Student getuigt over etnische profilering: ‘Ze trokken hun wapen omwille van mijn huidskleur’

Als tiener werd de Leuvense managementstudent en songwriter Kriticos Pandelis Mwansa (22) beschuldigd van inbraak in zijn eigen woning. ‘Ik ben steeds op mijn hoede als ik politie zie.’

‘Je hebt ingebroken in dit huis en ik vraag je om naar buiten te komen.’

Met open mond stond managementstudent en songwriter Kriticos Pandelis Mwansa (22) op 22 maart 2013 in het portier van zijn huis in een keurige buitenwijk van Leuven. Daar woont hij op dat moment al vijf jaar met zijn gezin, nadat ze vanuit Zambia naar België verhuisden voor de diplomatieke job van zijn vader.

De agent trok haar wapen. Ze beschuldigde mij van inbraak in mijn eigen huis. Ik kreeg de kans niet om de situatie uit te leggen. Ik dacht altijd: dit gebeurt alleen in de Verenigde Staten, nooit in België.

Kriticos was zestien toen hij beschuldigd werd van inbraak in zijn eigen woonst. ‘Had niemand opgemerkt dat ik op klaarlichte dag met de sleutel langs de voordeur binnenging?’, vraagt de twintiger zich vandaag nog steeds af. ‘Ik kreeg niet eens de kans om de agent vriendelijk te begroeten en te vragen waarmee ik kon helpen. Ze begon onmiddellijk te roepen.’

Wapen

De Leuvenaar was die dag alleen thuis met zijn jongere broertje en zusje. ‘Ik hoopte dat zij het geklop op de deur niet hadden gehoord, of het tieren van de politieambtenaar. Ik wou niet dat dit hun eerste contact was met de politie. Maar vanuit mijn ooghoek zag ik ze staan: ogen groot van angst en ongeloof.’

Toen de achterdeur door de wind hard dichtsloeg, raakte de politievrouw gealarmeerd: ze trok haar wapen.

Kriticos panikeerde. Een jaar eerder, in 2012, werd de Amerikaanse student Trayvon Martin neergeschoten in een omheinde woonwijk in Florida. ‘Het is een verhaal dat een grote impact heeft gemaakt op mijn leven. Trayvon Martin was een leeftijdsgenoot. Hij had een donkere huidskleur.’

Mijn broertje en zusje stonden bang achter mij. Ik wou niet dat dit hun eerste contact was met de politie.

Gedachten schoten razendsnel door zijn hoofd. ‘Ik dacht altijd: dit gebeurt alleen in de Verenigde Staten, nooit in België’, zegt Kriticos, ‘Maar wat als ik de eerste ben? Wat als ik de Trayvon Martin van België wordt? Dat was mijn vrees.’

De partner van de politievrouw kon uiteindelijk bij de buren bevestigen dat Kriticos wel degelijk geen inbreker was. ‘Pas toen was ze overtuigd en stopte ze het geweer terug in de holster. Mijn broertje en zusje stonden bang achter mij. Haar uitdrukking was er nog steeds een van walging. Zonder ons te groeten of zich te excuseren, reden ze weg… Alsof er niets gebeurd was.’

‘De agenten herinneren zich het voorval waarschijnlijk niet eens’, bedenkt Kriticos, ‘Maar voor mij is het een blijvend trauma. Ze hebben mij geviseerd omwille van mijn huidskleur. Ze hebben mij etnisch geprofileerd.’

‘Wanneer iemand door de politie wordt gecontroleerd op basis van zijn huidskleur, religie of andere kenmerken zonder dat er een objectieve reden is om die persoon tegen te houden, spreken we over etnische profilering. Het is een vorm van discriminatie, en dus verboden’, legt Anne Claeys van Amnesty International uit.

Claeys deed voor Amnesty International onderzoek naar etnische profilering en stelt dat er in België reden tot bezorgdheid is: ‘Niet alleen mensen van etnische minderheden maken zich zorgen, ook politiemensen zelf liggen hier wakker van.’

In de gesprekken die Claeys voerde, blijkt dat het verbod op etnisch profileren niet voor iedereen duidelijk is. Zo zei een inspecteur: ‘Natuurlijk doe ik aan etnisch profileren.’ Vijf politieambtenaren stelden dat etnisch profileren wel gebeurt, maar dat ze er geen probleem in zien.’

‘Zo zei een korpschef: “Ik ga ervan uit dat het niet onlogisch zou zijn als er meer aandacht naar ‘dat type mensen’ zou gaan.” 24 politieambtenaren erkenden dat het probleem effectief bestaat en 20 politieambtenaren veroordeelden etnisch profileren expliciet.

Een bepaalde agent zei: “Je maakt automatisch correlaties, dat is menselijk. Op dit moment zegt mijn intuïtie, mijn statistiek: Handtasdief? Marokkaan. Zatlap? Oostblokker. Drugsdealer? Marokkaan. Kloppen die statistieken? Ik ga af op ervaring.”

Claeys: ‘Ik heb met agenten gesproken die botweg vertelden dat agenten bewust etnisch profileren. Dit werd me verteld door een collega van een van de agenten: “Ik ben zeker dat dat gebeurt, absoluut. Er zijn al collega’s die tegen mij hebben gezegd dat ze alle zwarten ging controleren, omdat ze sowieso verdacht zijn.”‘

‘Een bepaalde agent zei: “Je maakt automatisch correlaties, dat is menselijk. Vooroordelen kunnen ons leven redden in ons beroep. Op dit moment zegt mijn intuïtie, mijn statistiek: Handtasdief? Marokkaan. Zatlap? Oostblokker. Drugsdealer? Marokkaan. Kloppen die statistieken? Ik ga af op ervaring.”‘

‘”Als je iemand ziet die ergens niet past, dan moet je handelen.” Is dat voldoende om iemand te controleren? Waarom paste Kriticos niet in zijn buurt? Omdat zwarte mensen geen mooie huizen kunnen hebben?’

Registraties

Amnesty International concludeert dat het voor agenten niet duidelijk wat nu precies een redelijke grond is voor controle. ‘Niemand weet hoe groot het probleem is’, zegt Claeys. ‘Omdat er amper tot geen gegevens verzameld en verwerkt worden. Hier en daar zijn er initiatieven, zoals in de politiezone van Mechelen. Maar het blijft beperkt.’

‘Registraties van controles zouden cijfermateriaal kunnen opleveren die een geïnformeerde discussie over etnisch profileren kunnen starten. Zo kan je zien welke teams goed bezig zijn en wie er gericht bijgestuurd moet worden.’

Op zo’n moment ga je door de grond van schaamte. Iedereen kijkt je aan alsof je het vuil van de straat bent, hoewel ik helemaal niets verkeerds deed.

Claeys haalt het voorbeeld van een politiezone nabij Madrid aan. Na verwerking van cijfers over controles bleek dat etnische minderheden aanzienlijk vaker gecontroleerd werden zonder dat het zinvol resultaat had.

‘Na een paar maanden daalde het aantal controles met de helft, maar verdrievoudigde de pakkans. Het werk werd efficiënter omdat de agenten beter wisten wat een gegronde reden was voor controle. Je kan dus niet alleen discriminatie tegengaan door data te verzamelen, ook het politiewerk wordt beter. Ook voor het vertrouwen in de politie en hun legitimiteit is het beter om niet etnisch te profileren. ‘

Dat bevestigt ook een studie van de Europese Unie vanuit Nederland: etnisch profileren zorgt ervoor dat de echte criminelen door de mazen van het net glippen omdat zij niet behoren tot de geviseerde groep.

‘Het is geen doeltreffend politiewerk’, beaamt Claeys, ‘Het is in het belang van de politie om niet etnisch te profileren, maar te werken op basis van objectieve indicatoren om iemand te controleren.’

Geen willekeur

Ook Kriticos heeft er vertrouwen in dat politiewerk bijgestuurd kan worden: ‘Etnisch profileren is een probleem in België. En het moet aangepakt worden. Dat kan volgens mij door onze verhalen te delen met de politie. Wanneer zij meer inzicht krijgen in onze ervaringen, zullen zij situaties sneller herkennen en kunnen ze collega’s helpen om fouten te maken. Alleen zo zullen ze de veiligheid van iedereen kunnen garanderen, zonder vooroordelen.’

Ik heb er lang over gezwegen omdat ik niet gezien wil worden als ‘de zagende allochtoon die het slachtoffer uithangt’. Maar ik laat mij de mond niet meer snoeren, hoe ongemakkelijk mensen zich ook voelen.

Kriticos wil daarom de conversatie over etnisch profileren op gang trekken. ‘Ik heb er lang over gezwegen omdat ik niet gezien wil worden als ‘de zagende allochtoon die het slachtoffer uithangt’. Bij vrienden die wit zijn, zweeg ik omdat ik merkte dat ze zich ongemakkelijk voelden.’

Dat het dus geen eenvoudig gespreksonderwerp is, beseft de student maar al te goed. ‘Maar ik voel mij veel ongemakkelijker wanneer het mij overkomt’, kaatst hij terug.’

De twintiger haalt een ander incident aan: ‘Twee maanden geleden dronk ik in de Starbucks in het station van Leuven een kop koffie terwijl ik op mijn trein wachtte. Ik werd door agenten op de vingers getikt. Ze vroegen wat ik daar zat te doen. Ik vroeg waarom net ik aan de tand gevoeld werd. Ze zeiden: “Er zijn drugdealers actief in deze buurt.” (zucht) Zie ik er dan uit als een drugdealer? Niemand anders in de zaak werd aangesproken. Dat is geen willekeur meer.’

‘Op zo’n moment ga je door de grond van schaamte. Iedereen kijkt je aan alsof je het vuil van de straat bent, hoewel ik helemaal niets verkeerds deed. Dat gevoel is moeilijk om uit te leggen aan mensen die het niet meemaken.’

‘Het is een beetje zoals bij seksisme: als man is het onmogelijk om je voor te stellen hoe het voor vrouwen voelt wanneer ze op straat nageroepen worden door catcallers. We kunnen wel proberen om te luisteren naar wat ze daarover te zeggen hebben, hen geloven en vragen hoe we als samenleving beter kunnen zijn.’

‘Net als seksisme is etnische profilering een dagelijkse realiteit. En ik laat mij de mond niet meer snoeren, hoe ongemakkelijk mensen zich ook voelen.’