Exotischer, exclusiever, authentieker

Frankrijk, Spanje en Italië? Been there, done that. Anno 2013 maakt de ervaren reiziger cruises naar Antarctica, legt hij de volledige zijderoute af of probeert hij Noord-Korea binnen te raken. Unieke ervaringen en hyperindividualisme zijn de sleutelwoorden voor hippe globetrotters.

Aan het begin van de Amsterdamse grachtengordel, niet zo gek ver van het Centraal Station, ligt de Haarlemmerstraat. Het is een typisch Hollandse straat, een kleine 500 meter lang, met hier en daar een kroeg en wat shoarmatenten. Op zich niks bijzonders. Bij liefhebbers van alternatieve reizen heeft deze straat echter een haast mythische status gekregen.

Er is weinig dat er nog aan herinnert, maar dit is zowat de geboortegrond van het ‘andere reizen’ in de Lage Landen. In 1972 begon ene Rik Jan Viezee hier met Baobab Groepsreizen, een reisbureau dat excursies naar Afrika aanbood in een vrachtwagen. In die tijd was een reisje naar de Costa Brava best al een hele belevenis, laat staan een trip naar Afrika in een truck.

In dezelfde straat, praktisch naast elkaar, openden al snel nog drie alternatieve reisorganisaties de deuren: Sawadee, Djoser en Koning Aap. Ze organiseerden allemaal avontuurlijke groepsreizen door onherbergzaam gebied, waar vaak heel veel improvisatie bij te pas kwam. De klanten (een mix van hippies, avonturiers en ander kleurrijk volk) werden geronseld met zoekertjes in de reisrubriek van kranten. De vier pioniers bestaan nog en groeiden uit tot de grootste spelers in hun branche. Maar ondertussen hebben ze de markt allang niet meer voor zich alleen.

Het aantal reisbureaus en -bureautjes die ‘speciale’ reizen aanbieden, is ondertussen bijna niet meer te tellen. Halverwege januari verzamelden enkele tientallen onder hen zich in de Waagnatie in Antwerpen voor de eerste ‘Vakantiebeurs voor Bijzondere Reizen’. Een weekend eerder werd die beurs ook in Amsterdam georganiseerd, en daar lokte ze zowat 6000 bezoekers. Antwerpen was heel wat bescheidener qua bezoekersaantallen, al zal de sneeuw die met pakken uit de lucht viel daar ook wel wat mee te maken hebben. Zo avontuurlijk is de avontuurlijke reiziger dan ook weer niet…

Wat meteen opvalt in het aanbod van de stands is de uiterst gespecialiseerde aanpak van heel wat organisaties. Er zijn reisbureaus die niets anders aanbieden dan reizen naar Kirgizië, er zijn er die alleen maar zeiltochten in Noorwegen organiseren en er zijn er waar je enkel terechtkunt voor trips naar Mesopotamië. Ook fietstochten door Zuid-Amerika, fotosafari’s, operareizen of zelfs vakanties naar militair-historische sites zijn probleemloos te boeken.

Saaie cocktails

‘Het soort reizen dat tegenwoordig georganiseerd wordt, is inderdaad héél erg individualistisch’, zegt beursorganisator Boudewijn Richel. Richel, een zelfverklaarde boeddhist, runt zelf ook een reisbureau in Amsterdam, Byblos Reizen. ‘Dat merken we bijvoorbeeld ook in de achteruitgang van grote groepsreizen. Veel mensen willen niet meer met dertig anderen in een bus zitten, ze willen er hoogstens nog met een klein groepje vrienden op uit. Alles is dus toegespitst op heel individuele wensen.’

De bestemmingen doen al vermoeden dat het soort reizen dat de kleine organisaties aanbieden helemaal niets meer te maken heeft met massatoerisme, maar dat is net het aantrekkelijke, zegt Richel. ‘Altijd met een cocktail naast het zwembad wordt op de duur wel heel erg saai. Wat je hier krijgt, is uniek maatwerk. Je reis wordt helemaal voor jou gemaakt en je kunt gebruikmaken van de heel gespecialiseerde kennis van de reisagenten. Meestal hebben die ook persoonlijke contacten in het land waarin je geïnteresseerd bent. Daardoor kunnen ze je dingen laten zien die je zelf op het internet nooit had kunnen vinden.’

Over waarom een mens al eens beter naar Tibet, Vuurland of Spitsbergen gaat dan naar Benidorm of Salou heeft Richel ook een eigen theorie. ‘In dat soort landen kom je in een heel ander ritme terecht, en er op vakantie gaan, werkt ook helend, daar ben ik van overtuigd. Je leert er jezelf beter door kennen. Je bevindt je plotseling in unieke situaties, soms loopt er iets fout of gebeurt er iets onverwachts. Door de manier waarop je daarmee omgaat, ontdek je dingen over jezelf die je nooit had durven te vermoeden. Je wordt gedwongen je geest open te stellen en je komt weer thuis met een verruimde blik en een andere kijk op de dingen. En dat is heel verfrissend.’

Net zoals het aanbod is ook de prijs van dit soort reizen enorm uiteenlopend. Wie op cruise wil naar Antarctica is al snel tienduizend euro kwijt. Aan de andere kant van het prijzenspectrum is er bijvoorbeeld een wandeltocht langs abdijen waar je zo goed als gratis logeert. ‘Je maakt het zo duur of goedkoop als je zelf wilt’, zegt Richel. ‘Een safari in Afrika zal al snel een paar duizend euro kosten. Een trektocht door Marokko is al stukken goedkoper. Maar als je een beetje zoekt, kun je prachtige dingen zien voor heel weinig geld. Bijvoorbeeld met de trein van Turkije naar Tashkent in Oezbekistan, via Iran. Een onvergetelijke reis is dat, heel gemakkelijk te doen, ook voor minder ervaren reizigers, en helemaal niet zo duur.’

Dag buurman

Geestverruimend of niet, de meeste standhouders op de beurs geven grif toe dat het soort reizen dat zij verkopen heel erg op een nichepubliek is gericht. Ook de cijfers over het reisgedrag van de Belg tonen aan dat een treinreis naar Tashkent nog maar door een zeer kleine minderheid van landgenoten gesmaakt wordt. Volgens het Reisonderzoek 2011 van de FOD Economie (het recentste jaar waarover cijfers beschikbaar zijn), boekten de Belgen in dat jaar ruim 9,5 miljoen reizen van vier of meer nachten. Zowat 7,8 miljoen trips speelden zich af binnen de Europese Unie. Frankrijk is op zijn eentje al goed voor bijna 2,7 miljoen reizen. Als je er ook nog eens Zwitserland en Turkije bij telt, dan gaat 90 procent van alle reizen die we maken nog altijd naar een ’traditionele’ bestemming.

‘Hun aandeel is inderdaad nog vrij klein. Maar vergis je niet, je zou verbaasd zijn over de groeicijfers van dit soort alternatieve reizen’, zegt Jan Peeters van Travel360, market watchers van de reisindustrie. ‘Alles wat de combinatie ‘avontuur’, ‘nieuw’ en ‘ontdekking’ biedt, zit heel erg in de lift. Veel reizigers willen vooral bijzondere dingen meemaken tegenwoordig.’

Die individualisering van de reiswereld is een onderdeel van een bredere maatschappelijke trend. Steeds meer consumenten hebben een drang naar een op maat gemaakte, exclusieve ervaring en zijn ook bereid daar extra voor te betalen. Op de websites van Nike en Adidas kun je sinds enkele jaren zelf unieke sportschoenen samenstellen, in sommige Levi’s-stores maakt men voor elke klant een hoogstpersoonlijke jeansbroek, en succesvolle internetwinkels zoals Etsy en iCraft bieden handgemaakte meubelstukken en prullaria aan die je nergens anders vindt.

Precies om die redenen zijn ook eenmalige concerten van popsterren in een wip uitverkocht, ook al zijn de tickets peperduur: het is uitzonderlijk, de buurman was er niet bij en je kunt er over opscheppen tegen de collega’s op het werk.

‘Het unieke karakter van de reis is zeker een grote aantrekkelijkheid,’ zegt Peeters, ‘maar er is daarnaast nog een reden waarom dit soort vakanties de laatste jaren echt doorbreekt. Het internet heeft de toegang tot informatie over de bestemmingen veel gemakkelijker gemaakt. Je kunt een bepaalde reis in je hoofd hebben, je kunt er alles over opzoeken op het internet en inschatten of het haalbaar is, en daarna kun je je plannen ook concreet maken. Met andere woorden: je kunt het bijna zo gek niet bedenken of het is wel te realiseren. Of iemand realiseert het voor jou.’

De schaal van Heineken

Hinkt België nog een beetje achterop, dan is in Nederland dit soort reizen al veel meer gemeengoed geworden. De grotere touroperators beginnen stilaan ook al op maat gemaakte vakanties te verkopen, en gespecialiseerde reisorganisaties die enkele jaren geleden nog dwergen waren, zijn uitgegroeid tot grote, serieuze bedrijven. ‘Zo’n bureau als Riksja Travel is ondertussen al actief in Nederland, Duitsland en Frankrijk’, zegt Boudewijn Richel. ‘Die hebben nu een miljoenenomzet, je kunt ze nog moeilijk als nichebedrijf zien.’

‘Ik noem dat het Heineken-fenomeen’, lacht Jan Peeters. ‘Is Heineken het beste bier? Helemaal niet, maar het is wel overal te koop. Nederlanders zijn heel goed in het op schaal brengen en verkopen van dit soort reizen. De Belgische reisagent ziet het doorgaans wat kleiner. Hij werkt meestal nog heel regionaal, voor mensen uit de eigen streek. In feite krijg je in ons land een soort niche van de niche: heel regionale spelers die ook nog eens voor een heel select publiek aan de slag gaan.’

Huub van Luyt van het reisbureau Hemingstone Private Travel uit Breda schetst de verschillen tussen zijn Nederlandse en Vlaamse klanten: ‘Een Nederlander kun je bijna met niets meer verrassen, die vindt ondertussen alles doodnormaal. Een Vlaming nog wel. Als ik met Vlaamse klanten spreek, trekken ze nog vaak grote ogen: ‘Drie weken met zijn twee rondtrekken door Cambodja? Kan dat dan?’ Ja hoor, dat kan prima (lacht). Eigenlijk is dat best wel een geruststellende gedachte, want dat betekent dat ik met mijn reisbureau nog altijd iets kan betekenen voor mijn klanten.’

Iets betekenen is in het geval van Van Luyt vooral beginnen vanaf een wit blad. ‘Ik had laatst iemand die vijf weken wou reizen tussen Mexico, Colombia en Peru. Nou, dan spreken we ’s avonds af bij de klant thuis en breng ik een kaart mee van het gebied. En dan vraag ik wat de mensen zeker willen zien. De meesten hebben al een lijstje klaar van dingen die er absoluut bij moeten zitten. En dan stippelen we samen aan tafel, met alle reisgenoten, een mooie reis uit. De dag erna e-mail ik mijn contactpersonen in dat land en dan vraag ik hen om alle praktische zaken uit te werken en om goede hotels te zoeken. En als dat klaar is, ga ik terug naar de klant met een bepaalde prijs. Is de prijs oké, dan kunnen de reis en de vlucht geboekt worden. Als de prijs wat te hoog ligt, betekent dat in negen op de tien gevallen dat we naar wat goedkopere hotels gaan zoeken. Tot het helemaal goed zit.’

Hip Myanmar

Anders dan in het reguliere reiscircuit (waar Frankrijk al jaren de absolute nummer één is) zijn er in alternatieve reizen wel degelijk trends en hypes te bespeuren. De -stan-landen bijvoorbeeld (Oezbekistan, Turkmenistan, Kazachstan…), zijn nu heel erg populair, en ook Indonesië doet het goed. Groene reizen, met een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk, zitten ook in de lift, net zoals ‘zinvolle’ vakanties. Naar Afrika trekken bijvoorbeeld om daar vrijwilligerswerk te doen of een vakantie combineren met het leren van een vreemde taal.

‘Daarnaast blijft ook Noord-Korea erg in’, zegt Van Luyt, ‘Zeker nu de regels wat versoepeld zijn en ook kleinere groepen het land in mogen. Vooral omdat het zo’n surrealistische ervaring blijft. Een autoweg met acht baanvakken waarop geen enkele auto te bespeuren is, maar waar wel een mannetje staat om het verkeer te regelen. Dat willen mensen met hun eigen ogen zien. Maar de absolute topper voor 2013 is ongetwijfeld Myanmar. Alweer omdat het vroeger een absolute no-gozone was. Als je een paar jaar geleden zei dat je naar Myanmar wilde, kreeg je meestal ook een boze blik, zo van: ‘Steun jij dat regime?’ Maar ondertussen is Hillary Clinton er ook geweest en is Aung San Suu Kyi vrijgelaten, dus nu kan het. En dan willen reizigers er ook zo snel mogelijk naartoe.’

Het soort toeristen dat op deze vakanties afkomt, is heel erg verscheiden. ‘Je kunt er moeilijk een etiket op plakken, maar er zitten zeker veel 55-plussers tussen’, zegt Jan Peeters. ‘De mensen die geestelijk veertig, fysiek vijftig en biologisch zestig zijn (lacht). Zij hebben het geld en de tijd om dit soort reizen te maken. Niet altijd omdat ze niet meer moeten werken, maar ook omdat de kinderen het huis uit zijn en ze met niemand nog rekening moeten houden.’

Waar blijft de helikopter?

Ook Isabelle en Sofie, twee doorgewinterde reisbegeleiders van het agentschap Koning Aap, noemen spontaan ouderen als een belangrijke doelgroep voor speciale reizen. Maar door het almaar populairder worden van dit soort trips plaatsen zij toch een paar kritische noten bij de ingesteldheid van de ‘nieuwe ontdekkingsreizigers’. ‘Als je dit soort reizen doet, moet je bereid zijn te aanvaarden dat er wel eens iets misloopt’, zegt Isabelle. ‘En moet je kunnen verdragen dat het best mogelijk is dat je kamer wat minder proper is dan je in België gewend bent. Soms ontbreekt die attitude nog wel eens. Ik zat laatst met een groep in een tropisch land, waar een weg compleet weggespoeld was door de regen en waar we dus niet verder konden. Er zaten mensen in de groep die bijna eisten dat er een helikopter zou komen om hen persoonlijk te komen ontzetten. Tja, zo werkt het natuurlijk niet.’

‘Voor heel veel toeristen is vooral het feit dat zij de eersten zijn om een land te bezoeken een grote motivatie om de reis te doen’, vult Sofie aan. ‘Dat is voor hen de aantrekkingskracht om naar landen als Ethiopië of Uganda of Myanmar te gaan. Landen die geen toeristische traditie hebben en die dus nog heel ongerept zijn. Ze beschouwen zichzelf ook niet als toerist. De toeristen, dat zijn vooral al de anderen die na hen komen, terwijl ze eigenlijk net zo goed deel uitmaken van een massa.’

Jan Steven in Knack Extra