Rubenshuis krijgt interessant en mysterieus werk van Titiaan in bruikleen

Dame en haar dochter van Titiaan © KIK-IRPA Brussels

Na de Tintoretto uit de collectie van David Bowie, krijgt het Rubenshuis nu een meesterwerk van Titiaan in bruikleen. Dit is erg opvallend, want er zijn amper werken van de beroemde meester in omloop. Bovendien gaat het om een prachtig tableau met een bijzonder én hoogst mysterieus verhaal.

Een Titiaan in het Rubenshuis? Dat is ongezien, want van dé tenor van de Italiaanse renaissance zijn er amper werken in privé-bezit. En het hoeftook geen betoog dat alle musea ter wereld staan te springen voor zo’n bruikleen.

Titiaan was het grote voorbeeld voor Rubens

Dat dit werk nu in de schoot valt van het Rubenshuis is niet alleen een zegen voor het museum zelf en Antwerpen, maar ook voor onze museale sector én het toerisme. We merken terloops op dat sinds het Rubenshuis eerder dit jaar de Tintoretto uit de collectie van David Bowie in bruikleen kreeg, de bezoekers aantallen enorm zijn gestegen en ook het aantal klikkers op de betrokken Facebookpagina’s fenomenale proporties aannemen.

Met de Titiaan wordt het helemaal een feest, want Titiaan was natuurlijk het grote voorbeeld voor Rubens, die trouwens zelf een werk van der meester bezat.

De onthulling van 'Dame en haar dochter'
De onthulling van ‘Dame en haar dochter’© KIK-IRPA Brussels

De meest mysterieuze Titiaan

Dit werk van Titiaan hing eerder in het Prado Museum te Madrid en was een van de blikvangers op de expo “Unfinished-thoughts made visible” in 2016 in de MET te New York. Het gaat inderdaad om een net niet afgewerkt tableau met een bijzonder verhaal.

Titiaan schilderde deze ‘Dame met haar dochter’ rond 1550. Hij werkte de gezichten helemaal uit, maar liet de armen en de kleding in onafgewerkte staat, deels als schets. Het was hoogstwaarschijnlijk geen werk dat in opdracht werd gemaakt, waardoor de meester het niet meteen heeft afgewerkt.

Het zou om het portret kunnen gaan van Titiaan’s dochter Emilia met haar kind, zijn kleinkind dus. Dat is althans wat men eerst dacht.Titiaan schilderde nochtans weinig vrouwenportretten én dubbelportretten schilderde.

De maîtresse die een engel werd

Maar er zit wellicht een ander verhaal achter dit tableau. Nadat Titiaan in 1576 stierf kwam het onvoltooide schilderij in bezit van zijn oudste zoon Pomponio Vecellio. Het werd vermoedelijk om beter verkoopbaar te zijn overschilderd door één van Titiaan’s leerlingen als ‘Tobias en de engel’.

Vermoedelijk gaat het om zijn maîtresse en buitenechtelijke dochter

Zo zag het er best onschuldig uit. Maar volgens verschillende onderzoekers had deze ingreep een extra bedoeling. Ze hebben het vermoeden dat het dubbelportret niet zijn dochter en kleinkind voorstelt, maar zijn maîtresse en zijn buitenechtelijke dochter. Men wilde dit feit waarschijnlijk verdoezelen. En dat is ook aardig gelukt, want het ware werk, onder de overschildering, werd pas in de 20ste eeuw herontdekt.

Tobias en de engel van Titiaan. Dit is de versie van het schilderij voor ontdekt werd dat er eigenlijk een vrouw school onder de engel.
Tobias en de engel van Titiaan. Dit is de versie van het schilderij voor ontdekt werd dat er eigenlijk een vrouw school onder de engel. © KIK-IRPA Brussels

Een uitzonderlijk verhaal

Het kunstwerk maakte heel wat omwegen vooraleer het in Antwerpen belandde. In 1581 kocht Cristoforo Barbarigo het huis van Titiaan aan de Biri Grande met de totale inhoud, waaronder ook het overschilderde werk. Het bleef in de Barbarigo Collectie in Venetië tot 1850, waar de verzameling toen al een heuse attractie was. Daar kwamen ook Rubens en Van Dyck langs om de werken, en zeker ook de ‘Tobias en de engel’ te bewonderen.

Het kunstwerk maakte heel wat omwegen vooraleer het in Antwerpen belandde.

In 1850 werd de Barbarigo Collectie verworven door tsaar Nicolas I van Rusland. Enkele jaren nadien bracht de tsaar drieduizend werken uit zijn collectie, waaronder elf schilderijen van deverzameling Barbarigo, op de markt. Tobias en de engel werd verkocht aan een Russische aristocraat, Graaf Tyszkiewicz uit St. Petersburg.

Het werk bleef in zijn familiebezit tot 1913 en kwam daarna even op de kunstmarkt. In 1920 werd het bezit van de legendarische Parijse kunsthandelaar René Gimpel. Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog ging Gimpel in het Franse verzet. Om te voorkomen dat zijn collectie werd aangeslagen verborg hij zijn schilderijen in London, zonder iemand over de locatie in te lichten. In 1944 werd hij door de Nazi’s gevangengenomen en opgesloten in het concentratiekamp Neuengamme waar hij stierf.

Het scheelde geen haar of de collectie werd nooit teruggevonden

Het scheelde geen haar of de collectie werd nooit teruggevonden. Na heel lang zoeken vonden de zonen van Gimpel de garage waar het werk verborgen zat terug in Bayswater in London, in een buurt die zwaar werd gebombardeerd. De collectie ontsnapte ter nauwer nood aan de vernietiging.

De maîtresse ontmaskerd.

In 1948 liet Jean Gimpel het werk onderzoeken via X-ray in het vermaarde Courtauld Institute in Londen, waar men onder de overschildering ontdekte dat de engel eigenlijk een dame is met een meisje.

In de jaren tachtig werd het werk terug in zijn originele staat gebracht.

In 1970 kwam het werk in bezit van Alec Cobbe als ‘Tobias en de engel’. In de jaren tachtig liet Cobbe een hoogst gespecialiseerd team van wetenschappers en restaurateurs het werk in zijn originele staat terugbrengen, waarbij de overschilderingen werden verwijderd. Dat was geen sinecure gezien het een zeer oude overschildering betrof. Deze opdracht nam ruim twintig jaar in beslag, maar het resultaat was verbluffend, want zo werd de Titiaan herontdekt.

Bovendien laat deze onvoltooide symfonie de kunsthistorici toe om de werkwijze van meester Titiaan beter te bestuderen. Door de restauratie werd evenzo de schoonheid van de geportretteerde duidelijk. Het is een modieuze dame met blond haar, waarvan de vlechten worden samengehouden in een “torciglione” over haar voorhoofd. Ze draagt ook parelsnoeren rond de nek en een bloem achter het oor. In het onafgewerkte gedeelte van haar linkerhand zien we de aanzet van een waaier van struisvogelveren en een bloem. Ook het haar van het meisje is getooid met parelsnoeren en ze heeft een amethist als oorring.

Ondertussen een beroemd werk

In 2002 publiceerde professor J.Anderson het essay ‘Titian’s unfinished portait of a patrician woman and her daughter fromthe Barbarigo collection, Venice‘ in the Burlington Magazine. In 2003 werd het tableau als de herontdekte Titiaan getoond op de grote Titiaan expo in het Prado.

Het werd in 2005 in veiling gebracht, maar bleef onverkocht. Maar tien jaar later is er extra aandacht voor onafgewerkte tableaus van beroemde meesters en werd het in 2016 in het MET tentoongesteld tussen onaffe werken van Da Vinci, Michelangelo, Van Eyck, Dürer, Rembrandt , Klimt, Picasso en andere meesters.

Het Rubenshuis heeft een erg fraaie verzameling bruiklenen in huis

Nadien werd het door een privé-collectioneur verworven die het nu uitleent binnen het project ‘briljant bezoek’, een bruikleen formule, opgestart door directeur Ben Van Beneden van het Rubenshuis. Het Rubenshuis heeft een erg fraaie verzameling bruiklenen in huis die het internationaal extra aantrekkelijk maken en ook, en daar gaat het zeker om, de artistieke leefwereld van de Vlaamse barokkunstenaars verduidelijken.

Voor het Rubenshuis wordt dit -vergeef ons het woord- een kaskraker, want dit is het tweede werk van Titiaan in de Benelux. Er hangt enkel nog een vroege Titiaan in het KMSK te Antwerpen.

Het meesterwerk van Titaan is vanaf 22 november te bewonderen in het Rubenshuis te Antwerpen, www.rubenshuis.be

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content