Van puur wetenschappelijke onderzoekscentra tot productievelden voor cosmetica of educatieve outdoorpretparken : Europa kent een ongemeen rijk gamma aan plantentuinen. We lichten enkele van de interessantste eruit.

De oudste Orto Botanico in Padua

Bijna vijfhonderd jaar oud vervult de Orto Botanico van Padua in Italië nog steeds zijn functie als studie- en onderzoeksplek van de universiteit. Het is de oudste nog op zijn oorspronkelijke locatie gevestigde universitaire plantentuin ter wereld. Zijn geschiedenis begon in 1545 toen hier simples verzameld werden, wilde planten met geneeskrachtige eigenschappen. Later volgden planten uit streken waarmee de republiek Venetië politieke of handelsrelaties had. Samen met de plantencollectie groeide ook een bibliotheek, een herbarium, een aantal laboratoria, en de naam en faam van de universiteit. Zoals vaker met plantentuinen het geval was, fungeerde ook de tuin van Padua als springplankvoor een aantal planten. Onder andere de aardappel, de zonnebloem, de sering en de gewone of valse acacia ( Robinia pseudoacacia) begonnen van hieruit aan een opmars door Italië.

De tuin is perfect cirkelrond ommuurd – een verwijzing naar de middeleeuwse hortus conclusus – en verdeeld in vakken. De delicaatste planten staan in serres. Heel wat hebben er een meer dan gezegende, volwassen leeftijd. De oudste is een Europese dwergpalm ( Chamaerops humilis), geplant in 1585. Hij draagt de naam Goethepalm, naar de Duitse poëet en filosoof die hem bestudeerde.

–

Orto Botanico di Padova, Via Orto Botanico 15, 35123 Padua, Italië, www.ortobotanico.unipd.it.

De dichtstbijzijnde de Nationale Plantentuin in Meise

Onze eigen Nationale Plantentuin gaat voor een domein van 92 hectare en niet minder dan 17.000 plantensoorten. Daarmee is hij een van de grootste van Europa. Zijn verre voorvader groeide in 1796 op de Hofberg in Brussel, in de nasleep van een beslissing van de Oostenrijkse keizer Jozef II om de universiteit van Leuven over te brengen naar de hoofdstad. Later verhuisde hij naar de huidige Koningsstraat, om pas in 1939 hier terecht te komen.

Blikvanger voor de meeste bezoekers is het meer dan 10.000 vierkante meter grote plantenpaleis met 13 aparte serres. Twee ervan wijken af van een puur landschappelijke inrichting : de evolutiekas, met een overzicht van 500 miljoen jaar botanische evolutie, en de Victoriakas, met tropische waterlelies. In de openlucht zijn er meer dan dertig hotspots, met bijzondere collecties maar ook heuse boomkampioenen, die als grootste in hun soort in België staan genoteerd. Hoe graag de Plantentuin ook bezoekers ontvangt, toch blijft hij voor alles een wetenschappelijke instelling. Hier wordt onderzoekswerk verricht, ligt kennis opgeslagen in een herbarium van drie miljoen planten en 4,5 kilometer boekenrekken, en worden ook zaden bewaard van duizenden plantensoorten, waarbij speciale aandacht gaat naar bijzondere en bedreigde soorten uit eigen land.

–

Nationale Plantentuin van België, Nieuwelaan 38, 1860 Meise, www.plantentuinmeise.be.

De meest bezochte Eden in Cornwall

Ingebed in een oude kalkgroeve lijkt Eden project gebouwd om natuur veilig te stellen bij een ramp. De ramp waarvoor wordt gevreesd, is verregaande vervreemding van de mens tegenover de natuur. Hier is daarom alles in het werk gesteld om zelfs niet geïnteresseerden te laten kennismaken met groen. Het lukt. Eden telt 1 miljoen bezoekers per jaar ! In deze plantentuin van de 21ste eeuw geen traditionele serres, maar grote tegen elkaar aanleunende kunststofkoepels. De grootste gaat voor een plantenverzameling van het tropisch regenwoud. Met een oppervlakte van 15.000 vierkante meter en een hoogte van 55 meter staat er op de groei omzeggens geen rem. Tussen de jungleplanten tref je er onder andere een Maleisische woning aan, een Afrikaanse nederzetting met moestuin, en een Braziliaanse suikerrietplantage. Steeds lijkt het of de bewoners even weg zijn. Het kleinere mediterrane gedeelte toont imitaties van landschappen uit het Middellandse Zeegebied, Zuidelijk Afrika en Californië. Ook in de dertien hectare buitentuinen wordt met sfeer gespeeld. Zo vormt een groente- en kruidencollectie een amfitheater rond het restaurant, nodigt een groene speelruimte uit tot fantasierijk kinderspel, en combineert een collectie nuttige en streekeigen planten eigenschappen van gewoon tot onverwacht. Voor wie meer achtergrond en diepgang wil, is er een educatief centrum.

–

Eden Project, Bodelva, Cornwall, PL24 2SG,

De jongste Terra Botanica in Angers

Met slechts duizend bijzondere planten hoort Terra Botanica thuis in de rij van projecten die gaan voor sfeerschepping en speelse, erg toegankelijke informatie. De doelgroep : kinderen. Het geheel telt vier themazones en veertig ‘attracties’. Het onderdeel ‘de grote ontdekkingen’ heeft zonder meer het grootste pretparkgehalte : bezoekers overleven samen met een natuurvorser een storm op de Atlantische Oceaan en verzamelen met een avonturier planten langs de Orinoco. Meer diepgang heeft dan weer de vierdimensionale presentatie die waterdruppels volgt vanaf het ogenblik dat ze van een blad op de bodem vallen, opgezogen worden door de wortels en na fotosynthese een rol spelen bij de bestuiving van de plant. Tussen deze twee uitersten een veelheid aan groenprikkels die uitnodigen tot actie, maar ook tot opdoen van kennis door te luisteren en te kijken naar animaties, van een pratende eik tot een speelse mol en een regenworm. En dan zijn er natuurlijk nog echte planten : er wordt getoond hoe ze in de loop der eeuwen zelf geëvolueerd zijn of door de mens veredeld werden, hoe ze zich laten ineenknutselen tot woningen, geschikt zijn voor voeding, medicijn en schoonmaakmiddel. Het park is in voortdurende evolutie met kleurrijke borders, maar ook met thematuinen als een rijstveld in terrasvorm, een bananenplantage en moestuinen.

–

Terra Botanica, Route de Cantenay Epinard, 49000 Angers, Frankrijk,

De meest sensuele Yves Rocher in West-Frankrijk

Cosmeticabedrijf Yves Rocher heeft al sinds 1985 een plantentuin bij de bedrijfsgebouwen in La Gacilly. De huidige, nieuwe tuin dateert van 1999. Op 20.000 vierkante meter groeien 1200 planten, waaronder vanzelfsprekend de soorten die in de eigen producten worden verwerkt. Maar eerst mag u als bezoeker langs een uitgebreide voorstelling van een kruidenfamilie – deze zomer was dat gember -, zonder veel tekst en uitleg, maar met voldoende prikkeling om aandacht op te wekken. Geleidelijk aan verschijnen naambordjes, eerst met het accent op de Franse naam en het gebruik van de plant, later met meer aandacht voor wetenschappelijke naam en achtergrond. Op die manier willen de tuinverantwoordelijken het eigen kennen van de bezoeker bevestigen en prikkelen tot verdere nieuwsgierigheid. De planten staan daarom ook in herkenbare groepen, van planten die actieve stof leveren voor insectenbestrijdingsmiddelen tot gevreesde invasieve soorten toe.

Langs de weg naar een uitkijkpunt over de tuin en een toegang naar vijftig hectare kweekvelden, groeit een nationale verzameling alsem. De plantentuin Yves Rocher neemt zichzelf ernstig. Vandaar dat er ’s zomers enkele keren per dag begeleide bezoeken zijn, maar hij speelt ook een actieve rol in een netwerk van botanische tuinen dat zaden en plantgoed uitwisselt.

–

Le Jardin Botanique Yves Rocher, Rue Antoine Monteil, 56200 La Gacilly, Frankrijk, www.jardinyr.com.

Handleiding voor een optimaal bezoek

Wanneer ? In mei en juni staan de buitencollecties er op hun best bij. In serres bent u minder aan een periode gebonden.

Met of zonder gids ? Een geleid bezoek laat u ongekende kanten van planten ontdekken, maar overlaadt u wel eens met te diepgravende informatie, terwijl u mee moet op het ritme van de groep.

Wat is compleet not done ? Plukken van bladeren en bloemen mag niet. Aanraken wel. Is het gevaarlijk wegens stekels of gif, dan staat het op een duidelijk bordje. Hoe neem ik de mooiste foto’s ? Een statief is handig, maar ook wel eens hinderlijk voor andere bezoekers. Een macrolens is een absolute aanrader voor het vastleggen van plantschoonheid. Wissel in de tropische plantenkas pas lenzen als het fototoestel geacclimatiseerd is en het gevaar op condens minimaal.

Wat trek ik aan ? In een plantentuin wandelt u van de ene klimaatzone in de andere. In de exotische plantenkas is het zweten, zelfs als het buiten lentefris is. Snel kunnen aanpassen van kleding is dus belangrijk. Laagjes dus.

Info? Overzicht van de Belgische plantentuinen en arboreta en hun plancollecties via www.plantcol.be. Een lijst van bijna 800 plantentuinen in 117 landen wereldwijd vindt u op www.bgci.org van Botanic Gardens Conservation International.

Door marc verachtert illustraties ANITA WALSMIT SACHS