Van volgeplande Instagramwaardige vakanties over bingewatchen tot elk moment bereikbaar zijn voor je baas: kunnen we het nog, ons vervelen, of is het de ultieme luxe geworden?
Een volgedroedeld notitieschrift, een afgekloven potlood, losgepeuterde nagellak, een dagdroom over een collega en een chatgesprek met een vriendin die toevallig online was: dat is het gemiddelde resultaat van een saaie vergadering over pakweg omzetcijfers. We grijpen alles aan, als het ons maar kan verlossen van dat verveelde gevoel. Er is geen universeel aanvaarde definitie voor verveling, maar wat we wel weten, is dat het geen synoniem is voor depressie. Het is een specifieke mentale toestand – een gebrek aan stimulatie – die mensen onaangenaam vinden.
seks & snacks
Toch heeft verveling z’n voordelen. Zo komen de beste ideeën terwijl je onder de douche of in de rij bij de bakker staat. Omdat je op dat moment de tijd krijgt om je gedachten te laten afdrijven en te dagdromen, drijft het je creativiteit aan. Tijdens een wetenschappelijke studie kregen de deelnemers extra veel tijd om oefeningen te maken. Eens de voor de hand liggende antwoorden uitgeput waren, en de proefpersonen zich dus begonnen te vervelen, kwamen er steeds meer inventieve oplossingen. Een vervolgstudie gaf de deelnemers een creatieve opdracht (zoveel mogelijk manieren bedenken om een huishoudelijk item te gebruiken). De groep die vooraf een saaie activiteit deed, scoorde aanzienlijk beter dan de groep die meteen aan de slag mocht.
Verveling kan erg productief zijn. De beste ideeën komen vaak voort uit dagdromen in saaie of vervelende situaties
Maar verveling kan ook destructief zijn. Het wordt gelinkt aan gevaarlijk rijgedrag, gedachteloos snacken, bingedrinken, roken, druggebruik, risicovolle seks en gokverslaving. Een psychologisch experiment uit 2014 bewees zelfs dat we onszelf liever vrijwillig shocks toedienen dan een kwartier alleen te zijn met onze gedachten. Tijdens een andere proef gaven onderzoekers de proefpersonen de kans om zichzelf elektroshocks toe te dienen tijdens een saaie, droevige of neutrale film. De verveelde kijkers gaven zichzelf uit vrije wil meer en hogere shocks dan de andere groepen. Iets nieuws vinden we beter dan monotonie, zelfs als het onaangenaam is. Verveling kan je dus ongelooflijk creatieve ideeën bezorgen of je op de rand van een zenuwinzinking brengen.
8 seconden aandacht
Welke kant verveling uit gaat, lijkt verbonden met de manier waarop je ermee omgaat. Maar wat doen we als we op de trein wachten? Filmpjes kijken van schattige kittens en door onze Facebookfeed scrollen. ‘We zijn verslaafd aan stimuli, we willen ze graag snel en overvloedig’, vertelt professor Sandi Mann in haar boek The Upside of Downtime: Why Boredom is Good. We hebben internet, sociale media, Netflix, onlineshopping, spelconsoles, chat… en toch slagen we er nog in om ons te vervelen. Alles wat langer duurt dan acht seconden (dat is vandaag onze gemiddelde aandachtsspanne, en dat is minder dan bij een goudvis), verveelt ons. Omdat we te veel stimulansen krijgen, hebben we er ook steeds meer nodig om ons ‘bezig’ te voelen. Als we nieuwe dingen ontdekken, produceren onze hersenen dopamine, waardoor we ons goed voelen. Maar zodra we die stimulans hebben leren kennen, is die niet langer nieuw en gaat-ie ons vervelen. Voor een vers shot dopamine moeten we dus opnieuw op zoek. Het succes van de smartphone is volgens professor Mann dan ook het gevolg van onze zucht naar afleiding, niet de oorzaak ervan.
Ook de manier waarop we onszelf entertainen maakt deel uit van het probleem: het gebeurt heel vaak via onze vingers. Veel mensen werken de hele dag op een klavier, daarna zoeken we vertier via het internet of onze telefoon – nog meer klikken en tikken. Het is repetitief en routineus, en dat verveelt ons. ‘We hebben minder, niet meer, stimulansen en nieuwigheden nodig. Het lijkt paradoxaal, maar ons vervelen op korte termijn zal ons ons minder doen vervelen op lange termijn.’ En je hoeft daarom niet te lanterfanten, ook saaie, eentonige taken als boontjes doppen of knopen sorteren zijn ideaal. Zo liet Mann haar proefpersonen het telefoonboek lezen en overschrijven. Daarna vonden ze de meest innovatieve oplossingen voor een gesteld probleem.
Digital detox
Bedrijven worden rijk van onze hang naar entertainment om aan de verveling te ontkomen. Daar schreef Tim Wu, professor aan de Columbia Law School, een boek over, The Attention Merchants. Hij vertelt hoe we verslaafd raakten aan verstrooiing en wie eraan verdient. Er is zelfs een hele industrie aan gewijd: kranten, tv, websites en apps bestaan alleen maar dankzij reclame-inkomsten. Door het verkopen van advertenties maken ze onze aandacht, de toegang tot onze hersenen eigenlijk, tot handelswaar. De inhoud van media wordt daardoor steeds meer aandachttrekkerij, clickbait, en dat misvormt ons. De toon van de media-inhoud waaraan je herhaaldelijk wordt blootgesteld gaat ook beïnvloeden hoe jij zelf denkt, hoe je in de wereld staat, maar ook je persoonlijkheid en je verlangens.
Volgens professor Wu zijn we gewillige slachtoffers geworden die maar al te makkelijk de controle kwijtraken over onze aandacht en tijd. Voor je het beseft, ben je uren kwijt aan scrollen en klikken op random zinloze inhoud. Door de opbouw van onze hersenen blijken we helaas niet zo goed in het focussen van onze aandacht op wat we zelf willen. En de bekwaamheid om ons te focussen en concentreren op één ding of taak wordt bemoeilijkt doordat we ons omringen met die technologie die winst maakt door onze aandacht te verkopen. We willen maar al te graag verstrooid worden, stelt Wu, en waar we vroeger verplicht waren om ons soms te vervelen, is er nu een overaanbod door de technologische vooruitgang.
Maar je kunt verveling ook proberen te verdragen en inzetten voor projecten die je aandacht waard zijn. Vandaag is verveling een keuze, een luxe zelfs. Prof Wu ziet al het begin van een revolutie: mensen kijken minder televisie en reclame en gaan voor betaalde media. Ze kiezen zelf wat ze (willen) zien. Bij ons start er in januari een nieuwe campagne die meesurft op het succes van Dagen Zonder Vlees en Tournée Minérale. De collectieve Digital Detox is een initiatief van het Veiligheidsinstituut in Antwerpen, de Gezinsbond en enkele universiteiten. Er komen een – euhm – app en een website met tips op maat. Je hoeft niet cold turkey te gaan, de bedoeling is dat je zelf leert te beslissen wanneer je wel of niet online gaat. Je leren vervelen dus, in plaats van op elk leeg moment te tokkelen en te swipen.
Saai is goed
Ook de Wit-Russische filosoof Evgeny Morozov ziet verveling als iets positiefs, ‘als een staat van zijn, zonder prikkels van buitenaf’, vertelt hij tegen de Nederlandse krant Trouw. ‘Verveling wordt traditioneel gedefinieerd als een moment dat wordt gekenmerkt door afwezigheid van vermaak of activiteit. Maar het is het enige moment waarop je niet gestuurd wordt door iemand anders. Verveling is daarmee een vorm van persoonlijke autonomie.’ Ook de sociale media krijgen een sneer: ‘Je kunt ze vergelijken met casino’s in Las Vegas. Of fastfoodketens die bewust extra vet en zout toevoegen aan het eten dat ze verkopen. Het heeft tot doel om mensen verslaafd te maken, zodat ze steeds meer willen. We leven in een constante staat van afleiding, zonder dat dit iets wezenlijks toevoegt aan ons leven.’ Voor je het weet, heb je een hele namiddag weggeklikt door de kinder- en strandvakantiefoto’s van vage bekenden.
‘Verveling kan erg productief zijn’, stelt ook de Canadese professor Peter Toohey in zijn boek Boredom: A Lively History. Het duidelijkste voordeel van verveling is volgens hem – denk maar aan die plotse ingevingen onder de douche – inderdaad creativiteit: ‘Mensen denken dat je eerst absolute miserie moet hebben meegemaakt voor je hersenen iets creatiefs voortbrengen. Maar de beste ideeën komen vaak voort uit dagdromen in saaie of vervelende situaties. ‘Creativiteit zit niet op een specifieke plek in onze hersenen’, legt de Amsterdamse hoogleraar psychologie Carsten de Dreu uit in de Volkskrant. ‘Een originele gedachte, een bijzondere ontdekking of prachtig kunstwerk zijn vermoedelijk het gevolg van heel gewone processen die samen tot een creatief inzicht leiden. Om creatief te kunnen zijn, moeten er nieuwe verbindingen gelegd worden tussen delen van het geheugen. Dat gebeurt spontaan en vooral als we tot rust komen. Na een dag hard nadenken, zit je brein overvol en zie je geen heldere oplossing meer. Als je afstand neemt, verdwijnt de irrelevante informatie en komt er ruimte vrij voor verbindingen tussen de relevante stukjes kennis.’
De jacht op ervaringen
Als je een film uit de jaren 80 bekijkt, lijkt alles heel traag te gaan. Dat is omdat we meer en snellere stimuli gewend zijn. Onze films gaan sneller, maar ook zelf doen we veel meer in minder tijd, dankzij uitvindingen die ons helpen om dingen sneller te doen – zoals steeds snellere en functionelere computers, het internet, de digitale camera en uiteraard de smartphone. Maar in plaats van de tijd die we winnen als een welgekomen luxe te beschouwen, vullen we ‘m meteen op met iets nieuws. Zo hebben we permanent het gevoel dat we het druk hebben, zelfs in onze vrije tijd. ‘De tijd die we overhebben brengen we niet lekker in een hangmat door, maar plannen we vol met ‘nieuwe ervaringen’. Veel meer dan vroeger ontlenen we onze identiteit aan wat we in onze vrije tijd doen’, vertelt Ad Vingerhoets, Nederlands hoogleraar gezondheidspsychologie, in het magazine Intermediair.
Verveling is nuttig omdat je jezelf er beter door leert kennen. Het is een signaal dat er iets moet veranderen: ‘Ik vind dit niet meer leuk
Onthaasten mag dan wel hip zijn, maar maakt eigenlijk deel uit van de ratrace. Zelfs een digital detox maakt deel uit van die jacht op ‘unieke’ ervaringen. Ontwikkelingspsychologen wijzen er al langer op dat verveling een belangrijk punt is in de opvoeding. In plaats van de agenda van je kinderen vol te plannen met judolessen, circusschool en Chinees voor beginners en ze te overstelpen met gesofisticeerd speelgoed, geef je hun beter de ruimte om zelf oplossingen te zoeken voor niet-ingevulde tijd. Zo leren ze dat verveling een tijdelijk gevoel is waar je zelf invloed op kunt uitoefenen. Het moedigt hen aan om een niet-saai alternatief te zoeken.
Aangezien we ons niet graag lang vervelen, motiveert verveling ons om nieuwe doelen en ervaringen te overwegen die we anders zouden laten voorbijgaan. De Amerikaanse therapeute Rachel Kazez ziet verveling als een reeks mentale signalen die belangrijke informatie bevatten over onze ware gevoelens. ‘Signalen die verveling ons geeft zijn: ‘ik vind dit niet meer leuk’, ‘ik voel me gevangen’ of ‘ik zie hier geen uitdaging in’. In dat geval is verveling nuttig omdat je jezelf er beter door leert kennen. En het is een signaal dat er iets moet veranderen. Door je meteen op Candy Crush of Twitter te storten, mis je waarschijnlijk een van die belangrijke observaties. Een job die je niet voldoende stimuleert, hou je misschien wel vol door de hele dag met je vrienden te chatten op Facebook Messenger, maar intussen ben je minder gemotiveerd om op zoek te gaan naar een echt uitdagende baan. Door het ontwijken van verveling vluchten we ook van ongemakkelijke gevoelens. Bij ruzie met iemand of bij minder goed nieuws zijn we geneigd om afleiding te zoeken bij onze telefoon, als een alternatief voor een sigaret of een borrel. Het kan je wel even beter doen voelen, maar het doet niets om je gevoelens op lange termijn te verlichten. Verveling geeft je de gelegenheid om je eigen behoeften te ontdekken, je emoties kans te geven, je creativiteit te voeden en je hersenen een pauze te gunnen’, vat Kazez samen. Mindfulness als het ware, échte luxe.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
