Van dandy tot rebel, van atleet tot cowboy – in de mannenmode zijn archetypes troef. Het Gemeentemuseum in Den Haag heeft daarover een leerrijke tentoonstelling.

Met ruim 150 ontwerpen en accessoires duikt het Gemeentemuseum in Den Haag de geschiedenis van de mannenmode in. Tot in de achttiende eeuw om precies te zijn, want De Ideale Man toont zowel kleding van Jean Paul Gaultier en Vivienne Westwood als het historische habit à la française met zijden borduursels en kantstroken. Ondertussen passeren Britse wol, Elvis en langharige hippies de revue, net als de nieuwste collecties van John Galliano, Walter Van Beirendonck en Bernhard Willhelm.

Geruststellende factor

Het is het museum meer om de vergelijking dan om een volledig overzicht te doen, benadrukt conservator Madelief Hohé. Meer dan (veranderlijke) schoonheidsidealen blijkt de mannengarderobe vooral de maatschappelijke positie van meneer uit te drukken. Ook na de Franse Revolutie, volgens Hohé een belangrijk keerpunt : “Tot dan waren exotische stoffen en versiering gebruikelijk om je stand uit te drukken. Na de Revolutie waren dat uiteraard symbolen van het ancien régime en richtte de mode zich op de arbeiderskleding. Daaraan ontlenen we het beeld van de ‘grijze’ en ‘saaie’ mannenkleding, al hebben de opkomst van de vrijetijdskleding en de ontwerpersmode de keuzemogelijkheden flink vergroot.”

Gemakkelijker is het er inderdaad niet op geworden : staat de komende winter de stoere man nog op de agenda, dan belooft zomer 2009 veeleer frivool te worden. Uit de confrontatie van dandy’s, cowboys, houthakkers, zakenmannen en andere archetypes uit de hedendaagse mannenmode met historische kostuums kan Hohé slechts één conclusie trekken : “Alle dominante beelden hebben met status, met macht en de werksfeer van mannen te maken. De codes worden herwerkt, maar ze zijn er. Denk aan een sportief of militair detail op de schouder van een Gaultierjasje of een broek van John Galliano. Zonodig gieten fotografen en stylisten er wel een herkenbaar sausje overheen, een archetype dat mannen geruststelt en de boel verkoopt.”

Mannenmode als geruststellende factor ? Feit is dat het mannelijke ideaal behoorlijk vaag is. Stoer, zorgzaam en afgeborsteld, maar niets te veel – het is me wat. En terwijl vrouwen zich mettertijd de broek en het driedelige pak toeëigenden, blijft de mannenmode fel gecontesteerd terrein. Lang haar, hemden met bloemmotieven en kleurrijke glansstoffen tot daar aan toe, maar te veel toeters en bellen zijn riskant. “Noem het gerust omgekeerd seksisme”, zegt Hohé. “Sociale codes stellen dat een heleboel dingen niet kunnen voor mannen.” Het bekendste voorbeeld is de mannenrok, die op de Parijse catwalk de voorbije weken helemaal terug was. In het verleden leverden onder meer de Romeinen als vreemde culturen fraaie uitvoeringen.

Experts in bricolage

Uit de vergelijking blijkt mannenmode in ieder geval allesbehalve saai te zijn, een hardnekkig misverstand. “De bijzonderheden zijn kleinschaliger”, erkent Hohé, “het gaat in veel gevallen om details, maar tegelijk heeft al dat spelen met thema’s en de grote variatie ook iets spannends. Er zijn veel visies en er zit vaak een geschiedenis en een verhaal aan vast, terwijl het in de vrouwenmode toch vooral gaat over wat op een bepaald moment gewoon mooi wordt geacht. In de mannenmode bestaat zowel het jongensachtige silhouet van Hedi Slimane als de gespierde atleet of een mannelijke snor. Het is het uitgelezen terrein om met gendercodes te spelen en te provoceren.”

In zekere zin doen mannen daar zelfs hun voordeel mee, leert De Ideale Man. Zeker nu dank zij de grote kledingketens een breed stijlregister in ieders bereik ligt en je hoogst-individuele look bricoleren haast een noodzaak is. “Voor mannen is kleding al eeuwen een middel om uiting te geven aan wie ze zijn en hun plaats in de wereld. Kleding is voor hen een middel om hun identiteit uit te drukken. Wel worden ze, net als vrouwen, gevoeliger voor schoonheidsidealen, al was het maar omdat ze die met de moderne communicatietechnologie overal tegenkomen.” Ook die laatste, zo suggereert de tentoonstellingscatalogus, zijn trouwens belangrijke statussymbolen. Zoals sierdegens vroeger, heten mobiele telefoons, digitale camera’s en muziekspelers nu het ultieme mannenaccessoire te zijn, samen met de auto.

Een opvallend kleine rol in de tentoonstelling speelt de gay scene. Diens trendsettende rol op modegebied moet volgens Hohé sterk gerelativeerd worden : “De ondertitel luidt niet voor niets Mode voor echte mannen !, met een knipoog. Want misschien herkent men juist aan roze een echte man, en gay en heteromannen streven in wezen dezelfde idealen na, zeker in de jongeren- en uitgaanswereld. Bij de huidige clubkids spreekt men zelfs van gender blending. De gay scene vergroot ze soms uit, maar het gaat om dezelfde archetypes en de eeuwig terugkerende thema’s van positie en macht. En mannen die zich stoer willen presenteren.”

De Ideale Man, van 26 juli tot 26 oktober in het Gemeentemuseum Den Haag, Stadhouderslaan 41, 2517 HV Den Haag. Info : +31 70 338 11 11, www.gemeentemuseum.nl.

Door Wim Denolf