Wat is er mis met ontrouw?

In Italië werd onlangs een wetsvoorstel ingediend om trouw uit de huwelijksbelofte te schrappen. Voorbijgestreefd en verouderd, vinden de politici het. Als de Italianen er zo luchtig over gaan, waarom doen wij dan nog zo moeilijk over overspel ?

Tien geboden kreeg Mozes in de Sinaïwoestijn van God. Twee van die tien gaan over ontrouw. ‘Gij zult niet echtbreken’, maar ook ‘Gij zult niets begeren dat van uw naaste is’, wat betekent dat je er zelfs niet aan mag denken. Ontrouw is in elke godsdienst en bijna elke cultuur verboden of taboe. Om maar te zeggen dat overspel al zo lang bestaat als de mensheid, en dat die mensheid het desondanks nooit een goed idee heeft gevonden.

“Niets wordt zo universeel verboden als ontrouw, terwijl het zo universeel gebeurt”, stelt de Belgisch-Amerikaanse relatietherapeute Esther Perel. Onze ideeën over monogamie en ontrouw zijn in de loop der eeuwen bovendien stevig veranderd, schrijft ze in haar boek Seksuele intelligentie. “Monogamie betekende vroeger één persoon voor je hele leven, vandaag betekent het één persoon tegelijkertijd. Als een vrouw trouwt, scheidt, een tijdje vrijgezel is en minnaars heeft, dan hertrouwt, weer scheidt en daarna voor de derde keer trouwt, is ze volgens de maatstaf altijd monogaam geweest. Maar een man die vijftig jaar samen is met dezelfde vrouw en in het vijftiende jaar van zijn relatie een slippertje maakt, wordt zonder aarzelen als ontrouw bestempeld.” Dus waar hebben we het over als we over ontrouw praten ? Geen makkelijk te beantwoorden vraag, vindt Perel. “Een onenightstand, een echte romance, een massage met een happy ending, porno kijken, betaalde seks, veel tijd in chatrooms doorbrengen…” Het woord dekt dus vele ladingen.

VERTROUWENSBREUK

“Bedrog, zo noemde zij het”, zucht Frank (45). “Terwijl ik helemaal niet met M. geslapen heb. We hebben twee keer afgesproken, een beetje gezoend en veel gemaild en gechat. Maar het was bedrog. Terwijl mijn vrouw wel allerlei excuses bedacht voor die keer dat haar broer dronken in bed is gedoken met een jonge vrouw. De alcohol, het feit dat zijn vrouw nooit mee op café gaat, mannelijke behoeftes… Er gelden dus niet voor iedereen dezelfde regels.”

Eén ding weet Perel wel zeker. “Ontrouw is altijd al pijnlijk geweest, maar vandaag is het traumatisch.” Dat de impact van een affaire nu inderdaad een stuk groter is dan pakweg honderd jaar geleden, weet ook Geertje Walravens, relatietherapeute bij Context, aan het Universitair Psychiatrisch Centrum van de KU Leuven. “Omdat onze ideeën over relaties en het huwelijk veranderd zijn. Vroeger was het huwelijk een economische en rationele aangelegenheid. Je trouwde omdat het hoorde, en ontrouw was vooral taboe omdat het de afstamming van de kinderen in vraag stelde. Vandaag betekent een romantische relatie veel meer dan dat. De partnerrelatie is vaak de plek waar partners een veilige haven vinden. Vroeger speelden buren, familie en vrienden ook een belangrijke rol bij het vervullen van onze emotionele noden. Partners zijn daarom vandaag bijzonder kwetsbaar als een van beiden vreemdgaat. Ontrouw zorgt niet alleen voor een vertrouwensbreuk, maar verwoest ook die veilige plaats waar gekwetste partners terechtkunnen.” Probleem is ook dat we al onze eieren in één mand leggen, vindt Walravens. “In één relatie willen we alles, van levenspartner tot minnaar, en van beste vriend tot ouder van je kinderen. Het moet bovendien allemaal geweldig zijn en vanzelf gaan. Dat legt ontzettend veel druk op onze relaties.”

Het is inderdaad dat romantische idee dat ontrouw vandaag zo traumatisch maakt, stelt Perel. “Ook omdat het zo’n impact heeft op je zelfbeeld. Jij bent dankzij je relatie de uitverkorene, degene waar je partner, na jaren als seksuele nomade, alle anderen voor opzijgezet heeft. Dat geeft je het gevoel speciaal te zijn. Bij ontrouw valt dat idee aan gruzelementen. Je bent plots niet meer belangrijk of uitverkoren, en dat betekent dat je alles in vraag gaat stellen.”

DIE BLIKSEMSCHICHT

“Ik heb geen spijt van mijn affaire.” Hannah (42) zegt het zonder twijfel. “Daarvoor was het te intens, te overweldigend, te mooi. Iedereen in mijn omgeving neemt me voor lief. Ik zal de boodschappen wel doen, het verslag van de vergadering wel schrijven, de rekeningen wel betalen. Ik voel me soms een werkmier, altijd noest bezig zonder dat iemand het ooit opmerkt. In dat kabbelende leven was er plots die bliksemschicht, en daar heb ik van genoten. Ik was voor een paar maanden weer een begeerlijke vrouw die spannende dingen deed. Dus neen, dat spijt me niet. Maar ik voel me wel schuldig over het feit dat ik mijn man gekwetst heb. Dat zijn twee verschillende dingen, toch ? Of het dan allemaal een leugen was, wilde mijn man weten. Natuurlijk niet. Ik zie hem graag, ik wil de rest van mijn leven met hem samenleven. Die affaire had eigenlijk niet veel met hem te maken, maar wel met hoe ik me voelde. Onzichtbaar en grijs. Ik neem mijn man niets kwalijk, hij heeft het ook druk en misschien denkt hij na twintig jaar samen niet meer ‘wow, sexy’ als ik de kamer binnenkom. Daarom waren die paar maanden een soort vakantie van mijn leven, maar het veranderde niets aan mijn liefde voor hem, of aan mijn engagement voor mijn gezin.”

Verdriet, ruzie, relatiebreuken: als ontrouw zoveel teweegbrengt, waarom doen we het dan ? Want ook al wordt het universeel afgekeurd, het gebeurt toch. Constant. “Ontrouw is vaak een clash tussen onze waarden en ons gedrag”, legt Perel uit en als verklaring wijst ze naar onze huidige maatschappij. “We leven in een wereld waarin we het gevoel hebben dat iedereen recht heeft op geluk.” Vroeger stelden we ons geen vragen bij een ietwat rammelend huwelijk of een seksleven dat zijn glans verloren had. Dat was hoe het was. Vandaag vragen we ons in zo’n situatie af : hoe kan ik gelukkiger worden ? Wat we vergeten, is dat perfectie niet bestaat, ook niet op relatievlak. Alles moet schitteren, daar is Walravens het mee eens. “We hebben het misschien een beetje afgeleerd om te gaan met problemen en lastige situaties, en ook om te investeren in een relatie. In goede en kwade dagen, dus.”

Als we niet meer tevreden zijn, dan kunnen we scheiden, maar toch heeft dat ontrouw de wereld niet uitgeholpen. Omdat niet iedereen die overspel pleegt, weg wil uit zijn huwelijk, stelt Perel in een veelbekeken TED Talk : “Het standaardidee vandaag is dat overspel betekent dat er iets mis is met je relatie. Of met jou. Maar miljoenen mensen zijn niet allemaal pathologisch, en ontrouw is niet altijd een afwijzing van je partner of je relatie. Veel vaker is het, in het kader van dat ‘recht op geluk’, een zoektocht naar een stukje van onszelf. Het is natuurlijk bedrog, maar het kan ook een uitdrukking zijn van iets anders. Vaak hebben affaires niet zoveel met seks, maar veel met verlangen te maken. Verlangen naar het gevoel weer honderd procent te leven, bijvoorbeeld, verlangen naar speelsheid, nieuwsgierigheid en het toestaan van egoïsme ook.”

Er zijn experts, zoals de Amerikaanse Helen Fisher, die onderscheid maken tussen drie soorten liefde. Verliefdheid, een hevige, bijna chemische reactie die alles op zijn kop zet. Liefde, wat draait om wederzijdse verbondenheid, met andere woorden om wederzijdse betrokkenheid, betrouwbaarheid en bereikbaarheid. En ten slotte lust, oftewel seksuele aantrekking. “In een vaste relatie maakt verliefdheid plaats voor liefde, en verandert lust in bevredigende seksualiteit”, legt Walravens uit. “Als partners lust gaan zoeken op een andere plek, dan leidt dat tot een geschonden vertrouwen en soms blijvende kwetsuren.” En ja, bij ontrouw loopt er volgens Walravens meestal wel iets moeizaam in een partnerrelatie. “Het is in periodes waarin je niet helemaal op elkaar afgestemd bent dat de mogelijkheid op ontrouw groter wordt. Het kent vele vormen en dus ook heel uiteenlopende emotionele gevolgen. Partners reageren meestal heel anders op het ontdekken van een onenightstand, dan op een langdurige buitenechtelijke relatie waarbij er ook een emotionele band was.”

HET NIEUWE TABOE

“Waarom ga je niet weg ? Die vraag kreeg ik van mijn broer en een vriend toen ze ontdekten dat onze huwelijkscrisis het gevolg was van mijn affaire met een jongere collega.” Bart (51) lijkt nog altijd verontwaardigd door die suggestie. “Omdat ik helemaal niet weg wil. Ik hou van mijn vrouw, ik wil mijn gezin niet opblazen, ik wilde gewoon weer seks en dat had ik al een tijdje niet meer binnen mijn huwelijk. Is dat fout ? Ja, en dat weet ik ook. Maar wil ik nu helemaal opnieuw beginnen met iemand die vijftien jaar jonger is? Absoluut niet.”

Niet weggaan hoewel het tegenwoordig kan, is het nieuwe taboe, stelt Esther Perel. Misschien omdat we ontrouw niet goed begrijpen. “Het is volgens mij geen immorele impuls die alleen maar trauma en destructie tot gevolg heeft. Verlangen naar iets of iemand buiten je relatie is natuurlijk, en affaires zijn des mensen. Het is onze visie op monogamie, het idee dat trouw als een soort regerende koningin onze eenheid bevestigt, die voor problemen zorgt. We helpen nog liever onze hele relatie om zeep dan de structuur ervan in twijfel te trekken.”

Perel is niet de enige die zich vragen stelt over onze gehechtheid aan monogamie. De Nederlandse Simone Van Saarloos schreef in 2015 Het monogame drama. Geen pleidooi voor ontrouw, wel een essay over hoe monogamie een contraproductieve illusie is, en hoe nieuwe relatievormen een kans moeten krijgen. Maar wie alternatieven oppert, krijgt snel tegenwind, ontdekte Van Saarloos. “Je hoort mensen alleen maar over wat er dan verloren gaat. Duurzame intimiteit, zorgzaamheid, plichtsbesef, verdieping.” Maar net omdat verdedigers van de monogamie zich beroepen op wat zij natuurlijke emoties noemen – en tel daar ook maar bezitsdrang en jaloezie bij – is de monogamie haar speelsheid kwijtgeraakt. Dat maakt haar broos, stelt Van Saarloos. Daarom dat we romantische liefde beter anders gaan bekijken. Opener. Niet als iets wat alleen tussen altijd dezelfde twee mensen bestaat. De Amerikaanse auteur Dan Savage bedacht het concept monogamish. “De voordelen van monogamie zijn duidelijk”, verklaart hij in The New York Times. “Seksuele en emotionele veiligheid, zekerheid over het vaderschap van je kind. Maar wie in een monogame relatie leeft, moet toegeven dat het ook nadelen heeft. Verveling, gebrek aan variëteit, seksuele dood en voor lief genomen worden.” We moeten eerlijker durven zijn over relaties en seks, vindt Savage. Sommige mensen willen meer seks dan ze thuis vinden, sommige mensen willen relaties met mensen van verschillende seksen, sommige mensen willen met een zweepje geslagen worden, en dus kan een beetje ontrouw, liefst open en eerlijk, een relatie goed houden. Monogaam-ig, dus. “Want strikte monogamie zien als de indicator van succes binnen een relatie, in plaats van plezier, eerlijkheid of humor, vernielt meer goede relaties dan dat ze er redt.”

Geertje Walravens blijft sceptisch. “Ik werk al twintig jaar als relatietherapeute, en heb nog de uitval gezien van de generatie die met open relaties geëxperimenteerd heeft. Het kan werken, als de balans goed is, alles respectvol gebeurt en iedereen op dezelfde lijn zit. Maar als dat niet zo is, duiken al snel dezelfde vertrouwensproblemen op als in niet-open relaties. Is monogamie realistisch ? Ik geloof erin, maar misschien niet tot de dood ons scheidt. Vergeet ook niet dat we vandaag een stuk langer leven dan pakweg honderd jaar geleden. Vandaar dat we nu zien dat veel mensen opeenvolgende lange monogame relaties hebben. Seriële monogamie dus. In een vaste relatie zoeken we emotionele verbondenheid en dat kan vandaag op vele manieren : een latrelatie, een nieuw samengesteld gezin dat kiest om niet samen te wonen… De vorm is minder belangrijk, zolang er exclusiviteit is op seksueel vlak. Monogamie werkt dus voor de overgrote meerderheid.”

VALLEN EN OPSTAAN

Het antwoord op de vraag ‘wat is er mis met ontrouw ?’ is dat het voor een immense vertrouwensbreuk zorgt, en vertrouwen is de lijm die een relatie samenhoudt. Toch is het, volgens Geertje Walravens, belangrijk dat partners na ontrouw, ondanks de pijn en de verwarring, hun relatie niet zomaar overboord gooien. “Ik werk vaak met koppels aan relatieherstel na ontrouw, en ik heb van hen gezien dat je kunt leren leven met dat litteken. Het is belangrijk om op zoek te gaan naar wat er is gebeurd en te begrijpen waar het is misgegaan. Vaak komt daar niet onmiddellijk een pasklaar antwoord op, en is de ontrouwe partner even overdonderd door wat er gebeurd is als de gekwetste partner. Het is een proces van vallen en opstaan.”

“Als een bot dat gebroken en weer geheeld is, zo omschreef onze relatietherapeute het”, vertelt Frank (45). “Toen mijn vrouw ontdekte dat ik verliefd was op iemand anders, biechtte ze op dat ze ook al een affaire had gehad, met een oude schoolvriend. Het heeft tijd gevraagd, en veel gesprekken, maar we zijn nog altijd samen. Een stuk volwassener ook. En wie het niet weet, beseft niet eens dat we zo’n zware crisis zijn doorgekomen. Zoals je ook niet ziet dat een bot ooit gebroken was.”

Ook Perel ziet in haar – Amerikaanse – praktijk dat de koppels die ontrouw overleven, die koppels zijn die het als een katalysator voor verandering gebruiken. “Natuurlijk moet er spijt zijn voor de kwetsuur. Natuurlijk moeten koppels durven te kijken naar wat er echt aan de hand is, want bedrog heeft vele vormen. Ook minachting, afwijzing en onverschilligheid vallen daaronder. Maar als je kunt achterhalen wat de betekenis van de affaire was en waarom het gebeurd is, kun je uitzoeken of je relatie puur gebaseerd is op exclusiviteit, of eerder haar wortels vindt in een echte, unieke connectie.” Perel ziet, naast de pijn en het bedrog, ook een mogelijkheid tot groei en zelfontdekking. “Ik zou niemand aanraden om een affaire te hebben, net zoals ik niemand zou aanraden om kanker te krijgen. Toch weten we dat mensen die ziek geweest zijn, vaak vertellen dat het hen een nieuw perspectief op hun leven gegeven heeft.” Ze concludeert dat de meeste mensen vandaag in de loop van hun leven twee of drie lange relaties hebben, en soms is dat met dezelfde persoon. “Na een affaire is je eerste huwelijk voorbij. Maar je kunt samen een nieuw huwelijk creëren als je het goed aanpakt.”

Geertje Walravens doet onderzoek naar de factoren die een rol spelen bij relatieherstel na ontrouw. Wie wil getuigen en deelnemen aan haar onderzoek, kan haar contacteren op geertje.walravens@upckuleuven.be

Tekst Nathalie Le Blanc

“Monogamie betekende vroeger één persoon voor je hele leven, vandaag betekent het één persoon tegelijkertijd”

“Ontrouw is altijd al pijnlijk geweest, maar vandaag is het traumatisch”

Overspel bestaat al zo lang als de mensheid en die mensheid heeft het desondanks nooit een goed idee gevonden