OVER BALLEN BABBELEN

© Naomi Kolsteren

“Vergeet maar dat alle jongens jagers zijn en alle meisjes graag met poppen spelen”, stelt Cordelia Fine kordaat. Ze wil komaf maken met de mythes die ons denken over gender in een ijzeren greep houden.

Mannen dansen niet. Daar is onze collega Jan honderd procent van overtuigd. Het heeft vast iets met biologie te maken, stelde hij. Zijn stelling klopt niet helemaal. Veel Vlaamse mannen – en bij uitbreiding West-Europese mannen – dansen niet, dat is waar. Maar historisch en antropologisch onderzoek leert dat mannen de hele geschiedenis lang in bijna alle culturen gedanst hebben. Je vindt amper traditionele volksdansen met alleen vrouwelijke deelnemers. Mannen dansen flamenco, de Engelse morris en de Griekse sirtaki. Argentijnse mannen hebben de tango uitgevonden om Argentijnse vrouwen te verleiden. Kozakken, Masai en Maori dansen om hun mannelijkheid te tonen. Derwisjen draaien eindeloze rondjes als vorm van meditatie, Brazilianen bedachten met capoeira een gevechtssport die zich als dans maskeert, en in India danst echt iedereen, man, vrouw en alles ertussenin.

Cordelia Fine zou onze collega snel op zijn denkfout gewezen hebben. De Australische psychologe is een autoriteit op het vlak van genderdenken en een pittige ontkrachter van courante theorieën en oeroude clichés. Voor haar geen ‘boys will be boys with their balls and their toys’. Haar bestseller Waarom we allemaal van Mars komen doorprikte genadeloos de mythe van de man-vrouwverschillen en formuleerde een messcherpe kritiek op neurowetenschappers en populaire boeken à la Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus. Haar nieuwste boek, Testosteron Rex, gaat een stapje verder. Fine vraagt zich af waarom stokoude overtuigingen over gender en testosteron nog altijd een ijzeren greep hebben op onze samenleving en ons genderdenken. “Niet testosteron noch ballen, maar wel maatschappelijke normen maken de man”, stelt Fine. Cultuur en niet biologie is de reden waarom Vlaamse mannen muurbloempjes zijn, terwijl je in Brazilië de man sambadansend op de dansvloer aantreft.

DARWINISTISCHE MACHO’S

We bekijken genderrollen momenteel helemaal verkeerd, stelt Fine. Over de generaties heen blijft er in het collectief geheugen een typisch plaatje hangen : dat van de woest kijkende man met een speer in de hand en voortplantingsdrang in de blik, naast de vrouw met een mandje vruchten op de rug en een stel kinderen aan de rokken. Fine heeft het er mee gehad. Het darwinistische idee dat mannen vandaag gedreven door testosteron in een raceauto stappen om dezelfde reden waarom ze vroeger op bizons jaagden – voor de seks en mateloze bewondering achteraf – is volgens haar volledig achterhaald. “Door de traditionele overtuiging dat testosteron een dominante rol speelt in het gedrag van geslachten, zullen boys tot in de eeuwigheid boys zijn”, stelt ze als we haar contacteren op de Universiteit van Melbourne. Volgens Fine is die testosterontheorie veel te zwart-wit.

“Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat niet enkel hormonen, maar ook ervaring en omgeving een belangrijke rol spelen in het feit of iemand een ‘mannelijke’ dan wel een ‘vrouwelijke’ natuur ontwikkelt”, zegt ze. Fine beweert dat er dan ook geen fundamenteel mannelijke of vrouwelijke eigenschappen bestaan. “Tientallen jaren onderzoek in de evolutiebiologie hebben aangetoond dat de seksuele natuurlijke orde verrassend divers blijkt te zijn.” Met andere woorden, er is vaak meer verschil tussen mannen onderling en vrouwen onderling, dan tussen mannen en vrouwen. Er zijn razend competitieve vrouwen en mannen die nul ruimtelijk inzicht hebben.

“Het is waar dat genetica en hormonen invloed uitoefenen op de ontwikkeling en het functioneren van de hersenen. We zijn geen aseksuele schone leien. Maar het is belangrijk om rekening te houden met de vele factoren die inwerken op mannelijk en vrouwelijk gedrag. Wanneer het ontwikkelingssysteem evolueert, bijvoorbeeld door nieuwe vormen van anticonceptie, wetgeving voor gelijke kansen, vaderschapsverlof en genderquota’s, veranderen ook hersenen, hormonen, gedrag en rollen. Eigenlijk kunnen we er gerust van uitgaan dat typisch mannelijke eigenschappen zoals concurrentiedrang en sociale dominantie ook voor vrouwen relevant zijn.”

Dat de wereldeconomie om zeep is door te veel testosteron op Wall Street, daar wil Fine dan ook niet van horen. Dat mannen verantwoordelijk zijn, dat wel. Maar mochten vrouwen door culturele omstandigheden de kans hebben gehad om eeuwen geleden de risicovolle onderneming van de bizonjacht op zich te nemen, dan zouden zij evengoed cowboygewijs de beurscijfers in het rood hebben kunnen drijven.

FEMINISME VS SEKSUELE SELECTIE : 1-0

Sekserollen zijn dynamisch en zelfs omkeerbaar, afhankelijk van diverse sociale, fysiologische en ecologische factoren, stelt Fine. Dus ontwikkelt een individu zich best volgens zijn persoonlijkheid. Stel dat een moeder in de supermarkt voor de verjaardag van haar zoontje een prinsessenkleedje uit de rekken haalt, “want hij zou dat toch echt graag hebben”. Dan heeft die moeder ofwel Fines boek gelezen, ofwel beschikt ze over een gezond stel hersenen dat de noden van haar kind evalueert op basis van karakter, en niet het feit dat haar kind fysisch gezien een jongen is en dus nood zou hebben aan ‘jongensspeelgoed’. Heel wat onderzoeken tonen volgens Fine aan dat jonge kinderen evenveel met racebanen als met theeservies spelen. Maar ze ontwikkelen zich al snel tot ‘genderrechercheurs’ omdat ze opmerken dat volwassenen de sociale wereld primair indelen volgens de categorie man of vrouw. “Die wereld prikkelt hen om te leren wat het betekent om mannelijk of vrouwelijk te zijn”, zegt Fine. “Vanaf hun geboorte krijgen ze te maken met een eindeloze reeks aanwijzingen en hints op het gebied van gender : stereotypen in reclames, aanmoedigende of ontmoedigende woorden als ze al dan niet naar de balletschool willen, blikken of lichaamstaal van anderen bij hun kledingkeuze, speelgoedwinkels en -verpakkingen in roze dan wel blauw, de seksescheiding in de sociale wereld van volwassenen, enzovoort. Elk kind is natuurlijk anders, het heeft zijn eigen neigingen en opvattingen. Sommige invloeden zullen bepaalde kinderen onberoerd laten, en andere juist niet. Sommige genderboodschappen zullen een kind misschien zelfs in de tegenovergestelde richting sturen. Geen enkele invloed is vermoedelijk erg groot. Maar ze stapelen zich op en spelen een veel grotere rol in hoe mannen en vrouwen zich ontwikkelen en gedragen dan bijvoorbeeld het veelbesproken testosteron.” Dat genderrollen maakbaar zijn, staaft Fine met volgend experiment. Wanneer wetenschappers onder gecontroleerde laboratoriumcondities rattenmannetjes in kooien opsluiten met pups, zonder vrouwtjes in de buurt, zie je binnen de kortste keren dat het mannetje de pup op dezelfde manier ‘bemoedert’ als vrouwtjes dat doen. Feminisme vs seksuele selectie : 1-0. Biologen spotten in het dierenrijk veel vrouwtjesdieren die zich nu eens als verleidsters dan eens als competitieve vechtsters gedragen, afhankelijk van de beschikbaarheid van voedsel of de aanwezigheid van mannelijke dieren.

“Bij mensen is dat in principe ook perfect mogelijk”, beweert Fine. Als we willen dat mannen meer voor kinderen zorgen en zich vrij voelen om een jurk aan te trekken net zoals vrouwen nu broeken dragen, als we graag willen dat vrouwen vanzelfsprekend op topfuncties terecht komen, dan zullen we het ontwikkelingssysteem anders moeten inrichten. “Ooit was het in ons evolutionaire verleden voor vrouwen en mannen nuttig om zeer verschillende rollen te hebben : de vrouwen zorgden voor kinderen en de mannen gingen op jacht, simpelweg omdat voedselvoorziening voornamelijk via de jacht verliep en mannen fysiek sterker zijn. Tegenwoordig ligt dat anders en zal het anders evolueren.”

FANTASTISCH MAAR ZWAK

“Jullie moeten toch eens echt over iets anders gaan schrijven dan over vrouwenrechten. Ik word er zenuwachtig van. Vrouwenrechten zijn voorbijgestreefd.” Een mannelijke collega die op een feestje van dit blad zijn statement losliet op een groep vrouwelijke journalisten, heeft daar waarschijnlijk nog altijd spijt van. Verontwaardiging kent veel venijnige gezichten. Volgens Fine hadden wij vrouwen op dat redactiefeestje niet helemaal gelijk met onze verontwaardiging. Ze benadrukt dat de huidige genderstereotypen en -normen ook jongens en mannen schaden en beperken. Er zijn heus wel mannen die liever het huishouden en kinderen onder hun hoede nemen dan dat ze zich dagelijks in maatpak op hun job present melden als competitieve risiconemer. De vraag van onze journalist was volledig legitiem : wat met mannenrechten ?

“En meer nog”, zegt Fine, “waar willen we met zijn allen eigenlijk naartoe ? Willen we een samenleving die mannen en vrouwen oprecht gelijke kansen biedt ? En wat met genderneutraliteit ? Kan iemand er gewoon voor kiezen om in gedrag man noch vrouw te zijn, maar iets daartussenin en dus vooral gewoon zichzelf ? ” Als dat zo is, dan moeten we volgens Fine die Testosteron Rex dringend begraven en openstaan voor de mogelijkheden van sociale verandering voor vrouwen en ook voor mannen, zodat genderrollen kunnen evolueren.

“Vrouwen hebben al stappen in die richting gezet, ” benadrukt Fine. “Ze hebben met veel geraas traditioneel mannelijke domeinen betreden, zoals wetgeving, geneeskunde, boekhouding en management. Maar de mannen hebben geen stormloop op traditioneel vrouwelijke domeinen ondernomen, zoals verpleging of onderwijs.” Stel dat we er van uitgaan dat niet alle jongens van nature even competitief ingesteld zijn, hebben die mannen dan evenveel kans op de arbeidsmarkt in bijvoorbeeld de zorgsector ? Wat betekent dat voor het streven naar een evenwichtiger samenleving, waarin meer jongens met poppen spelen, meer vaders voor de kinderen zorgen, meisjes een goal vragen voor hun verjaardag en vrouwen wetenschapster of president zijn ?

KLAASJE VAN K3

De vraag is : kunnen we het aan om die hokjes te herdefiniëren ? Want momenteel zitten de genderstereotypes door dat testosterondenken nog diep ingebakken, zegt Fine. “Mannen zijn van nature nog steeds zogezegd de ‘slechte maar dappere’ meesters van de wereld ; vrouwen blijven ‘fantastische maar zwakkere’ verzorgers.” Die dominante denkwijzen en normen dicteren nog steeds hoe vrouwen en mannen zich moeten gedragen. Ze leggen het fundament voor zowel bewuste als onbewuste vormen van discriminatie. Als we dat willen veranderen, moeten we de handen uit de mouwen steken”, stelt Fine kordaat. “Het ontwikkelingssysteem anders inrichten is immers geen sinecure. Als je wilt dat een mannetjesrat zich om een babyrat bekommert, stop je ze gewoon bij elkaar in een kooi. Maar wil je gender in het menselijk ontwikkelingssysteem veranderen, dan zul je moeten sleutelen aan de sociale structuren, waarden, normen en verwachtingen die verstrengeld zijn met onze biologie.” Alle beetjes helpen daarbij : vervang Klaasje van K3 door Klaas, schaf seksistische grappen af, programmeer meer vrouwenvoetbal op tv, organiseer meer vaderschapsverlof, nivelleer salarisverschillen en voer een pak meer quota’s in. “Zonder kleine veranderingen zul je grote verandering nooit verwezenlijken”, zegt Fine. “Maar we kunnen het echt niet laten bij beleefde gesprekken en discussies over seksegelijkheid of neutraliteit. Het wordt tijd om wat minder beleefd en wat meer ontwrichtend te zijn.” Dus : woorden zijn mooi, maar daden zijn beter. Nu vrouwenmarsen een feit zijn, moeten ook mannen op de barricade. Fine vindt ook dat we alleszins onze pen moeten aanscherpen. Over vrouwenrechten moet meer geschreven worden, niet minder. En over mannenrechten minstens evenveel. Fine verklaart Testosteron Rex dood. Gender is aan een totale herziening toe. Dus ontlopen we volgende keer op een feestje de genderdiscussie beter niet, maar springen beter collectief op de receptietafel en heffen het glas op verandering voor mannen en voor vrouwen. Want dat andere genderrollen wel degelijk een optie zijn, daar is Fine van overtuigd. Viva la revolución !

Testosteron Rex. Het einde van de gendermythe, Cordelia Fine, Lannoo, 22,50 euro.

Tekst Tine Maenhout & Illustratie Naomi Kolsteren

‘Niet testosteron of ballen, maar maatschappelijke normen maken de man’

Er is vaak meer verschil tussen mannen onderling en vrouwen onderling, dan tussen mannen en vrouwen

‘We kunnen het niet laten bij beleefde discussies over seksegelijkheid. Het wordt tijd om wat meer ontwrichtend te zijn’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content