Denys (51) doet aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar dwangstoornissen en diepe hersenstimulatie. Hij is een expert in angst en al wat daarmee te maken heeft. Hij maakte er een theatermonoloog over en gaat er nu een boek over schrijven.
Als migrant woon je altijd een beetje in niemandsland. Ik woon al achttien jaar in Nederland, maar vind het lastig om me te identificeren met een Hollandse voetbalclub. Anderzijds weet ik niets over Belgische politiek of hoe hoog een gsm-rekening er is, en dus mis ik voeling met mijn geboorteland. Ik ben geen Nederlander of Belg, maar Europeaan. Als ik Trump zie, of in China, Zuid-Afrika of Australië ben, herken ik me niet in hoe ze daar denken en leven.
Ik koos voor filosofie omdat het cool was, maar het bleek me op het lijf geschreven. Thatcher, new wave, hoge werkloosheid: de jaren tachtig waren een sombere tijd om achttien te worden. Studeren leek nutteloos, werk was er toch niet. In het begin van mijn studie was ik ontgoocheld. Je moest luisteren, maar leerde niet zelf denken. Pas later bleek die richting me echt te liggen. Ik ontdekte dat ik makkelijk spreek en het niet moeilijk vind om ingewikkelde gedachten eenvoudig te verwoorden.
Filosofie leerde me om na te denken over de wereld, maar ik had ook het gevoel dat ik niet zelf in die wereld stond. Werk vinden zat er niet in. In mijn hoofd waren er na filosofie drie opties: filmregisseur, oorlogsjournalist of psychiater. De eerste twee bleken niet haalbaar, dus koos ik voor psychiatrie. Een lange weg, maar ook de meest zekere. Achteraf bekeken vind ik dat wat flauw van mezelf.
De bekende psychiaters van vandaag spelen de rol die pastoors vroegen hadden. Ze geven betekenis aan de wereld. Het zijn moraalridders die ons helpen met de vraag wat normaal is. Die obsessie met onze eigen identiteit is recent. Nu grote betekenissystemen zoals religie en ideologie verdwenen zijn, moeten we onszelf betekenis geven en dat is moeilijk in een geglobaliseerde wereld waarin onze normen en waarden dagelijks in vraag gesteld worden. Normaliteit bestaat, maar niet zoals we verwachten. Het is de vanzelfsprekendheid die het gevolg is van hoe wij leven zonder erover na te denken. Op die manier kan veel normaal zijn. Er is geen vaste set van criteria. Wat normaal is, wisselt. Per dag, per tijd, afhankelijk van waar je bent.
Angst is gebaseerd op verbeelding, niet op de realiteit. We vrezen hier in het Westen vooral sensationele, onverwachte dingen. Terreuraanslagen bijvoorbeeld, zoals een jaar geleden in Brussel. Terwijl de meeste mensen op hun tachtigste in bed sterven. Neem 9/11. Bij die aanslagen kwamen 3000 mensen om. Datzelfde jaar vielen er in de VS 20.000 doden in verkeersongelukken veroorzaakt door dronkenschap en werden 1100 Amerikanen doodgeschoten door de politie. We zien die proporties niet.
Contact met de werkelijkheid corrigeert ons angstgevoel. Het probleem is dat we vandaag in een virtuele wereld leven. We kennen nauwelijks echte vriendschap, weten niet meer hoe de dood eruitziet of hoe de natuur in elkaar zit. Wie durft er nog naar Charleroi te rijden zonder gps? Waaghalzerij! We leven in paradoxale tijden. We denken dat we meesters zijn van de wereld, maar zijn minder dan ooit bekwaam om zelf iets te doen. We leven langer, gezonder, veiliger en welvarender dan ooit en toch zijn we nog nooit zo bang geweest.
Onze verhouding tot angst is ongezonden ontneemt ons een stuk vrijheid. We doen veel dingen niet, omdat we bang zijn. Dat is beklemmend. We beseffen bovendien niet dat we onze onveiligheid en angstcultuur zelf creëren. Ik was onlangs in China, en daar is men ontzettend gericht op verwondering. Alles wat nieuw is, is er aantrekkelijk. Dat is hun focus, terwijl wij vooral bezig zijn met wat bedreigend is en wat we willen vermijden.
Ik heb een theatervoorstelling over angst gemaakt omdat ik in de wetenschap niet kon zeggen wat ik wilde. Wetenschap is restrictief, men accepteert alleen wat binnen een bepaald paradigma past. Theater is een andere manier van kennis overbrengen. Op basis van bepaalde ideeën over angst, die ik niet in mijn wetenschappelijk werk kwijt kon, schreef ik een theatermonoloog. Wat ik breng, zweeft tussen maatschappijkritiek, wetenschap en filosofie. Dat was verlossend: in het theater kan ik zijn wie ik wil.
Tekst Nathalie Le Blanc & Foto Debby Termonia
“We beseffen niet dat we onze onveiligheid en angstcultuur zelf creëren”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
