De strijd om de Belgische friet: Als Europa tegen is, maken wij er immaterieel erfgoed van

© ISOPIX
Eva Kestemont
Eva Kestemont Journalist Weekend.be

Heel wat heisa over onze frietjes tegenwoordig, zelfs tot in de hoogste politieke regionen. Waar is dit debat juist begonnen en waar zal dat eindigen? Een overzicht.

Dat frietjes niet bijster gezond zijn, wist je al, maar gevaarlijk? Dat is voor de meeste mensen sinds enkele maanden nieuwe kennis. We zetten even op een rijtje wat je nu juist moet weten over de hele discussie, en of je nu nog onbezorgd mag genieten van een van de grootste gastronomische iconen van ons land.

Mogelijk kankerverwekkend

Begin dit jaar begon de Britse gezondheidsraad Food Standards Agency (FSA) met een preventiecampagne om Britten bewust te maken van de gevaren van acrylamide, een stof die vrijkomt wanneer je voedsel dat rijk is aan koolhydraten bereidt op een te hoge temperatuur. Er is nog meer onderzoek nodig, maar de link met de ontwikkeling van kanker ligt wel al op tafel. Daarom werden de inwoners van het Verenigd Koninkrijk aangemaand het letterlijk niet te bruin te bakken. Heel wat liefhebbers van krokante korstjes schreeuwden het uit op sociale media en aangezien de internetwereld nu eenmaal een dorp is, is het debat niet in het Verenigd Koninkrijk gebleven.

Het stak de Noordzee over en verhitte de gemoederen in heel Europa. Tot op het hoogste politieke niveau werden gesprekken gevoerd over hoe de hoeveelheid acrylamide in ons voedsel teruggedrongen kon worden. Daarbij kwam de werkwijze van grote voedingsproducenten in het vizier, maar ook kleinere zaken zouden maatregelen moeten nemen.

Vorige maand waarschuwde minister van Toerisme Ben Weyts (N-VA), die erg veel investeert in de gastronomische reputatie van ons land, dat onze frietkoten ook wel eens in de problemen zouden kunnen komen door maatregelen om acrylamide terug te dringen. Hoe terect zijn paniekreactie was, wordt door Europees parlementslid Bart Staes (Groen) nog steeds in vraag gesteld – ‘in het voorstel van de Commissie werd de verplichting tot blancheren van onze frietjes nooit ingeschreven’ – maar sinds dan was ook in België het hek van de dam. Zo opperde Europa voor een verplichting om frietjes eerst te blancheren vooraleer ze te frituren. En laat dat nu net een slag zijn in het gezicht van de frietminnende Belg, die zijn aardappelsoldaatjes traditioneel twee keer bakt.

België was niet de enige lidstaat die zich tot diep in haar ziel getroffen voelde door zelfs maar het idee dat er een verplichting zou kunnen komen om frietjes eerst te blancheren, dus werd er overeengekomen het deze keer te houden bij een advies. Of de Europese Commissie het daarbij houdt, zal komend voorjaar duidelijk worden.

Acrylamide, is dat erg?

Europa raadt dus aan om frietjes eerst de blancheren en dan pas de bakken, maar dat zullen Belgische frituristen niet snel doen. De smaak en textuur verandert namelijk door een dergelijke bereiding en simpele barakken hebben er niet de infrastructuur voor. Hoe ernstig moeten we het advies dus nemen? Kunnen we nog zonder zorgen een frietje eten?

Eerst en vooral: als het zo’n dag is dat je frietjes van de frituur gaat halen, weet je wellicht wel al dat je niet de meest gezonde keuze maakt. Je weet nu dat je een beetje moet opletten met eten dat rijk kan zijn aan acrylamide, maar je wist ook al langer dan vandaag dat je beter niet elke dag frietjes eet. Al is het maar omdat overgewicht veel meer kans geeft op gezondheidsproblemen dan af en toe genieten van een frietje.

Het is geen slechte zaak dat Europa zich buigt over de hoeveelheid acrylamide in ons voedsel, want zo komen de hoge bereidingstemperaturen in de voedingsindustrie op tafel te liggen

Daarbij is het ook geen nieuwe kennis dat je beter geen zwartgeblakerde toast of net-geen-aangebrande geroosterde groenten eet. Doe je dat niet voor het eventuele grotere risico op het later ontwikkelen van kanker, dan doe je het toch voor de smaak? Met ‘go for gold’ verspreidde de FSA dus een erg culinair verantwoorde slogan, want dat is gewoon ook het lekkerste.

Toch is het op zich geen slechte zaak dat Europa zich buigt over de hoeveelheid acrylamide in ons voedsel, want zo komen de hoge bereidingstemperaturen in de voedingsindustrie wel op tafel te liggen. Chips, gepaneerd voedsel en consorten worden in sommige bedrijven in olie gedoopt met een temperatuur die in het niets wegsmelt vergeleken met de olie in een gemiddeld frituur. Die hoge temperatuur verhoogt overigens niet enkel de hoeveelheid acrylamide, de praktijk is ook niet erg bevorderlijk voor de smaak en het uitzicht – waardoor er dan weer smaak- en kleurstoffen nodig zijn om een aantrekkelijk product te bekomen. De Europese consumentenorganisatie BEUC toont zich dan ook lichtjes tevreden, nu de sector vijftien jaar na het bekend worden van de link tussen acrylamide en kanker meer gestimuleerd zal worden te zoeken naar oplossingen.

België als ultieme rebel

Een dag nadat Europa het tweemaal bakken van frieten afraadt, erkent ons land onze frietcultuur als immaterieel erfgoed. Een dossier indienen bij Unesco – laat staan de erkenning aldaar – is nog niet aan de orde, maar is wel al over de tongen gegaan. Met het idee ‘Als iedereen tegen is, noemen we het toch gewoon immaterieel erfgoed?’ maakt België nog maar eens zijn reputatie als eigenzinnige rebel waar.

Iets dat eigenlijk niet mag, klinkt voor landgenoten vaak nét een tikkeltje leuker dan anders. Of is het toeval dat zowel onze frietkot- als onze biercultuur beschermd worden door hun status van immaterieel erfgoed? Je hoeft geen diploma voedingsleer te hebben om te weten dat bier en frietjes (zeker in grote hoeveelheden) niet meteen bevorderlijk zijn voor een goede gezondheid, maar net dat maakt het misschien extra leuk om er af en toe voluit van te genieten.

Wat kan je zelf doen?

Toch wat bang geworden van acrylamide? Er zijn een aantal zaken waardoor je je inname ervan kan beperken:

  • Bewaar aardappelen niet in de koelkast. Daar kan de hoeveelheid suikers toenemen en die worden door de maillardreactie (de chemische reactie die je zelf kan waarnemen als je voedsel zo verhit dat het bruin wordt) omgezet in acrylamide.
  • Vermijd bewerkte voeding zoals chips, koekjes en andere koolhydraatrijke producten. De voedingsindustrie verhit op temperaturen die je zelden ziet in de keuken van een thuiskok. Aangezien die hoge temperatuur een belangrijke factor is voor het ontstaan van acrylamide, hebben we alvast een goeie raad: maak het gewoon zelf. Net zo lekker en gezellig, toch?
  • Kies je frietjes: hoe dikker de frieten, hoe minder acrylamide. Ga daarbij voor ‘echte’ frieten in plaats van ovenfrieten, want die bevatten meer suiker (en als je dan toch eens frietjes eet, geniet je toch beter meteen van de real deal?). Bak ze tenslotte op een temperatuur van 160 à 170 graden Celsius.
  • Ken het ras. Niet elke aardappel ontwikkelt evenveel acrylamide tijdens de bereiding. Ook de weersomstandigheden hebben invloed op hoeveel suikers (en dus hoeveel er zal worden omgezet naar acrylamide tijdens de bereiding) die aardappelen bevatten.
  • Go for gold. Nogal wiedes: stop de maillardreactie wanneer de kleuring nog niet te drastisch is – maar je aardappelen, groente of brood wel al lekker knapperig – en de hoeveelheid acrylamide blijft beperkt. Je hoeft niets van je menu te schrappen, al kan het zelden kwaad om meer groenten en fruit te eten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content