De Amerikaanse veenbes, beter bekend als cranberry, is bezig aan een wereldwijde opmars. Cranberry’s zijn uitstekend voor de gezondheid en bovendien lekker in zowat elke keuken.

Oktober, in de Amerikaanse staat Massachusetts. De Indian summer is in volle gang. De hemel is smetteloos blauw en het is een comfortabele 25 graden warm. Geen beter weer mogelijk om de oogst van de cranberry’s gade te slaan. In de cranberry bogs, de moerassen waar men de bessen teelt, drijven miljoenen rode besjes op het water. Samen met de in deze regio van de VS spectaculaire herfstkleuren zorgt dat voor een panorama waar landschapschilders van dromen.

U kent de cranberry wellicht het best als middel tegen blaasontsteking, maar het taaie rode besje is ook nauw verbonden met de Amerikaanse geschiedenis. De meeste kwekerijen in Massachusetts bevinden zich rond het plaatsje Plymouth, zestig kilometer ten zuiden van Boston. Daar kwamen in 1620 de Pilgrims aan, puriteinse kolonisten uit Europa die op zoek waren naar religieuze vrijheid. Hoewel ze niet de eerste Europeanen waren in wat later de VS zou worden, beschouwt men hen algemeen als de geestelijke grondleggers van Amerika.

In Plymouth herinnert er heel wat aan de Pilgrim Fathers. Dagjesmensen slenteren langs de souvenirstalletjes met Pilgrim-prullaria en doen zich tegoed aan clam chowder en lobster rolls. Of ze laten zich door gidsen in zeventiende-eeuwse klederdracht rondleiden op de Mayflower II, een replica van het schip waarmee de Pilgrims destijds de oceaan overstaken. Maar de hoofdattractie is Plymouth Rock, het rotsblok waar de kolonisten volgens de overleveringen voet aan wal zetten. De rots ligt aan de waterkant onder een Griekse tempel en wellicht is ze even fake als dat bouwwerk. Of dit de echte Plymouth Rock is, is namelijk verre van zeker. Wél zeker is dat het oorspronkelijk tien ton zware rotsblok in de loop der eeuwen meermaals verplaatst werd en in 1774 zelfs doormidden brak toen men het bij een van die verhuizingen liet vallen.

Het gezapige gangetje dat het leven gaat in het hedendaagse Plymouth mag echter niet verhullen dat de Pilgrims hier aanvankelijk harde tijden meemaakten. New England, zoals de noordoostelijke hoek van de VS heet, heeft notoir strenge winters en moeilijk te bewerken landbouwgrond. Tijdens hun eerste winter in Amerika vielen de weke Europeanen dan ook bij bosjes. Het zag er zelfs naar uit dat die eerste winter meteen ook de laatste zou worden voor de puriteinse kolonie, ware het niet dat de oorspronkelijke bewoners, de Wampanoagindianen, te elfder ure ter hulp schoten.

Een indiaan genaamd Squanto leerde de kolonisten hoe ze de plaatselijke gewassen moesten verbouwen. Om hun eerste oogst in de nieuwe wereld te vieren, hielden de kolonisten samen met de Wampanoag op de vierde donderdag van november 1621 een feestmaal. Die dag werd later Thanksgiving Day, de feestdag waarop Amerikanen hun dankbaarheid uitdrukken voor hun goede fortuin, en die alleen moet onderdoen voor Kerstmis.

Het traditionele Thanksgivingmenu verschilt haast vier eeuwen later niet zo heel erg van wat de Pilgrims en de Wampano-ag destijds aten : de onvermijdelijke kalkoen, gebakken ham, zoete aardappelen, kalebas, snijbonen en appel-, pompoen-, of pecannotentaart als dessert. De indianen leerden de Pilgrims echter ook koken met cranberry’s. Om helemaal authentiek te zijn, vereist een Thanksgivingmaal dan ook een royale portie besjes bij zowat elke gang. In de kalkoenvulling of bij de taart, bijvoorbeeld. In zeker zin kan je dan ook zeggen : wie cranberry’s eet, eet een stukje Amerikaanse geschiedenis.

Eierklopper

In weerwil van wat veel mensen denken, groeien cranberry’s niet onder water, maar aan ranken die niet hoger dan twintig centimeter boven de moerasgrond uitsteken. De mythe dat cranberry’s onder water groeien, vindt haar oorsprong in de oogstmethode die in deze streken gebruikt wordt. De avond voor de oogst zetten de kwekers de moerassen namelijk onder een halve meter water.

De volgende ochtend gaan ze er overheen met een soort drijvend tractortje, de egg beater, die, zoals de naam al aangeeft, de bessen losmaakt als een eierklopper, zonder de ranken te beschadigen. Vervolgens gaan de bessen, die elk vier luchtzakjes bevatten, automatisch bovendrijven en zo krijg je de bekende rode moerassen. Men verzamelt de cranberry’s in grote jutezakken en daarna gaan ze in trucks naar de verwerkingsfabrieken. Occasioneel worden ze zelfs per helikopter opgepikt.

In Noord-Amerika zijn cranberry’s een hele landbouwsector. Naast Massachu-setts worden de bessen gekweekt in de Amerikaanse staten Wisconsin, New Jersey, Oregon en Washington en in de Canadese provincies British Columbia en Québec. Stelt u zich daar echter niet de typische grootschalige Amerikaanse landbouw bij voor, met boerderijen ter afmeting van een kleine gemeente. Alle cranberrymoerassen in Noord-Amerika be-slaan samen een oppervlakte zo groot als het eiland Nantucket voor de kust van Massachusetts, zijnde 122 vierkante kilometer. Ter vergelijking : België is iets meer dan 30.000 vierkante kilometer groot.

Ecosysteem

De cranberry is, naast de blueberry en de concorddruif, een van de enige inheemse Noord-Amerikaanse fruitsoorten. Ze werd genoemd naar de kraanvogel ( crane in het Engels), omdat de eerste Europese kolonisten vonden dat haar bloesems daarop leken. Als inheemse vrucht gaat ze samen met een heel ecosysteem. Gemiddeld wordt elke hectare cranberrymoeras omringd door vier tot tien hectaren venen en bossen. Die herbergen een halve dierentuin aan vossen, herten, reigers, arenden en wilde kalkoenen.

In de lente, als de cranberrybloesems opengaan, zetten de telers bijenkorven neer in moerassen. Eén bij bevrucht vijftig tot honderd bloesems per zoektocht naar nectar. Maar dat wil niet zeggen dat de cranberryteelt een pastorale aangelegenheid uit grootmoeders tijd is. De telers gebruiken moderne hulpmiddelen als gps om hun oogstmachines naar de beste plekjes te leiden en werken met hybride planten, die meer ziekteresistent zijn en grotere bessen opleveren.

Ook de handel is behoorlijk modern. De coöperatie Ocean Spray, met hoofdkwartier in Middleboro, Massachusetts, heeft niet minder dan 75 procent van de wereldmarkt in handen. Ocean Spray bestaat al sinds 1930, maar onder nieuw management slaagde het erin om de prijs van een vat cranberry’s van 11 dollar in 2000 op te trekken tot 47 nu. De vraag werd aangezwengeld door vernuftige marketing en nieuwe productlijnen. Vreemd genoeg kreeg de cranberry-industrie pas de laatste jaren in de gaten dat er een markt is voor lightproducten, maar ook de Craisins, rozijnen gemaakt van cranberry’s in plaats van druiven, doen het uitstekend.

Goed tegen kanker

Wat gezondheid betreft is de cranberry best bekend als middel tegen blaasontsteking. Eén vrouw op twee krijgt tijdens haar leven te maken met door de bacterie E. Coli veroorzaakte ontsteking van de urinewegen, en wie er één keer mee te maken kreeg, loopt een sterk verhoogd risico op hervallen. Wie regelmatig cranberry’s consumeert (één glas sap per dag is genoeg), verlaagt die cijfers drastisch. Zoals een groeiende stapel wetenschappelijke studies aantoont, voorkomt cranberrysap dat bacteriën zich binden met lichaamscellen. Belangrijk, want alleen als ze zo’n celbinding aangaan, kunnen bacteriën groeien en zich vermenigvuldigen. Dat betekent meteen dat cranberry’s niet alleen goed zijn voor blaasontstekingen, maar ook voor andere bacteriële infecties.

De wonderbaarlijke deeltjes die de cranberry haar weldoende werkingen bezorgen, zijn proanthocyanidinen (OPC’s) en flavonoïden, een groep van organische moleculen die in allerlei groenten en fruit voorkomen, maar in geen enkele in even grote concentraties als in de cranberry. Wetenschappers beginnen nu pas inzicht te krijgen in de vele positieve eigenschappen van OPC’s en flavonoïden. Maar ook de indianen gebruikten de besjes al als medicijn. Als er iemand gekwetst geraakte, smeerde hij geplette cranberry’s in de wonde. Zo werd de kans op infectie kleiner, wat in een tijd zonder antibiotica en ziekenhuizen van levensbelang was.

Cranberry’s werken trouwens niet alleen tegen bacteriën, maar ook tegen schimmels. Ook gistinfecties in de vagina en de darmen kun je er dus mee te lijf gaan. En het wordt nog beter, want cranberry’s zijn ook goed voor de cholesterol. Eén glas cranberrysap per dag zorgt ervoor dat LDL (‘slechte’ cholesterol) en HDL (‘goede’ cholesterol) respectievelijk evenveel dalen en stijgen als met de populaire cholesterolmedicijnen. Dat is belangrijk bij de preventie van hart- en vaataandoeningen. Het betekent ook dat mannen er goed aan doen braaf hun cranberrysapjes te drinken, want cholesterol zorgt er onder andere voor dat de bloedvaatjes in de penis gaan dichtslibben, wat niet bevorderlijk is voor een stevige erectie. Nóg straffer is dat cranberry’s goed zouden zijn tegen kanker. Eén van de beste eigenschappen van flavonoïden is dat ze sterke antioxidanten zijn. Die neutraliseren vrije radicalen, kwalijke deeltjes die in het lichaam allerlei onheil aanrichten. Vrije radicalen beschadigen cellen, wat naast parkinson, alzheimer en artritis ook kanker kan veroorzaken. Het goede nieuws is : de flavonoïden in cranberry’s gaan dat proces tegen. Hoe het allemaal werkt, is nog niet helemaal duidelijk, maar onderzoek wees uit dat cranberry’s de groei van borstkankercellen kunnen vertragen, en dat het de effectiviteit van chemotherapie bij baarmoederhalskanker verhoogt.

In de keuken

Allemaal boeiend, maar zijn cranberry’s ook lekker ? Het antwoordt luidt raar genoeg : nee. Althans, niet in hun natuurlijke staat, want dan zijn ze zo zuur dat alleen fanatieke liefhebbers ze willen opeten. Cranberry’s moeten dus gezoet, tot sap verwerkt, of als ingrediënt in andere gerechten gebruikt worden. Gelukkig zijn ze dan wel uitermate smakelijk.

Sap is uiteraard het makkelijkst voor wie snel wat OPC’s, flavonoïden en vitamines wil binnenspelen. Het wordt verkocht in de supermarkt, puur, gemengd met zwarte bessen of frambozen en in lightversie. Feestelijker is de Cosmopolitan, de geliefde cocktail van de Sex and the City-dames. Eén deel Cointreau, twee delen wodka, een scheutje cranberrysap, alles in de shaker met ijs, overgieten in een martiniglas en u kunt zich heel even Carry Bradshaw wanen.

Maar je kunt natuurlijk ook koken met cranberry’s. En zelfs heel goed, want zoals een blik op het Thanksgivingmenu leert, hebben de bessen hun plaats in zowat elke gang van de maaltijd. Ze passen uitstekend bij eend en ander gevogelte, maar ook bij ander vlees. Een saus is zo gemaakt en gaat goed samen met zoete aardappelen. Gecombineerd met brie of garnalen vormen cranberry’s heerlijke cocktailhapjes. Met ijs of pudding worden ze een gesmaakt dessertingrediënt. Ook in muffins, brood en cakes komen de besjes tot hun recht. En zelfs in een Marokkaanse tagine smaken ze uitstekend.

De mogelijkheden zijn schier onbeperkt. Geen wonder dus dat het Amerikaanse veenbesje nu ook in onze contreien aan een onstuitbare opmars bezig is.

Door Tom Vandyck Foto’s Bart Michiels