezet. Een van de verborgen agenda’s van de stigmatisering van ‘heksen’? Onvervalst seksisme. Vrouwen met kennis, talent en macht, daar zag m’n duivelse krachten in.

Vrouwenhaat

Misogynie werd in deze periode volop verspreid door kerkelijken, geestelijken en theologen. De vrouwenhaat zwol aan en de duivel en zijn heksen werden verantwoordelijk geacht voor het onheil dat de burgers via epidemieën en oorlogen moesten ondergaan. Vooral alleenstaande vrouwen waren verdacht, aangezien zij aan de voogdij van mannen ontsnapten. Deze vrouwen werden beschuldigd van wandaden die te maken hadden met seksualiteit, voortplanting en toegang tot onofficiële kennis.

(Pop)cultuur

Ook in het Vanderborghtgebouw worden bezoekers ondergedompeld in de interessante geschiedenis van hekserij. Tijdens de tentoonstelling ‘Witches’, die loopt van 27 oktober 2021 tot 16 januari 2022, presenteert de ULB meer dan vierhonderd werken en etnografische voorwerpen samen uit de collecties van een vijftigtal musea en galerijen.

De expo loodst ons van heksenprocessen tot fantastische literatuur, van de demonische figuur tot de zachtaardige heks van de popcultuur. We zien hoe de heks vanaf het einde van de middeleeuwen werd vervolgd, maar ook hoe ze sinds de tweede feministische golf en via hedendaagse feministische en queer bewegingen in ere wordt hersteld. Door de eeuwen, wetenschappen en kunststromingen heen doorkruist ‘Witches’ de representatie van heksen.