Europa’s gidsland in een volgehouden kramp ? Haast niemand kon het zich voorstellen toen ik in de zomer van ’97 naar Rotterdam trok. Nederland stond stevig in zijn schoenen, alle neuzen in dezelfde richting. Gekneld tussen een canapé en de achterruit van een vijfdeurs kon ik dat zelf niet zeggen, maar ter plaatse werden de spelregels gauw duidelijk. Praktische dingen, zoals niet te vaak kussen en handen schudden, meteen ter zake komen aan de telefoon, en het verdedigen van het recht op eigen gordijnen bij het buurtcomité. Maar ook de grote lijnen : al waren dan niet al mijn buren dol op Marokkanen, homo’s of jointjes, de multiculturele samenleving, individuele vrijheid en het gedoogbeleid waren wel verworven principes.

U moet weten, in het NOS-journaal daverde België in die dagen permanent op zijn grondvesten. Bij de bewoners van de Tweede Stampioensdwarsstraat leverden de scandalitis en de horrorverhalen, de traagheid der dingen en de maatschappelijke wrevel in ons land steevast commentaar op. Ongeloof en oprechte verontwaardiging vooral, en soms een hint van leedvermaak. En toegegeven, in de gemiddelde Nederlandse woonkamer klonk het allemaal eens zo bizar, ik geloofde uiteindelijk mijn tegenargumenten zelf niet eens. We concludeerden dat ik inderdaad uit een apenland kwam, en keken verder.

Al kon het gidsland toen al een opsteker gebruiken. Toen ik twee jaar later terugkeerde naar België, ergerden vele noorderburen zich aan toenemende onbeschoftheid en het hyperindividualisme van hun landgenoten. En langzaamaan begon de Nederlandse consensus – het Nederlandse conformisme, zoals socioloog Herman Vuijsje corrigeert in zijn boek Correct – af te brokkelen. Met Pim Fortuyn, Theo van Gogh en Ayaan Hirsi Ali als spilfiguren barstte na de eeuwwisseling een etterbuil open, die in het beste geval nu een open wonde is. Zo is het ‘ontspoorde’ softdrugsbeleid al weken niet uit het nieuws weg te slaan. De georganiseerde misdaad werd al die tijd ongemoeid gelaten, en dus zijn de christendemocratische regeringspartij CDA, een parlementaire meerderheid en enkele gemeenten gewonnen voor een koerswijziging. Amsterdam sloot onlangs al 43 coffeeshops, Bergen op Zoom en Roosendaal ruimen de hele handel volgend jaar op. Een stap waarbij collega-burgemeesters op een recente ‘wiettop’ gelukkig bedenkingen hadden, omdat het probleem zo helemaal onbeheersbaar dreigt te worden.

En toen was het onze beurt. Over de vermeende identiteitscrisis van onze noorderburen zijn hier venijnige dingen gezegd en geschreven, sommige politici droomden er al van zelf een gidsland te besturen. Maar dan moeten de cijfertjes wel kloppen. En er is niet alleen de historie met ABN Amro, volgens het Centrum voor Sociaal Beleid van Bea Cantillon ging Nederland er als welvaartsstaat de voorbije tien jaar meer op vooruit dan België en Vlaanderen, met een hogere tewerkstellingsgraad, minder jeugdwerklozen en minder mensen onder de armoedegrens.

Het samenlevingsmodel dat me destijds nogal diep leek te zitten, is bovendien lang niet dood en begraven. Het German Marshall Fund berekende dat Nederlanders nog steeds een positievere kijk op immigratie hebben dan de meeste andere Europeanen. Ze zijn gemiddeld ook gelukkiger dan de Belgen. Aan de wiet zal het niet liggen : in internationale statistieken over cannabis-gebruik eindigen de Nederlanders onder aan de middenmoot.

Correct van Herman Vuijsje (12,50 euro) is verschenen bij Uitgeverij Contact, ISBN 978-90-254-2991-1.

Wim Denolf