Dieren zijn precies (nuja…) als mensen, met dezelfde mensenwensen. Liefde, of in het meest primaire geval seks, is daar uiteraard één van. Maar wat met dieren in dierenparken? Dieren die voor al deze wensen aangewezen zijn op mensen? Weekend.be onderzocht de meest bureaucratische paringsdans ter wereld.
Kweekprogramma, het klinkt als iets wat uw gynaecoloog mompelt vlak voordat hij met een wattenstaafje tussen uw benen duikt (noot: het is bijna exàct wat uw gynaecoloog mompelt voordat hij met een wattenstaafje tussen uw benen duikt) maar kweekprogramma’s zijn een beetje de OKCupid voor dieren in gevangenschap. Nee, romantisch zijn ze niet, er komt namelijk heel wat bij kijken voor een bronstige beer van harige bil kan gaan, maar kweekprogramma’s zijn wel broodnodig. Niet in het minst omdat dierentuinen zo hun dieren niet meer uit het wild moeten halen om hun collecties aan te vullen.
Dierenparken zijn er immers niet (alleen) voor het vertier van u en ik. Het zijn wetenschappelijke instellingen die natuurbehoud in al hun activiteiten integreren, die zelf onderzoek uitvoeren en educatie hoog in het vaandel dragen. Dat staat zo vastgelegd in de World Zoo and Aquarium Conservation Strategy. Nog opgetekend in dit document? Een plan voor internationale samenwerking tussen dierenparken om zo op duurzame wijze dieren te kweken en onderling uit te wisselen om de aanwezigheid van deze diersoort in het wild niet te verstoren, maar net te versterken.
Een goede boekhouding
“De Zoo van Antwerpen was één van de pioniers binnen deze internationale kweekprogramma’s”, zegt Matthias Papies, curator van de KMDA (ZOO Antwerpen en Planckendael). “Momenteel zijn er in Europa zo’n 350 dierenparken aangesloten bij de EAZA (European Association of Zoos and Aquaria) waar die kweekprogramma’s in werking gesteld worden. Dat gaat natuurlijk niet zonder een goede boekhouding: je moet weten welke diersoorten in welke dierenparken zijn, welke dieren er net gestorven en welke geboren zijn, wie de ouders zijn, … het opstellen en beheren van die inventaris is één van de taken van de curator”, zegt Papies.
Toch blijft het een behoorlijk omvangrijke taak om al die gegevens op elkaar af te stemmen. Binnen de EAZA zijn er daarom verschillende Taxon Advisory Groups (TAGs) actief. Elke TAG werkt rond een bepaald ’taxon’ of groep van diersoorten en stellen voor die soort een regionaal collectieplan op, waarin ook opgetekend staat voor welke soort een kweekprogramma nodig is. Die kweekprogramma’s worden dan door een dierentuin van het EAZA gesuperviseerd. ZOO Antwerpen en Planckendael beheren de stamboeken van onder andere de okapi, de monniksgier, de kongopauw, de goudkopleeuwaap, de soldatenara en de bonobo.
Zo’n kweekprogramma houdt rekening met de aanwezige expertise voor het houden van de soort, of er voldoende plaats is in de parken voor het houden van deze dieren en extra jongen en wat de status van die diersoort in het wild is. “Met wasberen zal men bijvoorbeeld niet snel gaan kweken, daar zijn er immers genoeg van in het wild”, vertelt Papies. Te veel zelfs, zo blijkt. De wasberen die in de Antwerpse Zoo worden gehouden zijn dieren die in beslag werden genomen bij privépersonen of inferieure instellingen die niet wisten hoe ze voor de beestjes moesten zorgen. “Toen onze leeuwen verhuisden naar een nieuw en groter perk zaten we plots met een leeg verblijf. Het leek ons wel een goed idee om samen te werken met een opvangcentrum, om zo die dieren toch een mooi leven te kunnen geven.”
Het beest met twee ruggen
Wanneer er wel een positief advies voor kweken wordt gegeven, nadat er bijvoorbeeld een dier gestorven is, dan zoekt de daarvoor aangewezen TAG de juiste match. In 2013 gebeurde dat bijvoorbeeld in het neushoornverblijf van Planckendael. Sinds 2008 was er geen nieuw jong meer gekomen en toenmalige wijfje Johanna was met haar dertig lentes te oud om nog te paren. Het nieuwe vrouwtje werd gezocht via de stamboekhouder in Basel, en gevonden in de Britse Whipsnade Zoo. Karamat beviel eind 2015 van een kleintje. Vader Gujarat is ondertussen op liefdesvakantie in het Nederlandse dierenpark Blijdorp, waar hij vrouwtjesneushoorn Namaste het hof hoopt te maken.
Gujarat en Karamat werden niet toevallig gekozen om het beest met twee ruggen te maken. Buiten voor de hand liggende factoren als leeftijd, gezondheid en transportafstand moet er ook rekening gehouden worden met de genetische diversiteit. Dieren die te veel met elkaar verwant zijn zullen niet snel aan elkaar gekoppeld worden, net als dieren die te sterk van elkaar verschillen.
Gedwongen partnerships
Natuurlijk hoeft er niet voor elke paarlustige pauw een register worden geraadpleegd. Van de meeste soorten hebben de dierenparken wel een mannetje en een vrouwtje in hun collectie die op elkaar beroep kunnen doen, al spatten de vonken er daar niet altijd van af. “Er zijn heel wat dieren die alleen maar contact zoeken met het andere geslacht tijdens het paarseizoen. Tapirs bijvoorbeeld, of olifanten. Een mannetjes- en vrouwtjeskoala bij elkaar zetten buiten het paarseizoen is zelfs vragen om problemen.”
Toch kunnen er tussen deze gedwongen partnerships mooie romances ontstaan. Zo bloeide er in ZOO Antwerpen dertien jaar lang een innige band tussen nijlpaarden Hermien en Heini. Jammer genoeg blies Heini maandag op de gezegende leeftijd van 50 jaar zijn laatste adem uit. Momenteel wordt er in de internationale inventaris duchtig links en rechts geswiped op zoek naar een geschikte partner voor dochter Imani.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier